Truy xuất nguồn gốc, lợi ích và thách thức
Ông Hoàng Văn Thám - đại diện Hợp tác xã Rau quả sạch Chúc Sơn cho biết, sản phẩm của hợp tác xã chủ yếu tiêu thụ qua trường học và siêu thị. Hợp tác xã từng tiên phong áp dụng tem truy xuất nguồn gốc theo công nghệ Nhật Bản, được cập nhật hằng ngày. Tuy nhiên, chi phí lớn khiến sản phẩm khó cạnh tranh, hiện hợp tác xã đã tạm dừng hợp tác với một số siêu thị.
Người tiêu dùng mua nông sản sạch tại siêu thị Co.op Mart Hà Đông. Ảnh: Hoài Nam.
X“Chúng tôi ký hợp đồng ổn định cả năm với một số trường quốc tế, nhưng với trường công lập, hầu hết chỉ ký hợp đồng ngắn hạn, thậm chí nửa tháng. Điều này khiến việc truy xuất nguồn gốc rất khó triển khai”, ông Thám nêu thực trạng.
Đồng thời kiến nghị cần thay đổi nhận thức các chủ thể trong chuỗi liên kết, đảm bảo sự bình đẳng về số lượng và sản phẩm; các trường cần minh bạch thực đơn để phía cung ứng chủ động sản xuất; ban hành bộ tiêu chí minh bạch cho toàn hệ thống chuỗi.
“Chúng tôi mong cơ quan Nhà nước sớm vào cuộc bằng một hệ thống phần mềm giám sát, tạo cơ sở để việc truy xuất nguồn gốc thực sự hiệu quả”, ông Thám đề xuất.
Ông Nguyễn Tuấn Hồng - Hợp tác xã Sản xuất và Tiêu thụ Rau an toàn Bắc Hồng chia sẻ, hợp tác xã được thành lập từ năm 2002, với 60 hộ xã viên. Ban đầu, nông dân phải tự đưa rau từ ngoại thành vào nội đô bán, nên hợp tác xã ra đời để tạo liên kết.
Dù sản xuất rau sạch, việc tìm đầu ra vẫn gặp khó khăn. Muốn cung cấp suất ăn cho trường học hay khu công nghiệp, hợp tác xã đều phải thông qua trung gian do không có mối quan hệ trực tiếp. Vấn đề truy xuất nguồn gốc cũng gặp khó khăn: nếu người sản xuất không thực hiện nghiêm túc, dữ liệu tem nhãn có thể sai lệch.
“Muốn làm triệt để, cần vùng sản xuất tập trung, hợp tác xã hoặc doanh nghiệp thuê đất và tổ chức sản xuất tập trung mới đảm bảo truy xuất nguồn gốc đến tận nơi trồng. Đồng thời cần có công nghệ quản lý phù hợp, dễ áp dụng với nông dân”, ông Hồng nhấn mạnh.
Chia sẻ kinh nghiệm từ Thái Lan, Nhật Bản, Đài Loan, nơi Nhà nước hỗ trợ mạnh các hợp tác xã, ông Hồng cho biết, nông dân chỉ tập trung sản xuất, thương mại do đơn vị chuyên trách đảm nhận và được cấp mã số riêng; khi sản phẩm không đạt chất lượng, người thu mua trả lại ngay tại nơi sản xuất; chi phí kiểm soát do Nhà nước hỗ trợ.
Bên cạnh đó, bà Đặng Thị Cuối, Hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ rau Cuối Quý (Đan Phượng, Hà Nội), bày tỏ băn khoăn: rau không đạt chuẩn vẫn được gắn mác an toàn, VietGAP hoặc “rau sạch”, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh.
Tình trạng này cũng xảy ra ở Hợp tác xã Đông Cao, khi rau an toàn bị mạo danh trắng trợn, sản phẩm trái mùa tràn lan dù vùng sản xuất không trồng; gây thiệt hại cho những nông dân đang nỗ lực sản xuất rau an toàn, làm giảm niềm tin của người tiêu dùng vào nông sản trong nước.
Vai trò của Bộ Công Thương
Theo ông Nguyễn Quý Dương - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, diện tích sản xuất nông sản theo tiêu chuẩn VietGAP hiện còn rất hạn chế. Kết quả điều tra 5 năm một lần, công bố năm 2024 cho thấy, tổng diện tích được chứng nhận VietGAP mới đạt khoảng 150.000 ha cho 6 nhóm cây trồng.
Trong đó, diện tích rau chỉ hơn 8.000 ha trên tổng số 1,15 triệu ha, chiếm chưa đến 1% (khoảng 0,5 - 0,6%). Cây ăn quả đạt khoảng 76.000 ha, chè khoảng 5.200 ha.
Người tiêu dùng mua rau sạch tại siêu thị Winmart. Ảnh: Hoài Nam.
