Mối ràng buộc giữa số - xanh
Theo thống kê của Cục Hàng hải Việt Nam, cả nước hiện có khoảng 320 bến cảng/tàu cảng và 34 cảng biển quốc gia. Các cảng biển có quy mô lớn nằm ở Quảng Ninh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Khánh Hòa, TP. Hồ Chí Minh... cho thấy tiềm năng Việt Nam trở thành điểm trung chuyển quan trọng trong bối cảnh dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ứng dụng công nghệ đóng vai trò then chốt trong quá trình hiện đại hóa ngành logistics và vận tải biển
Cùng với cơ hội, yêu cầu nâng cấp hạ tầng, quản trị năng lượng và giảm phát thải đặt ra ngày càng rõ trong tiến trình phát triển bền vững của ngành cảng biển. Theo đó, số hóa, trí tuệ nhân tạo và các giải pháp công nghệ giúp quản lý thông minh được kỳ vọng sẽ giúp cảng biển giải quyết các “bài toán” đang đặt ra cho ngành.
Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương cho biết, việc ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong các bến cảng đóng vai trò then chốt trong quá trình hiện đại hóa ngành logistics và vận tải biển.
Nhờ các hệ thống quản lý thông minh, dữ liệu được kết nối và xử lý nhanh chóng, giúp tối ưu hóa hoạt động xếp dỡ, giảm thiểu thời gian chờ đợi của tàu và phương tiện. Đồng thời, công nghệ số còn nâng cao tính minh bạch, an toàn trong quản lý hàng hóa, hỗ trợ dự báo chính xác lưu lượng vận tải, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của cảng biển.
Không chỉ vậy, chuyển đổi số còn góp phần giảm chi phí vận hành, năng lượng tiêu thụ. Các hệ thống điều khiển tự động giúp tối ưu hóa hoạt động của cần cẩu, xe nâng, thiết bị xếp dỡ để giảm thời gian hoạt động dư thừa, từ đó tiết kiệm điện năng và nhiên liệu.
Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong điều phối luồng tàu, container cũng hạn chế tình trạng ùn tắc, giúp tàu không phải neo đậu lâu ngoài khơi, giảm lượng khí thải CO₂ ra môi trường. Ngoài ra, công nghệ số còn hỗ trợ triển khai các giải pháp sử dụng năng lượng tái tạo và giám sát mức tiêu thụ năng lượng theo thời gian thực, tạo điều kiện để các bến cảng hướng đến mục tiêu phát triển xanh và bền vững.
Theo ông Trần Thanh Hải, chuyển đổi số là nền tảng thiết yếu cho chuyển đổi xanh. Số hóa cung cấp dữ liệu chính xác để theo dõi nguồn gốc, năng lượng và phát thải từ nguyên liệu đến sản phẩm cuối. Thiếu số hóa cùng chuỗi cung ứng phân mảnh dẫn đến không đo lường được tác động môi trường.
“Việc ứng dụng các công nghệ hiện đại là “chìa khóa” quan trọng để xây dựng “cảng thông minh”, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ thương mại và logistics toàn cầu” - ông Hải nhấn mạnh.
Tổng giám đốc VIMC Lê Anh Sơn nhấn mạnh: VIMC xác định chuyển đổi số, chuyển đổi xanh là nhiệm vụ trọng tâm
Tại hội thảo “Hợp tác và Đổi mới sáng tạo cho Cảng xanh” diễn ra mới đây, ông Lê Anh Sơn, Tổng giám đốc Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (VIMC) khẳng định, chúng tôi đã xác định chuyển đổi số, chuyển đổi xanh là nhiệm vụ trọng tâm, một động lực cho tăng trưởng trong thời gian tới của toàn tổng công ty.
“Chúng tôi coi đó là một vũ khí cạnh tranh trong tương lai” - ông Sơn nói, đồng thời cho hay, VIMC tập trung vào điện hóa, tự động hóa, bằng những kế hoạch rất cụ thể, để từng bước chuyển đổi, giảm phát thải, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, hướng tới phát triển bền vững.
Thay vì phải mua các chứng chỉ giảm phát thải, VIMC nhấn mạnh mục tiêu chuyển đổi ngay trong đội tàu và toàn cảng để đạt mục tiêu giảm phát thải, hướng tới Net Zero.
Tăng tốc phát triển cùng công nghệ
Từ góc độ là đơn vị nghiên cứu các giải pháp về chuyển đổi số, quản lý năng lượng, tự động hóa, ông Đồng Mai Lâm, Tổng Giám đốc Schneider Electric Việt Nam và Campuchia cho hay, việc đưa những giải pháp tiên tiến về điện hóa, số hóa, tự động hóa trong ngành cảng biển sẽ giúp các đơn vị chuẩn bị sẵn sàng cho tương lai phát triển bền vững.
Ông Đồng Mai Lâm, Tổng Giám đốc Schneider Electric Việt Nam và Campuchia
Phân tích các giải pháp phát triển cảng xanh đã được áp dụng thành công tại nhiều nơi trên thế giới, các chuyên gia của Schneider Electric cho rằng, việc số hóa hệ thống cảng thông qua việc quản lý tập trung toàn bộ hệ thống dữ liệu với giải pháp Aveva PI System và công nghệ bản sao số (Digital Twin) có thể giúp thu thập dữ liệu theo thời gian thực từ các cảm biến, thiết bị và hệ thống trên cảng, sau đó lưu trữ, chuẩn hóa và xử lý dữ liệu, từ đó đưa ra các báo cáo trực quan về toàn bộ hoạt động cảng, giúp đơn vị vận hành cải thiện hiệu suất, gia tăng tính khả dụng, đưa ra quyết định nhanh chóng và ứng phó kịp thời với các sự cố.
