Liên kết chuỗi giá trị, nâng tầm cà phê Chiềng Xét
Thành lập năm 2019 với 12 thành viên, hơn 40 ha cà phê xen mận, mơ, HTX Nông nghiệp Chiềng Xét (bản Tòng Xét, phường Chiềng An) từng đối mặt nhiều khó khăn như vốn ít, kỹ thuật hạn chế, sản phẩm khó tiêu thụ, bị thương lái ép giá, thu nhập bấp bênh. Dù vậy, các thành viên vẫn kiên trì bám vườn, cải tạo vườn tạp, trồng xen hợp lý, áp dụng quy trình chăm sóc an toàn, đặt nền móng cho thương hiệu cà phê đặc sản địa phương.
Sau hơn 30 năm phát triển cây cà phê, Sơn La hiện là địa phương có diện tích cà phê lớn nhất miền Bắc
Cú huých lớn đến vào năm 2023, khi HTX ký hợp tác với HTX Cà phê Bích Thao, tham gia sâu vào chuỗi giá trị. Nhờ quy trình sản xuất – sơ chế – tiêu thụ đồng bộ, hạt cà phê đồng đều, thơm ngon, được thị trường đánh giá cao. Niên vụ 2023, HTX cung cấp 10 tấn cà phê nhân cho Bích Thao; đến niên vụ 2024-2025, con số tăng gấp 4 lần, đạt 40 tấn, đưa thu nhập bình quân mỗi thành viên lên khoảng 400 triệu đồng/năm.
Không dừng ở sản xuất thô, năm 2024, HTX mạnh dạn đầu tư chế biến sâu: mua máy xát, lắp nhà màng, hệ thống sấy kiểm soát nhiệt độ, áp dụng kỹ thuật chế biến cà phê “mật ong” – dòng sản phẩm giá trị cao gấp 2–3 lần cà phê thường. Đồng thời, HTX chú trọng thiết kế bao bì, gắn mã truy xuất nguồn gốc, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử và hội chợ, triển lãm. Nhờ đó, nhiều đơn hàng từ doanh nghiệp, cửa hàng trong và ngoài tỉnh đã được kết nối, mở ra hướng phát triển bền vững.
Theo ông Quàng Văn Diên, Giám đốc HTX, năm nay cà phê được mùa, năng suất ước đạt 12–14 tấn/ha. Quan trọng hơn, sản phẩm đã có nơi bao tiêu, giá ổn định, bà con yên tâm sản xuất. Hoạt động của HTX cũng tạo việc làm cho hơn 30 lao động thời vụ, thu nhập 8–10 triệu đồng/tháng.
Ông Tòng Văn An, thành viên gắn bó từ ngày đầu, cho biết trước đây trồng cà phê chủ yếu theo kinh nghiệm, “được mùa nhờ trời, mất mùa đành chịu”, đầu ra phụ thuộc thương lái. Từ khi tham gia HTX, được tập huấn kỹ thuật, năng suất tăng thêm 2–3 tấn/ha, lại có đầu ra ổn định. Ông Quàng Văn Dũng, thành viên khác, chia sẻ: “Trước kia cà phê chủ yếu bán tươi, giá thấp, nhiều hộ không mặn mà đầu tư. Nay được HTX bao tiêu, hướng dẫn kỹ thuật, thu nhập cải thiện rõ rệt. Bà con mong sớm chuyển sang cà phê hữu cơ để giá trị cao hơn”.
Hướng tới ngành hàng bền vững, hiện đại và giá trị cao
Sau gần một thập kỷ phát triển, cà phê Sơn La đã vươn lên trở thành cây trồng chủ lực, chuyển mình theo hướng nông nghiệp công nghệ cao, hình thành chuỗi giá trị từ sản xuất đến chế biến, nâng cao thu nhập cho nông dân và mở rộng cơ hội hội nhập quốc tế.
Đến nay, toàn tỉnh Sơn La có hơn 20.000 ha cây cà phê Arabica (chiếm 41,2% diện tích cà phê Arabica của cả nước).
