Với kinh phí tối thiểu 75.000 tỷ đồng, chiếm một phần quan trọng trong tổng số gần 409.000 tỷ đồng dành cho 3 Chương trình Mục tiêu Quốc gia, Chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 không chỉ là cam kết mạnh mẽ của Nhà nước mà còn là hy vọng của hàng triệu người dân. Tuy nhiên, hành trình thực hiện vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức, từ việc giải ngân, phân bổ đến những bất cập trong quản lý và triển khai. Nhằm làm rõ hơn về những vấn đề này, Báo Công Thương có cuộc trao đổi với ông Phạm Hồng Đào - nguyên Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường).
- Thưa ông, Chương trình Mục tiêu Quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 có kinh phí 75.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, kiểm toán giai đoạn 2021 - 2022 cho thấy giải ngân chỉ đạt 38,6%, đặc biệt vốn sự nghiệp còn thấp hơn, chỉ 29,9%, ông nhận định đâu là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này? Và các địa phương đã gặp những khó khăn cụ thể nào khi triển khai Chương trình?
Ông Phạm Hồng Đào: Về nguyên nhân dẫn tới việc phân bổ và giải ngân chậm, tôi xin nói rõ, thực ra chương trình này được phê duyệt trong giai đoạn 2021 - 2025 nhưng tháng 7/2021, Quốc hội mới phê duyệt chủ trương và tháng 7/2022, Thủ tướng Chính phủ mới phê duyệt chương trình mục tiêu.
| Ông Phạm Hồng Đào - nguyên Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Ảnh: Hoàng Yến |
Sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt các chương trình mục tiêu thì các Bộ, ngành Trung ương cũng như các địa phương ban hành các văn bản hướng dẫn làm căn cứ để triển khai và trên cơ sở các văn bản hướng dẫn đó mới phân bổ vốn để các địa phương đã xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện kế hoạch.
Tuy nhiên, quá trình triển khai thực hiện có phát sinh vướng mắc so với thực tế. Ví dụ như dự án về hỗ trợ dinh dưỡng hay hỗ trợ nhà ở chưa được phân bổ vốn trong năm 2022, dẫn tới các đối tượng thụ hưởng không được thụ hưởng, mặc dù họ thuộc đối tượng.
Bên cạnh đó, việc phê duyệt một số dự án vẫn còn dàn trải, manh mún và chậm cũng dẫn tới sự chậm trễ. Đồng thời, trong giai đoạn này, Trung ương cũng như các địa phương kiện toàn Ban chỉ đạo các cấp để quản lý, chỉ đạo triển khai chương trình… Tất cả các nguyên nhân đó cộng với đại dịch Covid-19 cũng ảnh hưởng đến việc phân bổ, giải ngân, thực hiện vốn Chương trình Mục tiêu Quốc gia Giảm nghèo bền vững thời điểm đó.
- Dù tỷ lệ giải ngân không cao, nhưng được biết, đối với chương trình này, Quốc hội đã có cơ chế chính sách linh hoạt cho phép chuyển nguồn vốn phân bổ trong năm chưa sử dụng hết sang năm sau sử dụng tiếp. Từ góc độ cơ quan tham mưu chính sách, ông đánh giá như thế nào về vấn đề này và các địa phương cần làm gì để khắc phục trong giai đoạn hiện nay?
Ông Phạm Hồng Đào: Căn cứ kết quả giám sát tối cao của Quốc hội năm 2022 - 2023 và kiến nghị kiểm toán Chương trình của Kiểm toán nhà nước, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết cho phép chuyển nguồn vốn đã phân bổ nhưng chưa sử dụng hết nhằm giãn tiến độ giải ngân, tạo điều kiện cho các địa phương có cơ hội thực hiện giải ngân tốt hơn.
Đây là một cơ chế rất đặc thù và mới so với trước để giúp cho các địa phương chủ động trong việc phân bổ và sử dụng các nguồn vốn. Điều này có thể giúp điều chỉnh các dự án để phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội cũng như quy hoạch vùng nguyên liệu trong các dự án hỗ trợ sinh kế...
Cơ chế trong Nghị quyết 111/2024/QH15 cho phép thực hiện cơ chế đặc thù trong phân bổ vốn, giúp địa phương chủ động điều chỉnh dự án theo thực tế cũng như các Nghị quyết về chuyển nguồn vốn đã tạo điều kiện cho việc này được triển khai tốt hơn, giao quyền tự chủ nhiều hơn cho các địa phương.
