Đào tạo nghề: Hướng tiếp cận từ nhu cầu thực tiễn
Trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực, tỉnh Sơn La xác định rõ: đào tạo nghề không phải là mục tiêu độc lập, mà là công cụ gắn liền với chuyển dịch cơ cấu lao động, phát triển sinh kế và giảm nghèo bền vững. Nhất là với địa bàn có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao, chính sách đào tạo nghề phải linh hoạt, thiết thực và đi sâu vào nhu cầu thực tế.
Trong chiến lược dài hạn, Sơn La đã xác định rõ đào tạo nghề không đơn thuần là dạy một kỹ năng, mà là quá trình chuyển đổi tư duy sản xuất, thúc đẩy sinh kế tự chủ cho người dân. Tỉnh đã lồng ghép hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia như Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (giai đoạn 2021-2030), Chương trình giảm nghèo bền vững, qua đó tập trung đào tạo nghề sát với nhu cầu thực tiễn.
Từ năm 2022 đến nay, Sơn La đã đào tạo nghề cho hơn 58.400 lao động nông thôn, trong đó có gần 40.000 người được học sơ cấp hoặc các lớp ngắn hạn dưới 3 tháng. Những con số này không chỉ cho thấy nỗ lực mở rộng độ bao phủ chính sách mà còn khẳng định tư duy chuyển từ đào tạo để có bằng sang đào tạo để làm được việc.
Các chương trình nghề tập trung vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp như kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế bảo quản nông sản. Ảnh: Văn Ngọc
Các chương trình nghề tập trung vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp như kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế bảo quản nông sản, nuôi trồng thủy sản, kết hợp các ngành nghề phi nông nghiệp như sửa chữa cơ khí, điện dân dụng, may công nghiệp… Trong đó, mô hình đào tạo gắn với doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất tiên tiến đang dần hình thành, góp phần nâng tỷ lệ người học áp dụng thành công kiến thức sau đào tạo lên hơn 80% ở nhiều địa phương có tỷ lệ người dân đồng bào dân tộc thiểu số ở mức cao.
Không ít học viên sau đào tạo đã trở thành những hạt nhân chuyển đổi sản xuất trong cộng đồng. Như anh Cà Văn Cử (xã Mường Bú), sau lớp học nghề sửa chữa máy nông nghiệp, đã mạnh dạn đầu tư mô hình trồng cây ăn quả xen chăn nuôi, mang lại thu nhập gần 400 triệu đồng/năm. Hay chị Vì Thị Xuân (xã Phù Yên), sau khóa học may 3 tháng, đã trở thành công nhân ổn định với thu nhập 5-6 triệu đồng/tháng, có bảo hiểm và điều kiện lao động tốt hơn.
Liên kết đào tạo, việc làm và thị trường
Bài toán khó nhất trong đào tạo nghề tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số không nằm ở nội dung chương trình, mà ở việc chuyển hóa được kiến thức thành việc làm và thu nhập thực tế. Do đó, tỉnh Sơn La đã đẩy mạnh liên kết giữa các trung tâm giáo dục nghề nghiệp, doanh nghiệp và các tổ chức sản xuất tại địa phương. Trước mỗi khóa đào tạo, ngành chức năng đều tiến hành khảo sát sát thực tế, từ nhu cầu thị trường đến điều kiện sản xuất tại chỗ.
Đặc biệt, việc tổ chức tư vấn, hướng nghiệp từ sớm cho học sinh dân tộc thiểu số trong các trường phổ thông dân tộc nội trú, trung học cơ sở, trung học phổ thông đã giúp phân luồng hiệu quả. Nhiều em không theo con đường học đại học nhưng được tiếp cận nghề phù hợp, rút ngắn thời gian học, giảm chi phí cho gia đình, đồng thời sớm tham gia thị trường lao động với thu nhập ổn định.
Tuy nhiên, thực tế vẫn còn không ít thách thức cần vượt qua. Hệ thống cơ sở vật chất phục vụ đào tạo nghề ở nhiều vùng sâu, vùng xa còn thiếu thốn; đội ngũ giáo viên dạy nghề chưa đều về chất lượng; sự tham gia của doanh nghiệp vào quá trình đào tạo và sử dụng lao động chưa mạnh. Thêm vào đó, một bộ phận người dân vẫn còn tâm lý trông chờ, chưa thật sự chủ động trong tiếp cận nghề mới, thay đổi mô hình sản xuất.
Hướng đến năm 2025, Sơn La đề ra mục tiêu tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 65%, trong đó 28% có bằng cấp, chứng chỉ. Để đạt được điều đó, địa phương sẽ tiếp tục mở rộng các hình thức đào tạo tại chỗ, đào tạo lưu động; đồng thời kiến nghị Chính phủ có cơ chế đặc thù cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số như tăng đầu tư trang thiết bị dạy nghề, hỗ trợ sinh kế sau học, gắn đào tạo với xuất khẩu lao động có thời hạn...
Đào tạo nghề không chỉ là giải pháp "cấp cứu" cho những vùng nghèo, mà là con đường phát triển bền vững nếu được thiết kế hợp lý, sát với thực tế đời sống. Với cách làm linh hoạt, có tính thực tiễn cao, tỉnh Sơn La đang chứng minh rằng: khi người dân được học đúng cái cần, làm được cái xã hội đang thiếu, thì việc giảm nghèo không còn là khẩu hiệu.
Quan trọng hơn, việc đào tạo nghề gắn với văn hóa bản địa, thói quen sản xuất và thị trường tiêu thụ chính là cách để người dân không chỉ sống được, mà sống tốt và chủ động trên chính mảnh đất quê hương mình.