Cách nào thu hẹp khoảng cách thực thi FTA giữa các tỉnh, thành phố?

Đưa FTA Index trở thành chỉ tiêu đánh giá xếp hạng địa phương

Bộ Chỉ số FTA Index được Bộ Công Thương phối hợp xây dựng, triển khai và công bố lần đầu vào tháng 4/2025 không chỉ là một công cụ đo lường mức độ thực thi các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế, mà còn là “hàn thử biểu” phản ánh rõ ràng những điểm mạnh, điểm yếu của từng địa phương trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Từ kết quả năm đầu tiên, khoảng cách thực thi, tận dụng ưu đãi từ các FTA giữa các tỉnh, thành đang đặt ra yêu cầu cấp bách về những giải pháp đột phá, từ tư duy đến hành động, để nâng cao hiệu quả thực thi FTA trên phạm vi toàn quốc.

Phân tích từ ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho thấy, mấu chốt của khoảng cách thực thi FTA giữa các địa phương nằm ở tư duy lãnh đạo. Nhiều địa phương vẫn chưa có cách tiếp cận rõ ràng, chưa xác định cụ thể thị trường mục tiêu, ngành hàng chủ lực, hay nguồn lực thực thi. Không ít tỉnh chỉ có một cán bộ kiêm nhiệm phụ trách cả một khối lượng lớn công việc liên quan đến FTA, dẫn tới việc hỗ trợ doanh nghiệp còn hạn chế.

Bên cạnh đó, sự thiếu gắn kết giữa chính quyền địa phương và doanh nghiệp cũng là một “điểm nghẽn”. Theo ông Khanh, có những địa phương coi việc thực thi FTA chỉ là ra văn bản, ký ban hành, trong khi khâu tổ chức, triển khai thực tế cho doanh nghiệp lại bị bỏ ngỏ. Kết quả là, nhiều doanh nghiệp không biết hoặc không được hỗ trợ kịp thời để tận dụng ưu đãi từ các FTA đã ký kết.

Ở góc độ doanh nghiệp, TS. Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) cũng thẳng thắn nhìn nhận, phần lớn doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam chưa am hiểu các FTA, thiếu bộ phận pháp lý chuyên trách, thiếu chiến lược tiếp cận thị trường FTA. Tình trạng “quẩn quanh gia công” vẫn phổ biến, trong khi đây là nhóm chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp cả nước.

Để thay đổi thực chất, TS. Nguyễn Văn Thân đề xuất, FTA Index cần được đưa vào bộ chỉ tiêu đánh giá xếp hạng địa phương, coi đây là một tiêu chí bắt buộc trong công tác điều hành, nhằm buộc các tỉnh, thành phải hành động mạnh mẽ hơn. Khi chỉ số trở thành “áp lực chính trị - hành chính”, địa phương sẽ chủ động bố trí nguồn lực, phối hợp với hiệp hội để hỗ trợ doanh nghiệp bài bản, hiệu quả hơn

Trong khi đó, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương - đơn vị trực tiếp khảo sát, xây dựng FTA Index chia sẻ, kết quả năm đầu tiên cho thấy một điểm bất ngờ: Thứ hạng cao không phụ thuộc vào quy mô địa phương, mà phụ thuộc vào mức độ chủ động hỗ trợ và kết nối với doanh nghiệp. Nhiều tỉnh có quy mô xuất khẩu không lớn nhưng nhờ sự quan tâm sát sao, chính sách hỗ trợ hiệu quả, họ đạt điểm số cao trong bảng xếp hạng.

Một minh chứng rõ ràng là tỉnh Cà Mau, địa phương đứng đầu FTA Index năm 2024 với 34,9 điểm. Cà Mau đã đạt điểm rất cao ở trụ cột phát triển bền vững cho thấy địa phương và doanh nghiệp đã coi đây là “miếng cơm manh áo” và hành động thực chất. Trong khi đó, nhiều tỉnh khác còn mờ nhạt ở các tiêu chí này, chỉ tập trung vào ưu đãi thuế quan mà bỏ qua những trụ cột dài hạn như môi trường, lao động, tiêu chuẩn xanh.

