Cảnh báo, hạn chế các hành vi lẩn tránh
Thống kê của Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), tính đến hết tháng 6/2025, đã có 6 nước tiến hành tổng cộng 39 vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hoá Việt Nam, trong đó riêng Hoa Kỳ chiếm tới 22 vụ, tiếp theo là EU (7 vụ), Thổ Nhĩ Kỳ (7 vụ), Brazil (1 vụ), Canada (1 vụ) và Nam Phi (1 vụ).
Phần lớn các vụ việc điều tra tập trung vào các ngành hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn và tốc độ tăng trưởng đột biến như các sản phẩm thép, gỗ, pin năng lượng mặt trời, nhôm, lốp ô tô, sơ mi rơ moóc... Đây là các sản phẩm đang phải chịu các biện pháp phòng vệ thương mại tại một số quốc gia khác, bị ngành sản xuất nội địa của nước nhập khẩu cáo buộc có nghi ngờ lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại thông qua Việt Nam.
Công tác cảnh báo sớm đang được đẩy mạnh nhằm tránh rủi ro về phòng vệ thương mại. Ảnh minh họa
Theo Cục Phòng vệ thương mại, các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế, mà còn đe dọa đến sự phát triển bền vững của hoạt động xuất khẩu, làm gia tăng nguy cơ bị áp thuế, mất thị trường hoặc kéo theo những biện pháp kiểm soát ngặt nghèo từ nước nhập khẩu.
Trong bối cảnh có sự dịch chuyển đầu tư, sản xuất từ các quốc gia đang bị áp dụng thuế phòng vệ thương mại sang Việt Nam, việc tăng cường quản lý, kiểm tra và ngăn chặn hành vi lẩn tránh càng trở nên cấp thiết.
Trước yêu cầu thực tiễn đó, ngày 4/7/2019, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ” (Đề án 824). Tiếp đó, ngày 31/12/2019, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 119/NQ-CP về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp. Các văn bản này đã khẳng định quyết tâm của Việt Nam trong phòng chống và đấu tranh chống các hành vi chuyển tải, gian lận bất hợp pháp, tạo định hướng thống nhất cho các bộ, ngành, địa phương trong công tác phòng ngừa và xử lý hành vi vi phạm.
Sau 6 năm triển khai, Cục Phòng vệ thương mại ghi nhận Đề án 824 đã đạt được nhiều kết quả tích cực trên các phương diện: Xây dựng thể chế, cảnh báo sớm, phối hợp liên ngành theo dõi và xử lý vi phạm, nâng cao nhận thức và hỗ trợ doanh nghiệp.
Cụ thể, Đề án 824 đã tạo nền tảng để hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến phòng vệ thương mại và xuất xứ hàng hóa. Trong đó, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Công an và các cơ quan liên quan đã ban hành, sửa đổi nhiều văn bản quan trọng như: Nghị định số 128/2020/NĐ-CP ngày 19/10/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; Thông tư số 33/2023/TT-BTC ngày 31/5/2023 quy định về xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu....
Việc ban hành, điều chỉnh các văn bản trên góp phần tạo hành lang pháp lý rõ ràng, đồng bộ, nâng cao hiệu lực thực thi trong việc kiểm tra, xác minh, xử lý các hành vi vi phạm về gian lận xuất xứ và lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.
Đặc biệt, Bộ Công Thương đã xây dựng và vận hành Hệ thống cảnh báo sớm về phòng vệ thương mại, định kỳ cập nhật danh sách các mặt hàng xuất khẩu có nguy cơ cao bị các nước điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại để gửi cho các cơ quan quản lý ở trung ương và địa phương, các hiệp hội, doanh nghiệp cùng theo dõi.
Tính đến nay, nhiều mặt hàng trong danh sách cảnh báo như gỗ dán, tủ gỗ, thép, đệm mút, pin năng lượng mặt trời... sau đó đã thực sự bị nước ngoài điều tra. Công tác cảnh báo không chỉ giúp cơ quan quản lý chủ động kiểm tra, giám sát mà còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị, rà soát hồ sơ, quy trình sản xuất nhằm tránh rủi ro bị áp thuế.
Tiếp tục phát triển hệ thống cảnh báo sớm
Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực sau 6 năm triển khai Đề án 824, song theo Cục Phòng vệ thương mại công tác tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ vẫn còn đối mặt với không ít khó khăn, hạn chế, cả về thể chế, tổ chức thực hiện lẫn nhận thức từ phía doanh nghiệp.
Vì vậy, nhằm tiếp tục phát huy hiệu quả của Đề án 824 và chủ động ứng phó với nguy cơ gia tăng các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ trong giai đoạn tới, theo Cục Phòng vệ thương mại cần thực hiện đồng bộ một số nhóm giải pháp.
Trong đó, các bộ, ngành liên quan cần đẩy nhanh việc rà soát, sửa đổi và hoàn thiện các quy định pháp luật về phòng vệ thương mại, quy tắc xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa và xử lý vi phạm hành chính theo hướng đồng bộ, thống nhất và phù hợp với các cam kết quốc tế.
Bộ Công Thương cần tiếp tục phát triển hệ thống cảnh báo sớm theo hướng chuyên sâu, tự động hóa hơn, tích hợp tra cứu dữ liệu xuất khẩu, thuế quan và lịch sử điều tra phòng vệ thương mại, chống lẩn tránh từ các đối tác thương mại lớn.
Chính phủ cần đầu tư nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý tại địa phương trong công tác kiểm tra, giám sát xuất xứ hàng hóa và hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Tăng cường tần suất kiểm tra thực tế tại các cơ sở sản xuất, nhất là đối với các doanh nghiệp nằm trong danh sách cảnh báo hoặc có hoạt động gia công đơn giản.
Cùng với đó, tổ chức các chương trình phổ biến kiến thức chuyên sâu, tập huấn theo ngành hàng để hỗ trợ doanh nghiệp hiểu rõ yêu cầu pháp lý về xuất xứ và phòng vệ thương mại, bố trí các bộ phận tư vấn chuyên trách tại địa phương để hỗ trợ trực tiếp doanh nghiệp khi có nguy cơ bị điều tra.
Ngoài ra, khuyến khích doanh nghiệp chủ động rà soát chuỗi cung ứng, hồ sơ kỹ thuật và quy trình sản xuất bảo đảm tuân thủ quy tắc xuất xứ, truy xuất được nguồn gốc. Tuyệt đối không tham gia, tiếp tay cho các hành vi gian lận hoặc mượn danh nghĩa “xuất xứ Việt Nam” để thực hiện chuyển tải bất hợp pháp nhằm lẩn tránh thuế.
Sau khi Đề án 824 được phê duyệt, Bộ Công Thương đã ban hành Kế hoạch hành động, thành lập Tổ công tác liên ngành, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng cơ quan. Ngoài ra, việc phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý như hải quan, công thương, công an... đã giúp phát hiện và xử lý hiệu quả nhiều vụ việc vi phạm. Đồng thời, việc điều tra và kiến nghị xử lý kịp thời đã góp phần cảnh báo, răn đe và hạn chế các hành vi lẩn tránh.