Tạo minh bạch thuế trong môi trường kinh tế số
Theo luật sư Vũ Văn Biên (Đoàn Luật sư TP. Hải Phòng), việc chuyển đổi chính sách thuế đối với hộ kinh doanh từ phương pháp thuế khoán sang kê khai không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là yêu cầu cấp bách trong bối cảnh kinh tế số đang định hình lại toàn bộ hoạt động thương mại trên thị trường.
Trên thực tế, nền kinh tế số đang tạo ra hàng triệu giao dịch diễn ra mỗi ngày, nhiều hoạt động không còn diễn ra trực tiếp mà chuyển sang môi trường thương mại điện tử. Nếu tiếp tục dựa vào mô hình thuế khoán truyền thống vốn phụ thuộc nhiều vào khảo sát thủ công, điều tra doanh thu cảm tính, khiến cơ quan thuế khó có thể kiểm soát thực thu, dẫn đến thất thu ngân sách. Đồng thời, việc làm này vô hình tạo ra khoảng cách bất bình đẳng giữa những hộ nộp khoán thấp và những hộ kinh doanh minh bạch doanh thu.
Việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai là xu thế phù hợp với bối cảnh kinh tế số. Ảnh: VGP
Vấn đề lớn nhất hiện nay nằm ở chỗ thuế khoán không phản ánh đúng quy mô và tốc độ tăng trưởng doanh thu của nhiều hộ kinh doanh. Có những hộ tăng doanh thu mạnh nhờ bán hàng online nhưng mức thuế khoán vẫn giữ nguyên, trong khi một số hộ khác kinh doanh chậm lại nhưng vẫn phải chịu mức khoán cao hơn thực tế. Chính sự thiếu đồng bộ này khiến người nộp thuế chưa thực sự hài lòng, còn cơ quan thuế khó đánh giá đúng rủi ro quản lý.
“Chuyển sang cơ chế kê khai với sự hỗ trợ của hóa đơn điện tử, máy POS, thanh toán không tiền mặt và dữ liệu số hóa sẽ giúp Nhà nước nắm bắt sát doanh thu. Đây cũng là cách tiến tới minh bạch hóa nghĩa vụ thuế, chống gian lận, đảm bảo công bằng giữa các hộ kinh doanh trong cùng ngành nghề và trên cùng địa bàn”, luật sư Vũ Văn Biên nhấn mạnh.
Chuyên gia pháp lý Vũ Văn Biên cho rằng, trong quá trình chuyển đổi này phải được thực hiện với nguyên tắc rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu, không tạo gánh nặng thủ tục cho người dân. Hộ kinh doanh nhỏ lẻ rất cần các hướng dẫn chi tiết, đơn giản hóa quy trình và hỗ trợ bằng công nghệ.
Hỗ trợ hộ kinh doanh kê khai thuế đơn giản, hiệu quả
Chuyên gia pháp lý Vũ Văn Biên cho hay, để việc chuyển đổi từ khoán sang kê khai thành công, cơ quan thuế cần đặt mục tiêu “thu đúng, thu đủ, dễ thực hiện”. Nền tảng đầu tiên là xây dựng một cơ chế pháp lý rõ ràng hơn về tiêu chí phân loại hộ kinh doanh.
Việc xác định đối tượng phải kê khai cần dựa trên các tiêu chí minh bạch như ngưỡng doanh thu, quy mô lao động, đặc thù ngành nghề và tần suất giao dịch điện tử. Những tiêu chí này phải được lượng hóa và áp dụng thống nhất trên toàn quốc để tránh mỗi địa phương một cách làm.
Cán bộ ngành thuế giúp hộ kinh doanh kê khai thuế minh bạch. Ảnh: Phan Châu
Về mặt thực thi, cơ quan thuế cần chủ động hơn trong việc hỗ trợ hộ kinh doanh sử dụng công cụ số. Đầu tiên, cần đơn giản hóa quy trình kê khai với các biểu mẫu cần rút gọn, dễ hiểu, tập trung vào các chỉ số cốt lõi. Hệ thống kê khai điện tử phải trực quan, có hướng dẫn từng bước, đặc biệt là với nhóm hộ lớn tuổi, ít tiếp xúc với công nghệ.
Thứ hai, hỗ trợ hóa đơn điện tử và công cụ thanh toán. Khi dữ liệu giao dịch được số hóa, doanh thu sẽ phản ánh sát thực tế hơn, không còn phụ thuộc vào điều tra thủ công. Cơ quan thuế nên miễn, giảm chi phí sử dụng hóa đơn điện tử trong giai đoạn đầu và hỗ trợ cài đặt máy POS miễn phí cho hộ kinh doanh có nhu cầu. Đây là cách giảm áp lực tài chính và giúp người dân sớm thích ứng.
Thứ ba, tạo kênh hỗ trợ trực tiếp và liên tục thay vì chỉ truyền đạt quy định, cơ quan thuế cần xây dựng đường dây nóng, tổ tư vấn lưu động và hướng dẫn tại chợ, khu dân cư. Khi người dân hiểu đúng và biết cách thực hiện, việc kê khai thuế sẽ không còn trở thành nỗi lo ngại hay cảm giác bị “làm khó”.
Ngoài ra, cơ quan thuế phải chú trọng tính công khai và kiểm soát nội bộ. Tất cả thông tin về doanh thu khoán, tiêu chí đánh giá, mức thuế phải được minh bạch ngay từ đầu để tránh khiếu nại, tạo sự đồng thuận với người dân.
“Việc chuyển đổi sang kê khai không nhằm tăng thuế mà nhằm thu đúng theo thực tế kinh doanh. Khi doanh thu được ghi nhận tự động, nhiều hộ sẽ thấy lợi ích như dễ quản lý tài chính, dễ vay vốn ngân hàng, dễ mở rộng kinh doanh và tham gia sâu hơn vào thị trường số”, luật sư Vũ Văn Biên nhấn mạnh.
Luật sư Vũ Văn Biên cho hay, để hiện thực hóa chủ trương chuyển từ nộp thuế khoán sang kê khai theo doanh thu thực tế, Bộ Tài chính đang xây dựng dự thảo Nghị định quy định việc kê khai, tính thuế, khấu trừ thuế và sử dụng hóa đơn điện tử đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Đây là lần đầu tiên một nghị định riêng được xây dựng dành cho nhóm đối tượng này, tách khỏi khung quy định chung của Luật Quản lý thuế hiện hành. Dự thảo Nghị định mới không chỉ giải quyết bất cập của phương pháp thuế khoán mà còn đặt nền tảng hiện đại hóa công tác quản lý thuế, nâng cao trách nhiệm của hộ kinh doanh và tăng hiệu quả thu ngân sách.