Trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn tăng trưởng xanh, kinh tế số và cạnh tranh công nghệ ngày càng gay gắt, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng xác định khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “đột phá chiến lược mới”. Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh – đoàn Lâm Đồng về định hướng này, cũng như những yêu cầu đặt ra đối với phát triển doanh nghiệp tư nhân, R&D và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia vì một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.
Đột phá khoa học, công nghệ: Yêu cầu cấp thiết của phát triển
- Thưa đại biểu, Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV xác định khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là “đột phá chiến lược mới”. Bà đánh giá thế nào về định hướng này trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn tăng trưởng xanh và cạnh tranh công nghệ ngày càng gay gắt?
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh: Tôi hoàn toàn nhất trí với cách tiếp cận mang tính bước ngoặt và đột phá chiến lược này của Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV. Việc xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số là "đột phá chiến lược mới" là một quyết sách cần thiết, kịp thời và có tầm nhìn trong bối cảnh hiện nay.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn Lâm Đồng
Cách tiếp cận này thừa nhận rằng các động lực tăng trưởng truyền thống (vốn, lao động giá rẻ) đã đạt đến giới hạn. Khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo là con đường duy nhất để tăng năng suất lao động tổng hợp (TFP), chuyển đổi mô hình kinh tế từ chiều rộng sang chiều sâu. Đặc biệt, trong kỷ nguyên toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ sang tăng trưởng xanh và kinh tế số, khoa học và công nghệ chính là chìa khóa để Việt Nam nắm bắt các công nghệ lõi, từ năng lượng tái tạo, công nghệ vật liệu mới, đến trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data).
Bên cạnh đó, việc nhấn mạnh khoa học và công nghệ là "đột phá chiến lược" thể hiện quyết tâm xây dựng năng lực tự cường và tự chủ công nghệ của quốc gia. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu dễ bị đứt gãy và cạnh tranh địa chính trị công nghệ ngày càng gay gắt thì tự chủ công nghệ là yếu tố sống còn để đảm bảo an ninh kinh tế và quốc phòng. Đây cũng là lời tuyên bố mạnh mẽ rằng Việt Nam không muốn chỉ là nơi lắp ráp, mà muốn trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực.
Cần cơ chế đủ mạnh hút nguồn lực tư nhân và FDI vào R&D
-Thưa đại biểu, trong bối cảnh Đảng nhấn mạnh phát triển doanh nghiệp khoa học, công nghệ, tăng đầu tư cho R&D, bà có kiến nghị gì để Dự thảo Báo cáo Chính trị làm rõ hơn các cơ chế huy động khu vực tư nhân và FDI tham gia mạnh hơn vào R&D?
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh: Tôi xin đề xuất ba nhóm giải pháp. Thứ nhất, đột phá về chính sách tài khóa để khuyến khích đầu tư R&D. Cần áp dụng mức ưu đãi thuế vượt trội, cho phép khấu trừ chi phí R&D vào tính thuế thu nhập doanh nghiệp ở mức cao nhất, dỡ bỏ mọi giới hạn trần chi phí khấu trừ so với tổng thu nhập. Điều này tạo ra một lợi thế cạnh tranh pháp lý và tài chính rõ rệt, thúc đẩy dòng vốn tư nhân trong nước đổ vào đổi mới sáng tạo.
Thứ hai, đổi mới mô hình quản lý vốn khoa học công nghệ quốc gia, định hướng chuyển đổi hoạt động của các Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia sang mô hình vốn đối ứng bắt buộc. Mục tiêu là sử dụng vốn nhà nước làm vốn mồi để kích hoạt dòng vốn tư nhân, đảm bảo tính hiệu quả và cơ chế thị trường trong quản lý vốn, đồng thời giải quyết triệt để sự nặng nề hành chính hiện tại.
Nhiều sản phẩm công nghệ của các doanh nghiệp trong nước đã từng bước khẳng định vị thế, chỗ đứng trên thị trường trong và ngoài nước. Ảnh: Thu Hường
Thứ ba, liên kết chặt chẽ chính sách đầu tư nước ngoài (FDI) và khoa học công nghệ bằng cơ chế mang tính ràng buộc. Như vậy cần xây dựng cơ chế liên kết thể chế tích hợp, quy định việc cấp ưu đãi đầu tư vượt trội cho FDI phải đi kèm với cam kết tối thiểu và khả thi về tỷ lệ R&D thực hiện tại Việt Nam. Quan trọng hơn, phải có cam kết chuyển giao công nghệ bắt buộc cho đối tác, doanh nghiệp Việt Nam.
Điều này nhằm đảm bảo thu hút được công nghệ và tri thức, thay vì chỉ thu hút vốn và nhà máy, tạo cơ chế ràng buộc để thúc đẩy sự lan tỏa công nghệ và nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ của đội ngũ trí thức trong nước.
Thể chế hóa mạnh mẽ hơn vai trò của kinh tế tư nhân
- Kinh tế tư nhân được khẳng định là động lực quan trọng. Tuy nhiên, năng lực cạnh tranh và quy mô doanh nghiệp tư nhân còn hạn chế. Đại biểu nhìn nhận thế nào về mức độ thể chế hóa trong Dự thảo?