Sau khi công bố FTA Index, nhiều địa phương đã thực sự chuyển mình, nhìn nhận rõ khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế. “Nhiều tỉnh đã thay đổi cách tiếp cận, từ tuyên truyền chung chung sang xây dựng kế hoạch hành động cụ thể, xác định thị trường mục tiêu, doanh nghiệp trọng điểm để hỗ trợ sâu sát.

Việc lấy doanh nghiệp xuất khẩu làm trung tâm cho thấy sự thay đổi tư duy rõ rệt trong công tác thực thi FTA” - PGS.TS. Đào Ngọc Tiến chia sẻ.

Tương tự, TS. Nguyễn Văn Thân nhấn mạnh, để tạo chuyển biến thực chất, FTA Index phải được nâng tầm thành một chỉ số quốc gia, tích hợp vào hệ thống đánh giá thi đua, xếp hạng địa phương. Khi đó, lãnh đạo tỉnh sẽ buộc phải quan tâm, phân bổ nguồn lực, xây dựng bộ máy chuyên trách để nâng điểm chỉ số. Các hiệp hội ngành hàng sẽ được giao nhiệm vụ cụ thể, phối hợp với chính quyền triển khai chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng FTA.

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Ngô Chung Khanh cho biết Bộ Công Thương đang phối hợp với các bộ, ngành và địa phương xây dựng bộ câu hỏi đánh giá cập nhật, phương pháp đo lường khoa học, sát thực tế hơn, nhằm phản ánh đúng năng lực thực thi tại địa phương. Đồng thời, Bộ cũng sẽ hướng dẫn cụ thể cho các tỉnh, thành về cách cải thiện kết quả chỉ số, giúp doanh nghiệp thực chất được hỗ trợ.

Trong thời gian tới, công tác tuyên truyền về FTA sẽ cần đa dạng hơn, đi sâu vào từng ngành hàng, từng nhóm doanh nghiệp. Thay vì tổ chức những hội thảo tuyên truyền “một chiều”, các địa phương cần chuyển sang hình thức tương tác, hỗ trợ trực tiếp, kết nối doanh nghiệp với các chuyên gia, hiệp hội, thương vụ Việt Nam ở nước ngoài.

Đa dạng hóa thị trường, thúc đẩy xuất khẩu

Nêu giải pháp doanh nghiệp tận dụng tối đa những lợi ích thuế quan từ các FTA, cũng như giúp các tỉnh, thành phố thu hẹp khoảng cách thực thi các FTA, Phó Vụ trưởng Ngô Chung Khanh cho rằng, trong bối cảnh Hoa Kỳ áp thuế đối ứng, thương mại toàn cầu biến động mạnh, doanh nghiệp Việt Nam không thể phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống. Việc tận dụng hiệu quả các FTA với EU, Anh, Canada, Mexico sẽ mở ra không gian tăng trưởng mới. Đặc biệt, với Mexico - nơi đang áp thuế 5-10% với nhiều nước châu Á không có FTA, thì hàng Việt Nam đang có lợi thế rõ rệt nhờ CPTPP.

Để biến lợi thế thành thực tế, ông Ngô Chung Khanh khuyến nghị, doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu, xây dựng kế hoạch tăng trưởng cụ thể theo từng thị trường FTA, còn địa phương, bộ ngành và hiệp hội cần cùng vào cuộc, tập trung nguồn lực để hỗ trợ.

Khoảng cách trong thực thi và tận dụng FTA không phải là điều bất biến. Với những tín hiệu chuyển biến từ tư duy lãnh đạo đến hành động cụ thể tại nhiều địa phương, cùng sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và hiệp hội, khoảng cách này hoàn toàn có thể được thu hẹp. Quan trọng hơn, khi FTA Index trở thành áp lực hành động thực chất, các địa phương sẽ chủ động hơn trong xây dựng chiến lược hội nhập, hỗ trợ doanh nghiệp vươn xa, tận dụng tối đa lợi ích từ các hiệp định để đóng góp vào tăng trưởng kinh tế quốc gia một cách bền vững.

Bộ chỉ số FTA Index 2024 được xây dựng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và là kết quả nỗ lực phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa Bộ Công Thương với các bộ, ngành, địa phương, các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp với mục đích nâng cao hơn nữa hiệu quả thực thi các FTA của Việt Nam, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, đầu tư và thương mại của Đảng, Nhà nước, Chính phủ Việt Nam.