Đặt môi trường ngang tầm kinh tế, xã hội trong chiến lược phát triển

Chiều 11/9, theo thông tin từ Văn phòng Quốc hội, tại Nhà Quốc hội, Đoàn Giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 có hiệu lực thi hành” làm việc với Chính phủ. Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội, Trưởng Đoàn giám sát Lê Minh Hoan chủ trì cuộc làm việc.

Phát biểu khai mạc, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, cuộc làm việc với Chính phủ nhằm đánh giá đầy đủ, toàn diện, khách quan, làm rõ những kết quả nổi bật, hạn chế, bất cập, nguyên nhân, trách nhiệm, rút ra bài học kinh nghiệm trong xây dựng, ban hành, hoàn thiện chính sách và tổ chức thực hiện.

Quan trọng hơn, từ đó đề xuất, kiến nghị các giải pháp tổng thể cho trước mắt và lâu dài để phát huy các kết quả đạt được; khắc phục những hạn chế, bất cập; tiếp tục đẩy mạnh, thực hiện có hiệu quả những chủ trương lớn của Đảng, chính sách của Nhà nước về bảo vệ môi trường.

Kiến nghị sửa đổi Luật và huy động nguồn lực xã hội

Đề cập về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực, ông Trần Đức Thắng - quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, trong thời gian vừa qua, dưới sự chỉ đạo sát sao của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và sự đồng hành của doanh nghiệp, người dân, việc triển khai Luật Bảo vệ môi trường đã đem lại những chuyển biến tích cực cho công tác bảo vệ môi trường. Nhiều chỉ tiêu môi trường đạt và vượt mục tiêu đề ra, đưa chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam lên vị thế hàng đầu ở khu vực.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, một số văn bản hướng dẫn triển khai Luật tuy đến nay đã được ban hành tương đối đầy đủ song vẫn còn chậm so với yêu cầu đặt ra, nhất là tại các địa phương. Việc ban hành quy định, tiêu chuẩn, quy chuẩn đối với hoạt động tái sử dụng nước thải, chất thải rắn, còn chưa đáp ứng yêu cầu về thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của trình độ khoa học, công nghệ.

Đặc biệt, nguồn thu từ thuế, phí bảo vệ môi trường tương đối lớn nhưng chưa có cơ chế đầu tư trở lại cho bảo vệ môi trường; chưa có quy định để huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội tham gia công tác bảo vệ môi trường, nhất là đầu tư cho hạ tầng thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt, chất thải rắn sinh hoạt. Một số chính sách mới đòi hỏi năng lực tổ chức thực hiện cao nhưng chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng như phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân; việc thực hiện kinh tế tuần hoàn, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu.

Tình trạng ô nhiễm môi trường nước tại một số khu vực chưa được giải quyết triệt để; tỷ lệ nước thải sinh hoạt được thu gom, xử lý còn thấp. Ô nhiễm môi trường không khí tại một số thành phố lớn tiếp tục diễn biến phức tạp, ngày càng gay gắt; chất thải rắn sinh hoạt được xử lý bằng phương pháp chôn lấp trực tiếp vẫn chiếm tỷ lệ cao. Một số địa phương, do ưu tiên phát triển kinh tế, phục hồi tăng trưởng, chưa quan tâm đúng mức đến bảo vệ môi trường. Nhiều địa phương chưa chú trọng đúng mức đến công tác xây dựng định mức, đơn giá cho thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo quy định của Luật. Thị trường các-bon trong nước mới ở giai đoạn chuẩn bị, nhận thức xã hội về cơ chế này còn chưa cao. Việc triển khai các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, đặc biệt là mục tiêu phát thải ròng bằng "0" cần nguồn lực rất lớn.

Để công tác bảo vệ môi trường được hiệu quả và thiết thực hơn trong thời gian tới, ông Trần Đức Thắng kiến nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội một số nội dung chính như: Ủng hộ đề xuất bổ sung các quan điểm của Đảng về công tác bảo vệ môi trường trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, trong đó khẳng định rõ vị trí, vai trò của bảo vệ môi trường trong phát triển bền vững, đặt ngang hàng với kinh tế và xã hội, coi đây là ba trụ cột trung tâm. Đồng thời, xây dựng các chỉ tiêu môi trường để đánh giá chất lượng, hiệu quả của quá trình phát triển kinh tế - xã hội gắn với mục tiêu bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, cần xem xét, chỉ đạo tiếp tục rà soát, sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường 2020 trình Quốc hội xem xét, thông qua trong năm 2026 trong đó ưu tiên cắt giảm thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp, phân quyền cho địa phương theo nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”; thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn, ít phát thải các-bon, đầu tư vào vốn tự nhiên; huy động tối đa nguồn lực xã hội cho bảo vệ môi trường.