Hay, các giải pháp quản lý năng lượng hiệu quả thông qua việc quản lý phân phối năng lượng với EcoStruxure. Tiêu biểu như EcoStruxure Power Monitoring Expert & Power Operation giúp giám sát, kiểm soát hoạt động năng lượng và cơ sở hạ tầng theo thời gian thực; lưới điện siêu nhỏ (Microgrid) giúp kết nối và tối ưu nhiều nguồn năng lượng trong cảng biển bao gồm năng lượng tái tạo.
Công nghệ hiện tại cũng cho phép cung cấp cơ sở hạ tầng cho hệ thống điện bờ cho tất cả các tàu; điện hóa thiết bị cẩu, thiết bị làm lạnh và tất cả các hoạt động liên quan đến cảng; xây dựng cơ sở hạ tầng sạc cho thiết bị xử lý hàng hóa và xe tải, sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo và triển khai các hệ thống quản lý năng lượng thông minh để tối ưu hóa việc sử dụng điện.
Đồng thời, giúp các cảng chuyển sang mô hình vận hành bền vững bằng cách xây dựng lộ trình giảm phát thải carbon cho cảng. Giải pháp này bao gồm việc điện hóa các hoạt động trên bờ và đội xe, tích hợp năng lượng tái tạo, nâng cao hiệu quả năng lượng cho các tòa nhà.
Dẫn ví dụ thành công của hệ thống điện bờ tại cảng Marseille của Pháp, đại diện Schneider Electric chia sẻ, trong nhiều năm, cảng này chịu mức độ ô nhiễm cao, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cộng đồng xung quanh. Để bảo vệ môi trường và nâng cao hiệu quả hoạt động, La Méridionale - một trong những chủ tàu lớn nhất tại cảng Marseille bắt đầu nghiên cứu cách giảm thiểu lượng khí thải trong thời gian neo đậu và quyết định lắp đặt hệ thống điện bờ.
Schneider Electric là nhà cung cấp giải pháp chủ chốt cho La Méridionale, hợp tác với STX - một trong những công ty hàng đầu ngành đóng tàu đã triển khai phòng kết nối từ bờ ra tàu và những thiết bị điện cần thiết.
Từ đó, giúp La Méridionale giảm được 100% khí thải CO2, 95% lượng phát thải SOx, NOx và vật chất dạng hạt diesel (DPM). Đặc biệt, công ty tiết kiệm được 66% chi phí so với sử dụng nhiên liệu khi neo đậu.
Theo các chuyên gia, vận tải biển chuyên chở 80% khối lượng hàng hóa trên toàn cầu nhưng cũng là nguồn phát thải khá lớn. Tàu chở hàng sử dụng nhiên liệu diesel phát tán tới nhiều loại chất gây ô nhiễm, tác động xấu đến tầng ozon, gây hiệu ứng nhà kính, mưa axit, gây hại cho sức khỏe. Đặc biệt, khi tàu vận tải cập cảng, nếu không có hệ thống điện bờ, tàu sẽ phải chạy máy phát, gây ô nhiễm nguồn nước, không khí, tiếng ồn ngay tại cảng.
Ngành vận tải biển toàn cầu, thông qua Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) đã cam kết đạt được Net Zero vào năm 2050. Nhiều quốc gia cũng ban hành quy định về “điện bờ” (shore power) - tàu khi neo đậu phải tắt động cơ, sử dụng điện từ đất liền thay vì phát điện bằng máy phát trên tàu. Tại EU, đây sẽ là quy định bắt buộc vào năm 2030.
Chính phủ Việt Nam cũng đề ra chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh. Theo Quyết định số 876/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chuyển đổi năng lượng xanh năm 2022, kể từ năm 2050: 100% tàu biển hoạt động tuyến nội địa chuyển đổi sang sử dụng điện, năng lượng xanh; tất cả các phương tiện, trang thiết bị tại cảng, các thiết bị báo hiệu hàng hải sử dụng điện, năng lượng xanh hoặc có các biện pháp tương đương.
Việt Nam có lợi thế đặc biệt về cảng biển với các cảng trọng điểm như Hải Phòng, Đà Nẵng và Cát Lái, đóng vai trò thúc đẩy thương mại khu vực. Khi Việt Nam phát triển thành một trung tâm sản xuất và logistics, nhu cầu nâng cấp cơ sở hạ tầng cảng ngày càng tăng - không chỉ về năng lực vận chuyển, bốc xếp, mà còn về khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu, cũng như duy trì năng lực cạnh tranh trong thương mại thế giới.
Do đó, công nghệ là giải pháp hữu hiệu giúp cảng biển vượt qua những thách thức hiện tại, đồng thời tạo nền tảng vững chắc để đón đầu tương lai.
Ứng dụng công nghệ hiện đại đang mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành cảng biển - nơi hiệu quả vận hành đi đôi với phát triển bền vững. Đây không chỉ là xu hướng tất yếu của thời đại số, mà còn là cam kết mạnh mẽ cho một tương lai phát triển hài hòa giữa kinh tế và môi trường.