Thay đổi mạnh mẽ nhờ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo
Việt Nam đang được đánh giá là một trong những thị trường bán lẻ năng động nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Quy mô thị trường năm 2024 ước đạt khoảng 276 tỷ USD, gấp đôi so với năm 2015; dự báo năm 2025 có thể chạm mốc 350 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng trung bình 9 - 10%/năm. Đằng sau "bức tranh" tăng trưởng đó là sự đóng góp ngày càng rõ nét của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Theo ThS Nguyễn Thị Hinh, Phòng Tham vấn hội nhập, Viện Nghiên cứu Chiến lược chính sách Công Thương, bán lẻ Việt Nam đang bước vào giai đoạn “chuyển dịch chất”, khi công nghệ không chỉ hỗ trợ vận hành mà trực tiếp quyết định năng lực cạnh tranh. “Điểm đáng chú ý là các doanh nghiệp bán lẻ lớn đã coi chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo là chiến lược dài hạn, không còn là giải pháp tình thế”, bà Hinh nhận định.
Việt Nam đang được đánh giá là một trong những thị trường bán lẻ năng động nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Ảnh minh hoạ
Thực tế cho thấy, hơn 90% doanh nghiệp bán lẻ quy mô lớn đã hoàn thành giai đoạn số hóa cơ bản, với mức đầu tư trung bình 5 - 10% ngân sách cho công nghệ. Các công nghệ cốt lõi như AI, Big Data, Cloud, IoT được triển khai ngày càng rộng, giúp tối ưu chuỗi cung ứng, giảm tồn kho, cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng và gia tăng hiệu quả kinh doanh. Số liệu thống kê cho thấy, năm 2025 các doanh nghiệp bán lẻ ứng dụng công nghệ số có thể có mức tăng doanh thu cao hơn 15 - 20% so với nhóm còn lại.
Mô hình bán lẻ đa kênh, phygital (kết hợp vật lý số) đang trở thành xu hướng chủ đạo. Những cái tên như MWG, Masan, Saigon Co.op, Vincom Retail hay các “ông lớn” thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Tiki đã xây dựng được hệ sinh thái bán lẻ số phục vụ hàng chục triệu người tiêu dùng.
Thương mại điện tử tiếp tục là động lực tăng trưởng quan trọng. Dẫn thông tin từ Vietnam Social Commerce 2025, bà Nguyễn Thị Hinh cho hay, bán hàng qua mạng xã hội đã chiếm khoảng 20% doanh thu thương mại điện tử.
Cùng đó, hạ tầng thanh toán số và logistics cũng có bước phát triển vượt bậc. Hơn 80% giao dịch bán lẻ tại đô thị được thực hiện qua QR, ví điện tử và ngân hàng số, rút ngắn đáng kể thời gian thanh toán và tạo điều kiện cho mô hình giao hàng siêu tốc phát triển. “Những tiến bộ này đang góp phần hình thành hệ sinh thái bán lẻ thông minh, kết nối chặt chẽ tiêu dùng - logistics - tài chính - dữ liệu”, bà Hinh đánh giá.
Chuyển đổi số cần đi vào chiều sâu
Dù đạt nhiều thành tựu, "bức tranh" bán lẻ số của Việt Nam vẫn chưa hoàn toàn “liền mạch”. Điểm nghẽn lớn nhất nằm ở sự chênh lệch giữa các nhóm doanh nghiệp và khu vực thị trường. Kênh bán lẻ truyền thống vốn chiếm khoảng 60% thị phần vẫn gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận công nghệ, trong khi đây lại là khu vực phục vụ phần lớn người tiêu dùng nông thôn và ngoại ô.
Theo ThS. Nguyễn Thị Hinh, chuyển đổi số trong bán lẻ hiện nay vẫn mang tính phân mảnh, chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn. Doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh còn thiếu vốn, thiếu nhân lực số và thiếu định hướng chiến lược dài hạn. Việc đầu tư công nghệ ở nhóm này thường mang tính manh mún, chạy theo xu hướng, chưa gắn với cải tổ mô hình kinh doanh.
Một điểm nghẽn khác là chất lượng dữ liệu và khả năng khai thác dữ liệu. Dù lượng dữ liệu phát sinh rất lớn, không ít doanh nghiệp vẫn chưa xây dựng được hệ thống quản trị dữ liệu thống nhất, dẫn đến lãng phí “tài nguyên số”. Việc ứng dụng AI (trí tuệ nhân tạo), Big Data (dữ liệu lớn) ở nhiều nơi mới dừng ở mức thử nghiệm, chưa tạo ra giá trị gia tăng rõ rệt.
Hạ tầng logistics và kết nối vùng miền cũng là thách thức không nhỏ. Giao hàng nhanh phát triển nhanh tại các đô thị lớn nhưng khó mở rộng ra khu vực nông thôn do chi phí cao và hạ tầng hạn chế. Điều này làm gia tăng khoảng cách số trong tiêu dùng, đi ngược lại mục tiêu phát triển bao trùm.
Bên cạnh đó, khung pháp lý cho các mô hình kinh doanh mới như live commerce (bán hàng qua phát sóng trực tiếp), dữ liệu người tiêu dùng, AI hay blockchain trong truy xuất nguồn gốc vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Sự thiếu đồng bộ về chính sách đôi khi khiến doanh nghiệp lúng túng, thận trọng quá mức trong đầu tư đổi mới sáng tạo.
Từ thực tiễn này, các chuyên gia cho rằng, để khoa học, công nghệ và chuyển đổi số thực sự trở thành động lực bền vững cho ngành bán lẻ, cần một cách tiếp cận căn cơ hơn.
Trước hết, chính sách hỗ trợ cần hướng mạnh vào doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh lực lượng đông đảo nhưng dễ bị bỏ lại phía sau. Các chương trình “chợ số”, nền tảng dùng chung, đào tạo kỹ năng số cần được triển khai theo hướng thực chất, dễ tiếp cận.
Thứ hai, chuyển đổi số phải gắn với tái cấu trúc mô hình kinh doanh và thay đổi tư duy quản trị, thay vì chỉ đầu tư công nghệ. “Nếu không thay đổi cách vận hành, công nghệ sẽ trở thành chi phí chứ không phải động lực”, ThS. Nguyễn Thị Hinh nhấn mạnh.
Cuối cùng, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và hạ tầng số, đặc biệt trong các lĩnh vực dữ liệu, thanh toán, logistics và bảo vệ người tiêu dùng. Khi các “điểm nghẽn” này được tháo gỡ, bán lẻ Việt Nam không chỉ tăng trưởng về quy mô mà còn có thể bứt phá về chất lượng, đóng góp xứng đáng vào mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030.
Ngành bán lẻ không chỉ đóng góp đáng kể vào GDP mà còn là động lực thúc đẩy tiêu dùng nội địa, tạo việc làm và hỗ trợ chuyển đổi số toàn nền kinh tế. Với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, đạt khoảng 40% dân số sống tại các thành phố lớn vào năm 2025 và thu nhập bình quân đầu người tăng lên hơn 4.500 USD, thị trường bán lẻ Việt Nam đang chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình truyền thống sang hiện đại, kết hợp hài hòa giữa kênh vật lý và kỹ thuật số.