Với những cơ chế như thế này, các địa phương có thể chủ động trong việc chuyển đổi vốn dự án sang dự án khác. Đối với các dự án mà có khả năng giải ngân kém, chúng ta có thể ưu tiên chuyển vốn cho các dự án có khả năng tốt hơn. Chúng ta hoàn toàn có thể chuyển vốn đầu tư từ dự án đầu tư này sang dự án đầu tư khác nếu như các dự án đầu tư trước đã hết đối tượng, miễn là cùng nguồn vốn đầu tư hay vốn sự nghiệp để đảm bảo hiệu quả.
| Chuyển nguồn vốn là giải pháp tăng tốc giảm nghèo bền vững. Ảnh: Duy Minh |
Bên cạnh đó, việc Chính phủ đã ban hành Nghị định số 38/2023/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định số 27/2022/NĐ-CP và Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 55/2023/TT-BTC thay thế Thông tư 46/2022 - là bài toán gỡ rối cho các địa phương trong quá trình triển khai, giúp các địa phương sẽ chủ động hơn trong việc chuyển đổi đối tượng và nội dung thực hiện. Ví dụ, chúng ta có thể chủ động trong việc xây dựng kế hoạch vốn sự nghiệp để triển khai các dự án sinh kế...
Tuy nhiên, để triển khai tốt chương trình trong năm 2025, tôi nghĩ rằng các địa phương cần tiếp tục tăng cường chỉ đạo, rà soát các dự án có tính khả thi để ưu tiên thực hiện trước. Bên cạnh đó, nâng cao năng lực của các cán bộ cơ sở trực tiếp triển khai các dự án đa dạng hóa sinh kế, các dự án có quy mô nhỏ, kỹ thuật không phức tạp để triển khai thực hiện. Đồng thời, các địa phương tăng cường kết nối với các cơ quan Trung ương để kịp thời giải quyết các khó khăn, vướng mắc.
Điều quan trọng tôi muốn nhấn mạnh ở đây, đó chính là yếu tố con người, các cấp chính quyền địa phương cũng như đối tượng thụ hưởng cần phải chung tay thực hiện các dự án được giao bởi vì nếu chúng ta có cơ chế phù hợp, chính sách tốt nhưng con người thực hiện chưa tốt thì rất khó đảm bảo các mục tiêu đề ra. Chúng ta phải đẩy mạnh việc giám sát, đánh giá, trong đó có vai trò của trưởng dự án, nhằm đảm bảo việc thực hiện đúng, hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí.
- Thưa ông, hiện đang có một số ý kiến cho rằng, kết quả giảm nghèo chưa thực sự bền vững, nguy cơ tái nghèo và phát sinh nghèo còn cao, từ phía cơ quan triển khai, quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào? và theo ông, các địa phương cần những giải pháp cụ thể nào để tránh tái nghèo trong giai đoạn nước rút 2025?
Ông Phạm Hồng Đào: Dù các chỉ tiêu giảm nghèo, mục tiêu giảm nghèo đã đạt được theo chỉ tiêu mà Quốc hội, Chính phủ giao. Tuy nhiên, theo tôi đánh giá, vẫn còn nguy cơ tái nghèo rất cao. Cũng xin thông tin thêm, một số địa phương đặt ra các quy chuẩn nghèo cao hơn. Chuẩn nghèo đạt được tỷ lệ giảm nghèo cao hơn là tỷ lệ giảm nghèo mà Quốc hội, Chính phủ giao, trong đó có nhiều địa phương về đích trước thời hạn.
Ví dụ như Hải Phòng, Quảng Ninh: Đến cuối năm vừa rồi, tức là chỉ 3 năm đã đạt được mục tiêu của cả giai đoạn. Tuy nhiên, tỷ lệ giảm nghèo này vẫn chưa bền vững vì các lý do khách quan cũng như chủ quan.
Khách quan là thiên tai, dịch bệnh mà đặc biệt vừa rồi, cơn bão Yagi làm rất nhiều tỉnh bị thiệt hại rất lớn, ảnh hưởng rất lớn đến kết quả giảm nghèo. Bên cạnh đó, việc phối hợp thực hiện giữa các cơ quan, địa phương với nhau cũng như việc lập, phê duyệt các dự án cũng ảnh hưởng đến việc tái nghèo.