Ông Nguyễn Văn Mười - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhấn mạnh, để đảm bảo an toàn thực phẩm, yếu tố cơ bản là phải có quy trình sản xuất chuẩn, trong đó VietGAP là yêu cầu tối thiểu. Tuy nhiên, hiện mới chỉ khoảng 5 - 6% rau đạt tiêu chuẩn này. Ông Mười cảnh báo, đã đến lúc cần các biện pháp mạnh mẽ hơn để kiểm soát hàng hóa lưu thông trên thị trường.
Trong bối cảnh đó, Bộ Công Thương đóng vai trò then chốt trong việc giám sát, hỗ trợ và kết nối thị trường đã tích cực hỗ trợ hợp tác xã đưa sản phẩm vào siêu thị, trường học, sàn thương mại điện tử, khuyến khích áp dụng tem truy xuất nguồn gốc, QR Code, xây dựng hệ thống giám sát minh bạch và hướng dẫn nông dân, hợp tác xã về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, VietGAP và OCOP.
Nhờ những giải pháp này, các đơn vị thuộc Bộ Công Thương đã giúp hợp tác xã nâng cao chất lượng sản phẩm và tạo niềm tin cho người tiêu dùng, từng bước thay đổi thói quen chọn lựa hàng nội, đồng thời thúc đẩy nông sản Việt vươn ra thị trường quốc tế.
Theo số liệu của bộ, tính đến 31/12/2024, cả nước có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Việc quản lý an toàn thực phẩm tại các cơ sở này được thực hiện theo các quy định pháp luật, như Nghị định số 77/2016/NĐ-CP và các nghị định sửa đổi, bổ sung (Nghị định số 08/2018/NĐ-CP, Nghị định số 17/2020/NĐ-CP).
Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn - Phó Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, bộ sẽ tập trung hỗ trợ quảng bá các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm an toàn, giúp người tiêu dùng tiếp cận thông tin rõ ràng. Cùng với đó triển khai cơ sở dữ liệu minh bạch về các cơ sở kinh doanh đảm bảo an toàn thực phẩm và công khai những đơn vị không đủ điều kiện hoặc vi phạm.
Trong thời kỳ đổi mới, Việt Nam từng sản xuất nhiều sản phẩm hữu cơ - loại nông sản “sạch nhất”. Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế thị trường thay đổi đòi hỏi thể chế và chính sách phải đổi mới, trong đó trọng tâm là sửa đổi pháp luật.
Được biết, Luật Chất lượng Sản phẩm, Hàng hóa (sửa đổi) được Quốc hội thông qua tháng 6/2025, có hiệu lực từ 1/1/2026, dựa trên bốn nguyên tắc mới: Chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tránh cản trở lưu thông hàng hóa; chuyển đổi số toàn diện, bù đắp lực lượng quản lý hạn chế và tạo hệ thống giám sát minh bạch; phân loại rủi ro và bắt buộc truy xuất nguồn gốc đối với hàng hóa rủi ro cao, đặc biệt là thực phẩm; ghi nhãn điện tử và “hộ chiếu số” sản phẩm, song song với ghi nhãn vật lý.
Thực hiện luật sửa đổi, Bộ Công Thương đang xây dựng các thông tư dự kiến có hiệu lực từ tháng 5/2026, nhằm tăng cường truy xuất nguồn gốc, bao gồm áp dụng “hộ chiếu số” cho từng sản phẩm.
Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ cũng đã kiện toàn Ban Chỉ đạo Trung ương về An toàn thực phẩm, do một Phó Thủ tướng làm Trưởng ban, cùng ba Phó trưởng ban là ba Bộ trưởng: Công Thương; Y tế; Nông nghiệp và Môi trường.
Việc nâng cao chất lượng và đảm bảo an toàn thực phẩm cho nông sản là nhiệm vụ chung của hợp tác xã, nông dân và cơ quan quản lý. Bộ Công Thương là một trong ba đầu mối quan trọng, từ quản lý, hỗ trợ công nghệ đến kết nối thị trường. Khi nông sản Việt minh bạch, an toàn, được giám sát chặt chẽ, người tiêu dùng sẽ tin tưởng lựa chọn hàng nội, tạo nền tảng nâng tầm thương hiệu và chinh phục thị trường quốc tế.
Với chủ đề "Kết nối thị trường - Xây dựng thương hiệu - Thúc đẩy tiêu thụ nông sản, góp phần tăng trưởng hai con số", Diễn đàn ‘Bộ trưởng Bộ Công Thương và Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam – Lắng nghe nông dân nói’ do Trung ương Hội Nông dân Việt Nam phối hợp với Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp tổ chức sẽ diễn ra tại Hà Nội vào ngày 1/10.
Tham dự và đồng chủ trì Diễn đàn có: ông Nguyễn Hồng Diên - Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Công Thương và ông Lương Quốc Đoàn - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam.