AZEC: Động lực mới cho hợp tác năng lượng sạch Việt Nam - Nhật Bản

Tăng tốc hợp tác năng lượng sạch

Trong khuôn khổ Phiên họp cấp cao Sáng kiến hợp tác Cộng đồng châu Á phát thải ròng bằng 0 (AZEC) Việt Nam - Nhật Bản lần thứ 4 và Phiên họp cấp cao Cơ chế nền tảng thúc đẩy dự án (PAP) lần thứ 2 do Bộ Công Thương và Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam phối hợp tổ chức ngày 17/11. Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long cho hay, AZEC là một trong những sáng kiến rất ý nghĩa. Trong thời gian vừa qua, với sự phối hợp của Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam, Bộ Công Thương và các Tập đoàn Tổng công ty trong lĩnh vực năng lượng và các địa phương đã tổ chức nhiều cuộc trao đổi về các dự án, giúp các bên hiểu rõ hơn những mong muốn, đề xuất.

“Dựa trên những nội dung trao đổi tại Phiên họp AZEC lần thứ 3, trong quá trình xây dựng cơ chế chính sách, Bộ Công Thương đã nghiên cứu, phối hợp với các cơ quan để có những đề xuất lên cấp có chính quyền về những vấn đề liên quan đến năng lượng như cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), nhà máy điện khí LNG, điện mặt trời mái nhà và các dạng năng lượng tái tạo khác...”, Thứ trưởng Bộ Công Thương nói.

Ngày 20/8/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nhằm triển khai các nhiệm vụ và giải pháp nêu trong Nghị quyết, các cơ quan đã dự thảo nhiều cơ chế, chính sách thực thi. Thời gian tới, dự kiến Quốc hội sẽ ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Điện lực 2024. Tiến trình xây dựng cơ chế chính sách đang được gấp rút triển khai.

Trên cơ sở đó, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Long khẳng định, những đề xuất tại phiên họp rất quan trọng để các cơ quan Việt Nam, đặc biệt các địa phương hiểu rõ hơn các nhà đầu tư Nhật Bản, qua đó đưa ra những điều chỉnh theo tinh thần của Nghị quyết 70, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án theo Sáng kiến AZEC, giúp các dự án có thể hưởng các cơ chế chính sách được ban hành trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, Thứ trưởng nhấn mạnh, Việt Nam và Nhật Bản có nhiều tiềm năng, thế mạnh trong nhiều lĩnh vực để hợp tác trong quá trình thực hiện Sáng kiến hợp tác Cộng đồng châu Á phát thải ròng bằng 0, không chỉ trong năng lượng.

Mở rộng đối thoại cải thiện môi trường đầu tư

Cũng tại phiên họp, Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam Ito Naoki cho biết, lần gần nhất hai bên cũng đã có một phiên đối thoại, trong đó nhiều nội dung liên quan đến AZEC, cũng như các nỗ lực và thách thức từ phía Nhật Bản và Việt Nam đã được nêu ra. “Chúng tôi hiểu rằng các vấn đề này sẽ tiếp tục được tổng hợp, báo cáo lên Thủ tướng Chính phủ Việt Nam và các cơ quan hữu quan”, Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam nói.

Theo ông Ito Naoki, các doanh nghiệp Nhật Bản và Việt Nam thời gian qua đều đã rất nỗ lực nêu rõ những vướng mắc, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp với kỳ vọng cùng hướng tới việc sửa đổi, hoàn thiện khung cơ chế. Trong quá trình này, việc lắng nghe ý kiến và đối thoại hai chiều có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc hoàn thiện chính sách phía Việt Nam.

Đại sứ cho rằng, vấn đề đặt ra là làm thế nào để mở rộng hơn nữa không gian đối thoại, thu hút sự tham gia của tất cả các bên liên quan, từ đó thảo luận sâu và đưa ra các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện môi trường đầu tư.

“Với tinh thần trao đổi trọng tâm, thẳng thắn và thực chất, chúng tôi rất mong tiếp tục nhận được sự hợp tác, đồng hành và chia sẻ từ phía Việt Nam”, Đại sứ Ito Naoki nhấn mạnh.

Tại phiên họp, đại diện Viện kinh tế năng lượng Nhật Bản (IEEJ) đã trình bày tham luận với chủ đề “Cơ chế đầu tư phát triển nguồn điện trong bối cảnh nhu cầu điện gia tăng và đưa vào sử dụng năng lượng tái tạo trên quy mô lớn”. Đại diện IEEJ đã chỉ ra sự cần thiết lập một môi trường đầu tư nhằm đáp ứng xu thế đầu tư sản xuất điện sôi động trên toàn cầu.