Cho phép triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó ưu tiên dành nguồn lực đầu tư cho các công trình hạ tầng môi trường thiết yếu như hệ thống thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt tại đô thị; hạ tầng thu gom, xử lý rác thải; cải thiện và phục hồi môi trường các lưu vực sông thông qua các cơ chế tài chính linh hoạt như đầu tư công hoặc hợp tác công tư PPP...

Trong khuôn khổ cuộc làm việc, các thành viên Đoàn giám sát đã đề nghị Chính phủ rà soát bổ sung, hoàn thiện các giải pháp cấp bách trước mắt và lâu dài, trong đó quan tâm các giải pháp có tính đột phá để ưu tiên bố trí và đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư cho bảo vệ môi trường, nhất là đầu tư xử lý chất thải. Tập trung giải quyết vấn đề môi trường tồn đọng kéo dài, như: xử lý cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng ở làng nghề; xử lý, cải thiện môi trường nước mặt các lưu vực sông, hồ…

Mặt khác, các thành viên Đoàn giám sát cũng yêu cầu Chính phủ tiếp tục hoàn thiện các cơ chế huy động nguồn lực xã hội hóa trong phát triển hạ tầng kỹ thuật đặc biệt là hệ thống thoát nước, xử lý nước thải, chất thải rắn sinh hoạt; tăng cường hoạt động tái chế, xử lý tro, xỉ bảo đảm về bảo vệ môi trường, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Tăng cường giải pháp về tiếp tục truyền thông mạnh mẽ để tạo thành phong trào rộng lớn về chuyển đổi xanh, giảm phát thải, phân loại chất thải rắn sinh hoạt… Vận hành, khai thác, sử dụng hiệu quả cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia, chỉ đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ, UBND cấp tỉnh tích hợp, kết nối, liên thông với cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia.

Ngoài ra, các thành viên Đoàn giám sát đã quan tâm đến trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường của Chính phủ và các cơ quan nhà nước; làm rõ những hạn chế, bất cập, nguyên nhân và những nhiệm vụ, giải pháp lớn để tiếp tục giải quyết tốt hơn các vấn đề môi trường, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong việc ban hành, tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường.

Đặt môi trường ngang hàng với kinh tế và xã hội

Phát biểu tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cho rằng, cần bổ sung các quan điểm của Đảng về công tác bảo vệ môi trường trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, trong đó khẳng định rõ vai trò, vị trí của bảo vệ môi trường trong phát triển bền vững, đặt ngang hàng với kinh tế - xã hội, coi đây là 3 trụ cột trung tâm. Đồng thời, xây dựng các chỉ tiêu môi trường để đánh giá chất lượng, hiệu quả của quá trình phát triển kinh tế - xã hội gắn với mục tiêu bảo vệ môi trường.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, đây là lần đầu tiên Việt Nam đặt môi trường ở vị trí trung tâm cùng với kinh tế và xã hội, tiếp cận theo thông lệ quốc tế về phát triển bền vững với 17 nhóm chỉ tiêu của Liên hợp quốc. Từ đó, Phó Thủ tướng đề xuất Trung ương ban hành một nghị quyết mới về phát triển đất nước theo mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn, các-bon thấp, để môi trường không đi sau kinh tế mà gắn chặt trong từng bước phát triển, đồng thời tạo ra các ngành kinh tế mới như công nghiệp, dịch vụ môi trường.

Phó Thủ tướng Chính phủ cũng đề xuất, bộ luật về bảo vệ môi trường cần làm rõ ba giai đoạn: Xử lý tồn tại quá khứ, phòng ngừa hiện tại và bảo tồn, phát triển bền vững trong tương lai; cùng với đó là bộ chỉ số toàn diện để đánh giá môi trường quốc gia và địa phương.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, Việt Nam tìm hiểu các mô hình quốc tế, củng cố bộ máy, tập trung đào tạo nguồn nhân lực môi trường; coi bảo vệ môi trường là trách nhiệm của cả Nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Từ đó, tạo nền tảng để hình thành đô thị xanh, nông thôn sinh thái, khu công nghiệp tuần hoàn, góp phần phát triển bền vững đất nước.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, cuộc làm việc với Chính phủ nhằm đánh giá đầy đủ, toàn diện, khách quan, làm rõ những kết quả nổi bật, hạn chế, bất cập, nguyên nhân, trách nhiệm. Tù đó, rút ra bài học kinh nghiệm trong xây dựng, ban hành, hoàn thiện chính sách và tổ chức thực hiện.