Chuyển đổi số Việt Nam: Bứt phá từ nền tảng đến khát vọng
Sau 5 năm, chương trình chuyển đổi số quốc gia đạt nhiều thành tựu trên 3 trụ cột. Tuy nhiên, Việt Nam cần giải quyết "nút thắt cổ chai" về nhân lực công nghệ cao nắm bắt cơ hội vàng từ AI, bán dẫn.
Chính phủ số, kinh tế số tạo đà tăng trưởng mới
Phát biểu tại sự kiện Ngày chuyển đổi số Quốc gia (10/10/2022), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh quan điểm “lấy người dân, doanh nghiệp là trung tâm” của công cuộc chuyển đối số.
Ngày 10/10 hằng năm được Thủ tướng Chính phủ quyết định chọn là Ngày chuyển đối số Quốc gia từ năm 2022. Sự kiện thường niên này là dịp để nâng cao nhận thức của toàn dân về vai trò và lợi ích của chuyển đối số, thúc đẩy sự tham gia đồng bộ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân.
Việc có một ngày chuyển đối số quốc gia đã tạo điểm nhấn thống nhất, giúp định kỳ đánh giá kết quả và duy trì cam kết hành động trên phạm vi cả nước.
Sau 5 năm triển khai chương trình chuyển đổi số quốc gia, Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trên 3 trụ cột Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số. Ảnh minh hoạ.
Bên cạnh đó, nền móng cho công cuộc chuyển đối số Việt Nam được đặt ra từ Quyết định 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020, phê duyệt Chương trình chuyển đối số Quốc gia đến năm 2025, định hướng 2030. Chương trình này xác định ba trụ cột đồng bộ: Chính phủ số - kinh tế số - xã hội số, với mục tiêu kép vừa phát triển kinh tế - xã hội, vừa nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước.
Sự cam kết mạnh mẽ từ người đứng đầu Chính phủ đã tạo một khung chính sách vững chắc để triển khai chuyển đối số trên quy mô lớn và lâu dài. Sau 5 năm triển khai chương trình đã đạt nhiều kết quả ấn tượng trên cả ba trụ cột, góp phần thay đổi tích cực đời sống kinh tế xã hội.
Về chính phủ số, các dịch vụ công trực tuyến đang được chuyển sang trạng thái toàn trình, cho phép người dân giải quyết thủ tục hoàn toàn trên mạng. Một số dịch vụ đã đạt tỷ lệ sử dụng trực tuyến tới 95%, phản ánh sự thuận tiện và hiệu quả của mô hình mới.
Theo xếp hạng Phát triển Chính phủ điện tử (EGDI) 2024, Việt Nam đứng thứ 72/193 quốc gia, dẫn đầu nhóm nước đang phát triển trong khu vực. Tuy nhiên, để bứt phá vào nhóm tiên tiến, cần tiếp tục nâng cao chất lượng dịch vụ trực tuyến và chia sẻ dữ liệu liên thông giữa các cơ quan.
Trong khi đó, Kinh tế số đang trở thành động lực tăng trưởng quan trọng, đóng góp khoảng 17% GDP, với tốc độ tăng gấp ba lần mức tăng trưởng chung. Việt Nam hiện có hơn 76.000 doanh nghiệp công nghệ số, hướng tới hình thành các tập đoàn tầm cỡ toàn cầu. Trọng tâm giai đoạn tới là chuyển từ số hóa quy trình sang ứng dụng công nghệ tiên tiến như AI, IoT để nâng năng suất và tối ưu chuỗi sản xuất.
Nằm trong nhóm dẫn đầu khu vực về hạ tầng số và viễn thông, đến năm 2024, Việt Nam phủ sóng 4G đạt 99,8% dân số, cáp quang tới 80% hộ gia đình, 84% người dân dùng smartphone, cao hơn trung bình toàn cầu. Chi phí data rẻ, cùng tỉ lệ sử dụng địa chỉ IPv6 đứng thứ 9 thế giới, đã tạo nền tảng thuận lợi cho Việt Nam phát triển Internet vạn vật, đô thị thông minh và kinh tế dữ liệu trong tương lai.
Cơ hội và thách thức lớn
Bước vào giai đoạn mới, Việt Nam có nhiều thời cơ chiến lược để bứt phá nhờ xu hướng công nghệ và các ngành công nghiệp mới.
Trí tuệ nhân tạo (AI) và an ninh mạng được xem là “cặp đôi” mở đường cho tăng trưởng. Nếu gắn ứng dụng AI với giải quyết các bài toán kinh tế xã hội, đây sẽ là động lực mới cho đất nước. Cùng lúc, đầu tư cho an ninh mạng không chỉ là bảo vệ, mà còn có thể trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và xuất khẩu dịch vụ công nghệ.
