Siết điều kiện cấp giấy phép
Bộ Công Thương đang tổ chức lấy ý kiến góp ý cho dự thảo Nghị định mới thay thế các quy định hiện hành về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp. Việc xây dựng Nghị định lần này không chỉ nhằm cập nhật, hoàn thiện khung pháp lý, mà còn thể hiện nỗ lực mạnh mẽ trong việc sàng lọc, lành mạnh hóa thị trường bán hàng đa cấp, lĩnh vực từng nhiều lần gây tranh cãi trong dư luận.
Dự thảo quy định rõ hơn, chặt chẽ hơn về điều kiện đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp. Một trong những thay đổi đáng chú ý là yêu cầu về vốn điều lệ. Thay vì mức 10 tỷ đồng như hiện hành, Bộ Công Thương đề xuất hai phương án, doanh nghiệp muốn tham gia thị trường đa cấp phải có vốn điều lệ tối thiểu 50 tỷ đồng (phương án 1), hoặc 20 tỷ đồng (phương án 2).
Theo Bộ Công Thương, việc điều chỉnh tăng vốn điều lệ do doanh thu, số lượng người tham gia của doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã tăng đáng kể so với thời điểm ban hành Nghị định 40/2018/NĐ-CP Ngày 12/3/2018. Hơn hết, đây không chỉ là rào cản kỹ thuật, mà còn là tiêu chí để sàng lọc những doanh nghiệp có thực lực tài chính, đủ khả năng chi trả, vận hành và đảm bảo quyền lợi cho người tham gia hệ thống.
Không dừng lại ở đó, dự thảo cũng mở rộng phạm vi đối tượng bị loại khỏi thị trường nếu từng giữ vai trò chủ chốt tại các doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã bị thu hồi giấy phép. Nếu như trước đây chỉ giới hạn trong phạm vi người đại diện theo pháp luật hoặc các cổ đông, thì nay, khái niệm “người quản lý doanh nghiệp” cũng được bổ sung, nhằm chặn đứng tình trạng “ve sầu thoát xác”, thay tên đổi chủ để tiếp tục hoạt động. Đây là điểm mới mang tính răn đe và phòng ngừa cao, hướng tới một môi trường kinh doanh đa cấp minh bạch, lành mạnh hơn.
Dự thảo cũng khẳng định rõ hơn phạm vi áp dụng, không chỉ gói gọn trong văn bản nghị định mà mở rộng ra cả hệ thống pháp luật điều chỉnh liên quan, bao gồm Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và các văn bản pháp lý khác. Điều này giúp doanh nghiệp và cơ quan quản lý có cơ sở pháp lý thống nhất khi áp dụng, đồng thời đảm bảo người tham gia bán hàng đa cấp được bảo vệ trong một khung pháp lý toàn diện.
Một điểm nhấn khác là yêu cầu về hệ thống công nghệ thông tin và đường dây tiếp nhận, xử lý khiếu nại. Các doanh nghiệp muốn được cấp phép sẽ phải chứng minh có nền tảng quản lý mạng lưới người tham gia, cũng như đảm bảo khả năng hỗ trợ kịp thời khi có tranh chấp phát sinh. Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, yêu cầu này vừa là thách thức, vừa là động lực để các doanh nghiệp nâng cấp công nghệ, tăng năng lực quản trị nội bộ và minh bạch hóa toàn bộ hoạt động.
Bộ Công Thương đề xuất tăng ký quỹ đa cấp lên 50 tỷ đồng (ảnh minh họa)
Tăng tiền ký quỹ để bảo vệ người tham gia
Không chỉ siết điều kiện thành lập, dự thảo còn điều chỉnh mạnh mẽ quy định về tiền ký quỹ, một trong những công cụ bảo vệ quyền lợi người tham gia bán hàng đa cấp. Theo quy định hiện hành, doanh nghiệp chỉ cần ký quỹ 5% vốn điều lệ, nhưng không thấp hơn 10 tỷ đồng. Tuy nhiên, qua thực tiễn quản lý, số tiền này được đánh giá là quá thấp, không đủ bù đắp thiệt hại khi có rủi ro pháp lý xảy ra.