Theo đó, tại châu Âu, Mỹ và Nhật Bản, việc tự do hóa hoàn toàn thị trường bán lẻ điện đã được triển khai từ những năm 2000, qua đó thúc đẩy việc hợp lý hóa năng lực sản xuất điện dư thừa dưới sự cạnh tranh của thị trường. Hơn nữa, kể từ thập niên 2010, việc đưa vào sử dụng năng lượng tái tạo trên quy mô lớn đã tăng tốc quá trình tạm dừng và ngừng vận hành các nhà máy nhiệt điện.

Tuy nhiên, bước sang những năm 2020, đầu tư sản xuất điện trên toàn cầu đang được phục hồi nhằm đáp ứng nhu cầu điện gia tăng. Do đó, nếu không phát triển một môi trường đầu tư phù hợp, hoạt động đầu tư sản xuất điện có nguy cơ đình trệ, dẫn đến thiếu hụt công suất cung ứng điện và giá điện tăng đột biến.

Theo đại diện IEEJ, tại Nhật Bản, có kế hoạch đưa vào sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo quy mô lớn hướng đến năm 2040.

“Tại Nhật Bản, kế hoạch năng lượng chiến lược lần thứ 7 được Nội các phê duyệt vào tháng 2 năm 2025, đặt mục tiêu cơ cấu nguồn điện cho năm 2040 sẽ gồm 40-50% năng lượng tái tạo, 20% điện hạt nhân và 30-40% nhiệt điện. Các nhà máy nhiệt điện than hiệu suất thấp dự kiến sẽ dần cắt giảm sản lượng. Bên cạnh đó, cần đảm bảo duy trì các nhà máy điện khí LNG như một phần của công suất cung ứng điện, nhằm ứng phó với sự biến động sản lượng của các nguồn năng lượng tái tạo”, đại diện IEEJ thông tin.

Đại diện Nhật Bản cho rằng, tại Việt Nam, cần đầu tư sản xuất điện quy mô lớn để đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng. Theo đó, tại Việt Nam, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đã được phê duyệt vào tháng 4/2025. So với năm 2023, nhu cầu phụ tải đỉnh dự kiến sẽ tăng gấp 1,9-2,2 lần vào năm 2030, trong khi tổng công suất nguồn điện dự kiến tăng 2,3-3 lần.

Đặc biệt, khác với nguồn năng lượng tái tạo có sản lượng biến động, các nhà máy điện khí cung cấp công suất ổn định và được đánh giá là có độ tin cậy cao. Do đó, việc đưa vào vận hành ổn định các nhà máy điện khí là thiết yếu để đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng.

Theo đại diện IEEJ, nhu cầu điện đang gia tăng trên toàn cầu do mở rộng các trung tâm dữ liệu và quá trình điện khí hóa, đồng thời dự kiến sẽ đưa vào sử dụng năng lượng tái tạo trên quy mô lớn nhằm đạt mục tiêu khử cacbon. Kết quả là cạnh tranh đầu tư vào nguồn điện đang ngày càng trở lên gay gắt hơn trên toàn thế giới.

Nếu sử dụng năng lượng tái tạo trên quy mô lớn, hiệu suất sinh lời của các nhà máy nhiệt điện sẽ giảm, do đó dự báo về khả năng thu hồi chi phí đầu tư trở nên quan trọng. Tương tự, nếu không thể đảm bảo cơ chế thu hồi chi phí một cách hợp lý, việc đầu tư các nhà máy điện quy mô lớn như điện hạt nhân sẽ trở nên khó khăn trong bối cảnh tự do hóa thị trường điện.

Do đó, tại châu Âu, Mỹ và Nhật Bản, nhiều cơ chế khác nhau đang được triển khai nhằm xây dựng một môi trường kinh doanh cho phép các công ty phát điện thu hồi được cả chi phí cố định lẫn chi phí biến đổi một cách chắc chắn. Bằng cách nâng cao dự báo về khả năng thu hồi chi phí đầu tư, có thể giảm chi phí vốn, giảm chi phí phát điện và hạn chế đà tăng của giá điện, qua đó góp phần nâng cao phúc lợi cho người tiêu thụ.

Để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng nhằm hướng tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 của Việt Nam, “Nhóm công tác thúc đẩy AZEC/GX” đã được thành lập trong khuôn khổ sáng kiến AZEC để tăng cường hợp tác phát triển môi trường đầu tư và nguồn nhân lực. Ngoài ra, PAP trong khuôn khổ AZEC cũng được thành lập để đẩy nhanh hoạt động của các dự án cụ thể. Tháng 3/2025, các dự án thí điểm đã được lựa chọn để đưa vào PAP.