Blockchain và Web3 mang đến cơ hội hình thành hệ sinh thái tài sản số năng động, khi Việt Nam nằm trong nhóm dẫn đầu thế giới về lượng người sở hữu tiền mã hóa. Tuy nhiên, cách tiếp cận cần cân bằng giữa khuyến khích sáng tạo và quản lý rủi ro tài chính - an ninh mạng.
Công nghiệp công nghệ cao, đặc biệt là bán dẫn, sẽ quyết định vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu. Nếu làm chủ được một phần sản xuất chip, Việt Nam có thể nâng tỉ trọng kinh tế số vượt mốc 17% GDP. Cùng với hạ tầng số mạnh, việc khai thác dữ liệu lớn và AI sẽ giúp biến dữ liệu thành tài sản quốc gia, tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững trong kỷ nguyên số.
Bên cạnh cơ hội, Việt Nam cũng đang đối mặt nhiều thách thức có thể cản trở tiến trình chuyển đổi số nếu không được giải quyết kịp thời. Trong đó, thiếu nhân lực công nghệ cao là “nút thắt cổ chai” lớn nhất hiện nay.
Dù chỉ số vốn con người (HCI) của Việt Nam đã cải thiện đáng kể, nhưng nguồn nhân lực công nghệ vẫn thiếu hụt nghiêm trọng, đặc biệt trong các lĩnh vực mũi nhọn như AI, an ninh mạng, điện toán đám mây hay dữ liệu lớn.
Ước tính đến năm 2025, mỗi năm Việt Nam còn thiếu khoảng 150.000 - 200.000 lao động công nghệ thông tin, trong khi chỉ 1/3 trong số 1,5 triệu lao động hiện có được đào tạo bài bản. Nếu không sớm lấp đầy khoảng trống này, Việt Nam khó đạt mục tiêu trở thành quốc gia sản xuất công nghệ, thay vì chỉ dừng lại ở gia công.
Nguy cơ mất an toàn thông tin cũng là vấn đề đáng lo ngại. Khi 99% dân số đã phủ sóng 4G và hơn 84% dùng smartphone, nguy cơ tấn công mạng và lừa đảo trực tuyến ngày càng gia tăng, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, nơi người dân còn hạn chế kỹ năng bảo mật. Nếu không triển khai chiến lược “an ninh mạng toàn dân”, những lỗ hổng này có thể làm chậm hoặc đảo ngược thành quả chuyển đổi số.
Thể chế và chính sách chưa theo kịp thực tiễn cũng là rào cản lớn. Nhiều lĩnh vực mới như AI, tiền số hay dữ liệu cá nhân chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh, trong khi tình trạng “cát cứ dữ liệu” giữa các bộ, ngành vẫn tồn tại, làm giảm hiệu quả chia sẻ thông tin và chất lượng dịch vụ công trực tuyến.
Báo chí đóng vai trò cầu nối lan tỏa tri thức số, khơi dậy tinh thần đổi mới và tạo đồng thuận xã hội cho hành trình chuyển đổi số quốc gia.
Để vượt qua thách thức và tận dụng thời cơ, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp như tái thiết Chính phủ số lấy người dùng làm trung tâm; đầu tư mạnh cho đào tạo và thu hút nhân lực công nghệ cao; phổ cập kỹ năng an toàn mạng tới từng người dân; xây dựng cơ chế chính sách linh hoạt như sandbox để thử nghiệm công nghệ mới. Đặc biệt, phát huy vai trò của báo chí - cầu nối lan tỏa tri thức số, khơi dậy tinh thần đổi mới và đồng thuận xã hội.
Chuyển đổi số không phải là đích đến, mà là một hành trình liên tục đòi hỏi sự kiên trì và khả năng thích ứng không ngừng. Việt Nam sau gần 5 năm đã xây dựng được nền tảng khá vững chắc. Tuy nhiên, chặng đường phía trước để trở thành quốc gia số vào năm 2030 còn nhiều việc phải làm.
Chúng ta chỉ có thể cán đích thành công nếu nhanh chóng khắc phục những điểm nghẽn chiến lược về nhân lực công nghệ cao và củng cố hệ thống an ninh mạng Quốc gia. Những thời cơ vàng như AI, bán dẫn đang mở ra trước mắt, nhưng để nắm bắt, quyết tâm chính trị thôi là chưa đủ, cần phải biến quyết tâm đó thành những đầu tư đột phá và cơ chế, chính sách phải luôn được đổi mới trên thực tế.
Hành trình chuyển đổi số là câu chuyện của toàn dân. Với sự vào cuộc đồng lòng của Chính phủ, doanh nghiệp, người dân và sự đồng hành của báo chí truyền thông, Việt Nam hoàn toàn có thể tự tin tiến bước, để không ai bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên này.