Giai đoạn 2021–2025, tỉnh ban hành nhiều chủ trương, nghị quyết phát triển cà phê theo hướng bền vững: tái canh, ghép cải tạo vườn già cỗi; xây dựng vùng nguyên liệu gắn chế biến, bảo vệ môi trường; ứng dụng công nghệ cao và trồng xen cây ăn quả để cải tạo đất, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Sơn La đặc biệt chú trọng phát triển cà phê đặc sản, hữu cơ, đạt chuẩn quốc tế, góp phần nâng cao giá trị chỉ dẫn địa lý và đời sống người dân.
Trong 5 năm qua, tỉnh đã tái canh, đốn trẻ hóa và ghép cải tạo 2.818 ha cà phê; đưa vào sản xuất các giống Arabica mới (TH1, TN7, TN9, khảo nghiệm H1, Starmaya) có năng suất, chất lượng cao. Nhờ đó, Sơn La trở thành địa phương có diện tích cà phê Arabica lớn nhất cả nước.
Đến năm 2025, diện tích cà phê toàn tỉnh đạt 24.300 ha, sản lượng hơn 37.700 tấn, tăng gần 11.000 tấn so với năm 2021. Hiện có 1.120 ha cà phê đặc sản, 23.448 ha đạt chứng nhận bền vững quốc tế (4C, RA), cùng nhiều mô hình VietGAP, hữu cơ, thu hút 1.560 hộ tham gia tại hai vùng ứng dụng công nghệ cao. Đặc biệt, sản phẩm cà phê Sơn La đã được bảo hộ chỉ dẫn địa lý và có 5 sản phẩm OCOP, trong đó một sản phẩm đạt 5 sao.
Ngành chế biến cũng phát triển mạnh với 5 cơ sở quy mô công nghiệp và hơn 15 cơ sở sơ chế, đáp ứng trên 50% nhu cầu chế biến quả tươi. Các cơ sở chú trọng đầu tư hệ thống xử lý chất thải, tận dụng phụ phẩm sản xuất phân hữu cơ, thể hiện cam kết bảo vệ môi trường. 6 tháng đầu năm 2025, Sơn La xuất khẩu 17.800 tấn cà phê nhân, trị giá gần 70 triệu USD, tăng 29,8% so với cùng kỳ 2024. Thị trường chủ lực gồm EU, Bắc Mỹ, Hoa Kỳ, Trung Đông và ASEAN.
Từ thế kỷ 19, người Pháp đã đưa giống cà phê Arabica tới trồng ở vùng Tây Bắc, trong đó trên địa bàn tỉnh Sơn La có hơn 20.000ha cà phê Arabia, nhưng canh tác nhỏ lẻ và manh mún. Ảnh: H.Y
Bà Cầm Thị Phong, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La, cho biết, thực hiện Kết luận 863-KL/TU của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, từ năm 2023 đến nay, diện tích cà phê đặc sản, vùng chất lượng cao và diện tích đạt chứng nhận bền vững đều tăng mạnh, góp phần nâng cao năng suất, đẩy mạnh xuất khẩu và khẳng định vị thế cà phê Sơn La.
Mục tiêu đến năm 2030, toàn tỉnh đạt 25.000 ha cà phê, sản lượng 40.000 tấn/năm; tái canh 9.800 ha vườn già cỗi; phát triển 5.950 ha cà phê đặc sản; xây dựng 18.000 ha vùng nguyên liệu bền vững và ít nhất 5 vùng ứng dụng công nghệ cao. Sơn La phấn đấu 70–80% diện tích đạt chuẩn quốc tế (4C, RA), trên 80% sản lượng chế biến công nghiệp, 20–25% sản phẩm chế biến sâu, 80–85% sản lượng xuất khẩu, trong đó 20–25% là sản phẩm chế biến sâu. Đây sẽ là nền tảng để phát triển ngành cà phê Sơn La bền vững, hiện đại, giá trị cao và hội nhập quốc tế.
Những kết quả đạt được khẳng định, cây cà phê không chỉ giúp bà con vùng cao Sơn La thoát nghèo, ổn định cuộc sống, mà còn mở ra cơ hội làm giàu bền vững. Với định hướng đúng đắn và sự đồng hành của chính quyền, doanh nghiệp, hạt cà phê Sơn La đang từng bước khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế, trở thành cây trồng chủ lực nâng tầm kinh tế nông nghiệp địa phương.