Tôi không nói là đa số nhưng tôi nói là có tình trạng cán bộ còn né tránh, đùn đẩy trách nhiệm. Việc này làm chậm chậm các dự án sinh kế cũng như các dự án khác, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả thụ hưởng chương trình.
| Chương trình không chỉ là cam kết mạnh mẽ của Nhà nước mà còn là hy vọng của hàng triệu người dân. Ảnh: Hoàng Yến |
Tôi nghĩ rằng, bên cạnh việc phối hợp với các cơ quan Trung ương, các địa phương cũng cần tăng cường năng lực giám sát như đã nêu. Ở đây, vai trò của cơ quan kiểm toán cần được phát huy. Đồng thời, vấn đề trọng tâm là chúng ta phải sửa đổi, rà soát toàn bộ các văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với tình hình mới hiện nay.
Việc sắp xếp tổ chức bộ máy, hệ thống chính trị đòi hỏi phải rà soát lại tất cả các văn bản quy phạm pháp luật để phù hợp với thực tiễn triển khai, đồng thời kiện toàn Ban chỉ đạo từ Trung ương cho đến địa phương.
Ngoài ra, tôi nghĩ rất quan trọng là tiếp tục chỉ đạo rà soát các dự án đã phê duyệt, ưu tiên lựa chọn thực hiện các dự án mang tính khả thi.
Cùng với đó, chúng ta vẫn phải tiếp tục tăng cường năng lực cán bộ cấp cơ sở và khắc phục được tình trạng sợ trách nhiệm, chúng ta phải tiếp tục đẩy mạnh triển khai các chính sách giảm nghèo thường xuyên.
Tôi cũng muốn lưu ý rằng, Chương trình Mục tiêu Quốc gia chỉ là một phần để thực hiện việc giảm nghèo chung cùng với các chương trình, đề án khác. Chúng ta phải đẩy mạnh truyền thông để nâng cao nhận thức của cả xã hội, để làm sao cả xã hội cùng chung tay thực hiện.
Đặc biệt quan trọng là vấn đề nâng cao năng lực giám sát, đánh giá chương trình cùng với Kiểm toán nhà nước để chúng ta kiểm toán, giám sát Chương trình đảm bảo đúng mục tiêu, đạt hiệu quả.
- Thưa ông, từ ngày 1/3/2025, Văn phòng Quốc gia giảm nghèo chuyển về Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Ông có kiến nghị gì với các đơn vị liên quan để đảm bảo Chương trình đạt mục tiêu vào cuối năm 2025 và duy trì bền vững?
Ông Phạm Hồng Đào: Từ ngày 1/3/2025, Văn phòng Quốc gia giảm nghèo chuyển về Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Đây là một cơ hội mở ra và có kết nối với việc giảm nghèo bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp, kết hợp phát triển nông nghiệp và nông thôn.
Như chúng ta đã biết, năm 2025 là năm đánh dấu rất nhiều sự kiện, đây là năm kết thúc Chương trình, đến nay các kết quả đặt ra của Chương trình đã đạt được một số mục tiêu cơ bản.
Theo đó, về các mục tiêu cụ thể (mục tiêu về giảm tỷ lệ hộ nghèo, giảm tỷ lệ hộ nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số, giảm tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo cũng như giảm số huyện nghèo và các xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển), đến nay chỉ có duy nhất là tỉ lệ huyện nghèo giảm chưa đạt 30%. Tuy nhiên, chúng ta đánh giá cả chương trình chứ không đánh giá theo từng năm, thì đến 2025, chúng ta sẽ đánh giá được vấn đề này.
Về kết quả chương trình, một số chỉ tiêu chúng ta đã vượt, ví dụ như chúng ta đã đào tạo cán bộ cấp cơ sở, kết nối việc làm cho người lao động tại các hộ nghèo, đầu tư hỗ trợ hạ tầng... Đây là những kết quả mà chúng ta đã đạt được trong cả giai đoạn và là những điểm sáng.
Bên cạnh đó, còn có một số mục tiêu chưa đạt được. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị thì các mục tiêu này có thể sẽ đạt được vào cuối năm nay.
Tôi nghĩ rằng Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững chính là cam kết của Đảng, Nhà nước đối với công tác giảm nghèo để góp phần giảm nghèo bền vững. Để đạt được các mục tiêu của chương trình, cần sự đồng hành của cả hệ thống chính trị cũng như có sự chung tay của các cơ quan giám sát như Kiểm toán nhà nước.
Tôi mong rằng năm 2025, chúng ta sẽ đạt được các mục tiêu và chương trình này sẽ tiếp tục được thực hiện trong giai đoạn tới. Rất mong là có sự đồng hành của các cơ quan giám sát khác để chúng ta có thể đạt được mục tiêu sử dụng vốn hiệu quả, minh bạch, giảm nghèo bền vững và hạn chế tái nghèo.
Xin cảm ơn ông!