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh: Dự thảo đã thể hiện ý chí chính trị rất mạnh khi tiếp tục coi kinh tế tư nhân là động lực quan trọng. Đây là tín hiệu quan trọng củng cố niềm tin doanh nghiệp, là điểm sáng, là nền tảng vững chắc để chúng ta kiến tạo một môi trường kinh doanh thực sự bình đẳng và hấp dẫn.
Tuy nhiên, thực tiễn đòi hỏi thể chế hóa sâu hơn. Doanh nghiệp tư nhân vẫn gặp nhiều rào cản trong tiếp cận đất đai, vốn tín dụng dài hạn và cơ hội tham gia các dự án đầu tư công. Nguyên tắc bình đẳng phải được cụ thể hóa trong từng Nghị định, Thông tư, đặc biệt là yêu cầu xóa bỏ cơ chế “xin – cho”.
Cần có chính sách thu hút công nghệ thay vì chỉ thu hút vốn đầu tư. Ảnh: Thu Hường
Để nâng tầm doanh nghiệp tư nhân, cần có cơ chế hỗ trợ vượt trội: chương trình quốc gia về nâng cấp năng lực quản trị chuẩn quốc tế; cơ chế mua sắm công dành tỷ lệ cố định cho sản phẩm đổi mới sáng tạo trong nước nhằm tạo ra thị trường ban đầu cho các sản phẩm công nghệ; bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ bằng cơ chế xét xử chuyên biệt; và thể chế hóa vai trò phản biện của doanh nghiệp trong xây dựng chính sách.
Song song với đó, chính sách đối ngoại kinh tế cần thể chế hóa sự tham gia chính thức của doanh nghiệp tư nhân vào quá trình đàm phán và triển khai các Hiệp định Thương mại Tự do, giúp họ tận dụng tối đa lợi ích từ các cam kết quốc tế.
- Để doanh nghiệp tư nhân tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, theo đại biểu Dự thảo cần bổ sung những gì?
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh: Về yêu cầu nâng tầm doanh nghiệp tư nhân Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, tôi cho rằng Dự thảo Báo cáo Chính trị cần bổ sung các định hướng mang tính chất can thiệp thể chế và chuyển đổi mô hình quản trị để tăng cường sự liên kết.
Thứ nhất, nâng cấp quản trị doanh nghiệp. Cần xây dựng lộ trình quốc gia về áp dụng tiêu chuẩn ESG và tiêu chuẩn tăng trưởng xanh đối với doanh nghiệp tư nhân lớn hoặc dự kiến tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đi kèm là gói tín dụng ưu đãi cho các dự án nâng cấp quản trị theo chuẩn quốc tế.
Thứ hai, phải xây dựng cơ chế liên kết bắt buộc và chiến lược với khối FDI và doanh nghiệp Nhà nước. Tôi kiến nghị chỉ đạo rà soát chính sách FDI theo hướng gắn kết chặt chẽ hơn ưu đãi đầu tư với yêu cầu chuyển giao công nghệ bắt buộc và tỷ lệ nội địa hóa đối với các doanh nghiệp FDI. Việc này tạo áp lực và cơ hội để các tập đoàn đa quốc gia chủ động tìm kiếm và hợp tác với các nhà cung cấp tư nhân trong nước. Đối với doanh nghiệp Nhà nước, cần chỉ đạo xây dựng các chính sách khuyến khích doanh nghiệp Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, đặt hàng và chuyển giao công nghệ cho các doanh nghiệp tư nhân trong nước trong các dự án trọng điểm, đặc biệt trong công nghiệp quốc phòng và hạ tầng chiến lược, hình thành một hệ sinh thái hợp tác thay vì cạnh tranh.
Cần thiết lập cơ chế liên kết bắt buộc với FDI và doanh nghiệp Nhà nước. Ảnh: Thu Hường
Thứ ba, hỗ trợ hình thành cụm ngành, cụm đổi mới sáng tạo và tăng cường bảo vệ sở hữu trí tuệ quốc tế. Các cụm ngành sẽ giúp doanh nghiệp tư nhân, viện nghiên cứu và FDI chia sẻ chi phí R&D và chuẩn hóa sản phẩm. Ngoài ra, cần chỉ đạo hỗ trợ pháp lý và tài chính để doanh nghiệp tư nhân Việt Nam có khả năng đăng ký và bảo vệ sở hữu trí tuệ tại thị trường quốc tế một cách hiệu quả, giảm thiểu rủi ro pháp lý khi tham gia thị trường toàn cầu.
Trân trọng cảm ơn đại biểu!
Đại hội XIV của Đảng có ý nghĩa lịch sử, mở ra giai đoạn phát triển mới của đất nước, thì văn kiện Đại hội XIV cũng có ý nghĩa thời đại, định hình tương lai dân tộc hướng tới hai mục tiêu 100 năm vĩ đại. Có thể nói, văn kiện Đại hội XIV chính là ngọn lửa khát vọng, hội tụ tâm huyết, trí tuệ và tình cảm yêu nước của toàn Đảng, toàn dân, chắc chắn sẽ là nguồn động lực thôi thúc Việt Nam vươn tới những đỉnh cao mới.