Dự thảo đề xuất 2 phương án, mới nâng mức ký quỹ tối thiểu lên 50 tỷ đồng (phương án 1), hoặc 20 tỷ đồng (phương án 2), vẫn giữ nguyên tỷ lệ 5% vốn điều lệ. Việc nâng chuẩn ký quỹ là bước đi cần thiết, trong bối cảnh doanh thu trung bình của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp đã tăng gấp hơn 2 lần so với năm 2018. Với quy mô hoạt động lớn, mạng lưới người tham gia đông đảo, các doanh nghiệp càng cần phải chứng minh khả năng tài chính đủ mạnh để thực hiện các nghĩa vụ phát sinh từ hoạt động kinh doanh, đặc biệt là các nghĩa vụ trả thưởng, mua lại hàng hóa, hoàn tiền trong các trường hợp đặc biệt.
Lý do sâu xa của sự điều chỉnh này, theo Bộ Công Thương, chính là nhằm tăng cường trách nhiệm, hạn chế tình trạng doanh nghiệp “ôm tiền biến mất” hoặc chậm trễ chi trả cho người tham gia. Một số vụ việc bán hàng đa cấp bị khởi tố hình sự gần đây đã cho thấy số thiệt hại thực tế của người dân vượt xa mức ký quỹ 10 tỷ đồng, dẫn đến rủi ro mất trắng cho hàng nghìn người tham gia. Do đó, việc nâng mức ký quỹ không chỉ là biện pháp phòng ngừa rủi ro tài chính, mà còn là thông điệp cảnh báo các nhà đầu tư yếu kém hãy đứng ngoài thị trường.
Ngoài ra, dự thảo cũng quy định rõ hơn về trách nhiệm phối hợp của ngân hàng nơi doanh nghiệp mở tài khoản ký quỹ. Các ngân hàng không chỉ xác nhận việc ký quỹ, mà còn có nghĩa vụ giám sát, phong tỏa tài khoản và chỉ giải ngân khi có văn bản chấp thuận của Bộ Công Thương. Ngân hàng cũng phải thông báo kịp thời mọi thay đổi liên quan đến thông tin ký quỹ. Quy định này giúp cơ quan quản lý có thêm công cụ kiểm soát dòng tiền, giảm nguy cơ lợi dụng vốn ký quỹ vào mục đích khác.
Dự thảo đề xuất, doanh nghiệp được hưởng lãi suất từ khoản ký quỹ theo thỏa thuận với ngân hàng và có thể rút phần lãi này, song chỉ khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện pháp lý. Đây là một điểm giữ cân bằng giữa ràng buộc pháp lý và quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp, tránh việc quy định quá khắt khe khiến doanh nghiệp nản lòng tham gia thị trường.
Theo PGS. TS. Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế, dự thảo Nghị định mới đang hướng đến việc nâng chuẩn thị trường bán hàng đa cấp từ cả hai phía: chuẩn hóa điều kiện gia nhập và nâng cao năng lực tài chính. Những thay đổi này nếu được thông qua sẽ góp phần đáng kể vào việc thanh lọc thị trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, ngăn chặn các mô hình đa cấp trá hình, biến tướng đang âm thầm lây lan dưới nhiều vỏ bọc khác nhau. Trong bối cảnh các hình thức bán hàng trực tuyến phát triển mạnh mẽ, thị trường bán hàng đa cấp cần được giám sát chặt chẽ, minh bạch và chuyên nghiệp hơn bao giờ hết.
Đến nay, trên cả nước chỉ còn 16 doanh nghiệp có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp (giảm 4 doanh nghiệp so với đầu năm 2024). Năm 2024, tổng số lượng người tham gia bán hàng đa cấp đạt gần 700.000 người, giảm khoảng 400.000 người so với năm 2019. Dù số lượng người tham gia bán hàng đa cấp giảm nhưng tổng doanh thu bán hàng đa cấp của các doanh nghiệp vẫn tăng. Năm 2024, doanh thu bán hàng đa cấp đạt 16.206 tỷ đồng, tăng 28,9% so với năm 2019 (12.575 tỷ đồng). Mức hoa hồng, tiền thưởng bình quân khoảng 951.000 đồng/tháng, tương đương 12% mức thu nhập bình quân đầu người của cả nước trong năm 2024.