Những bước tiến trong nội địa hóa và phát triển nhà cung cấp
Cả nước có hơn 2.000 doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, trong đó hơn 300 doanh nghiệp đang tham gia vào chuỗi cung ứng đa quốc gia thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó có sản xuất ô tô, xe máy.
Từ những bước khởi đầu khiêm tốn, ngành công nghiệp hỗ trợ ô tô Việt Nam đã chứng kiến những chuyển biến rõ nét, đơn cử như Toyota Việt Nam (TMV) nổi bật ở cả quy mô nội địa hóa và nâng tầm năng lực nhà cung cấp. Sau gần ba thập kỷ hiện diện, TMV đã xây dựng mạng lưới hơn 60 nhà cung cấp trong nước, nội địa hóa hơn 1.000 mã linh kiện, từng bước đưa ngành công nghiệp hỗ trợ tiến sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Ông Nuntawat Tananuwatm - Trưởng phòng Mua hàng TMV cho biết, chiến lược nội địa hóa của hãng được xác lập theo hướng “đi từ dễ đến khó”: “Chúng tôi bắt đầu từ các bộ phận cồng kềnh, cần nhiều lao động; sau đó mở rộng sang các chi tiết thép, nhựa có hình dạng phức tạp, kích thước trung bình, đòi hỏi nâng cao năng lực sản xuất. Tiếp theo là các linh kiện yêu cầu độ chính xác và tính thẩm mỹ cao như: động cơ, hộp số, cần sự hỗ trợ kỹ thuật từ các công ty có kinh nghiệm”.
Toyota Việt Nam nội địa hóa hơn 1.000 mã linh kiện. Ảnh: Duy Minh
Đến nay, TMV đã nâng số lượng nhà cung cấp từ 15 (1997-2010) lên 61 (2021-2025), nội địa hóa thành công hơn 1.000 mã linh kiện. “Mục tiêu tương lai của chúng tôi là hướng tới nội địa hóa các bộ phận lắp ráp phức tạp, kỹ thuật cao, phụ thuộc vào đầu tư mới và mở rộng sản lượng”, ông Nuntawat chia sẻ.
Song song với nội địa hóa, doanh nghiệp cũng chủ động phát triển năng lực nhà cung cấp.
Ông Kiều Đức Hà, Trưởng ban Kỹ thuật và Phát triển nền tảng nhà cung cấp TMV, cho biết, từ 2018, doanh nghiệp triển khai lộ trình hỗ trợ bài bản: “Bắt đầu bằng cải tiến nền tảng quản lý (5S), sau đó nâng cao năng suất qua cải tiến dòng chảy công đoạn, áp dụng tự động hóa đơn giản, tiến tới phát triển nhà cung cấp tự chủ và nâng cao năng lực cạnh tranh về giá Monozukuri”.
Những cải tiến đã đem lại kết quả rõ rệt. Theo đó, một nhà cung cấp sau khi áp dụng nguyên tắc sản xuất của Toyota đã giảm số công nhân trên dây chuyền từ 8 xuống 3 người, năng suất tăng trung bình 16%, tiết kiệm 2,12 tỷ đồng/năm chi phí nhân công và 4,43 tỷ đồng/năm chi phí vận hành kho. Doanh nghiệp cũng đào tạo 129 nhân viên nòng cốt của các nhà cung cấp theo phương pháp “20% lý thuyết, 80% thực hành” và cử chuyên gia trực tiếp hỗ trợ tại nhà máy.
Đáng chú ý, từ 2020 đến nay, TMV đã mở rộng hợp tác với Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) và nhiều địa phương thực hiện các chương trình hỗ trợ, tư vấn cải tiến doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ. Tính đến 2024, 129 doanh nghiệp đã được hỗ trợ, trong đó 29 doanh nghiệp được cải tiến trực tiếp tại hiện trường, giúp tăng năng suất trung bình 30% và tiết kiệm 21 tỷ đồng/năm.
Năm 2025, TMV dự kiến tư vấn cải tiến cho 12 doanh nghiệp, với đội ngũ 8 chuyên gia giàu kinh nghiệm, tập trung vào các nội dung như 5S, cải tiến dòng chảy (MIFC), tự động hóa đơn giản (Karakuri).
Toyota Việt Nam đã xây dựng mạng lưới hơn 60 nhà cung cấp trong nước. Ảnh: Duy Minh
Vẫn còn nhiều rào cản
Tuy đạt nhiều thành tựu, TMV cũng đối mặt với những khó khăn cố hữu. Ông Nuntawat chỉ ra: “Các nhà cung cấp tại Việt Nam chủ yếu xuất thân từ ngành xe máy, thiếu năng lực sản xuất linh kiện ô tô có độ chính xác cao và phức tạp. Bên cạnh đó, chi phí sản xuất nội địa cao hơn nhập khẩu do chi phí khấu hao lớn, trong khi sản lượng thị trường ô tô còn thấp so với các nước khác”.
Theo ông Kiều Đức Hà, những rào cản này khiến việc mở rộng nội địa hóa cần sự chung tay của cả hệ sinh thái. “Sự hỗ trợ từ Chính phủ là yếu tố then chốt. Cần duy trì tăng trưởng ổn định của thị trường, hỗ trợ sản xuất xe lắp ráp trong nước và thu hút đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ”, ông Hà đề xuất
Về phía cơ quan quản lý, ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, cho biết Bộ đang nghiên cứu ban hành thêm các chính sách ưu đãi dành riêng cho doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, gồm ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu thiết bị, hỗ trợ tín dụng lãi suất thấp cho dự án đổi mới máy móc, tự động hóa dây chuyền. Đồng thời, Bộ phối hợp thúc đẩy hình thành quỹ hỗ trợ đổi mới công nghệ, khuyến khích doanh nghiệp nhỏ và vừa mạnh dạn ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại.
Ngoài chính sách tài chính, Bộ Công Thương đẩy mạnh các chương trình kết nối doanh nghiệp nội với doanh nghiệp FDI trong ngành ô tô, điện tử. Thông qua Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ, nhiều hội chợ kết nối cung cầu, ngày hội tìm kiếm nhà cung ứng đã giúp các tập đoàn như Toyota, Samsung, LG, Canon tìm được đối tác phù hợp. Đây chính là nền tảng để các doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, góp phần hiện thực hóa mục tiêu nâng tỷ lệ nội địa hóa và tăng sức cạnh tranh của công nghiệp hỗ trợ Việt Nam.
Nhằm trợ lực cho doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt, mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 111/2015/NĐ-CP về phát triển công nghiệp hỗ trợ (có hiệu lực từ ngày 1/9/2025). Văn bản mới được đánh giá là bước điều chỉnh quan trọng sau gần một thập kỷ, giúp khơi thông nguồn lực cho doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Nghị định nêu rõ: Hỗ trợ tối đa 50% kinh phí đầu tư máy móc thiết bị, sản phẩm mẫu, thiết kế, phần mềm, đào tạo, thuê chuyên gia tư vấn, sáng chế, chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ, sở hữu công nghiệp, kiểm định kết quả đối với các dự án hợp tác nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ giữa các doanh nghiệp và tổ chức khoa học và công nghệ; hỗ trợ tối đa 70% kinh phí triển khai các hoạt động, nhiệm vụ nhằm nâng cao chất lượng, số lượng các chuyên gia, đơn vị tư vấn trong lĩnh vực ứng dụng và chuyển giao công nghệ...