Bão số 3 (Wipha) và bão số 5 (Kajiki) liên tiếp đổ bộ vào Bắc Trung bộ trong thời gian ngắn đã gây ra những trận mưa lớn trên diện rộng, tạo áp lực khổng lồ lên hệ thống hồ chứa thủy điện. Tại Nghệ An, Thủy điện Hủa Na (công suất 180 MW), là công trình trọng điểm trên sông Chu rơi vào tình thế đặc biệt căng thẳng khi phải đón lượng nước đổ về khổng lồ, trong khi ngay phía hạ du là cầu Sông Chu, cây cầu huyết mạch trên Quốc lộ 16 là tuyến giao thông quan trọng của địa phương. Nếu công tác vận hành không kịp thời, không chính xác, nguy cơ ảnh hưởng đến hạ du là rất lớn. Câu hỏi đặt ra là: điều gì giúp Hủa Na “đi trước thời tiết một bước”, vừa giữ an toàn cho hồ chứa, vừa bảo vệ cây cầu và các công trình hạ tầng phía hạ du?
Hệ thống HNT phát huy hiệu quả trong hai cơn bão liên tiếp
Trong bão số 3, khu vực Bắc Trung Bộ ghi nhận lượng mưa lên tới 260 mm gây ra trận lũ vượt tần suất thiết kế 0.5% (tần suất 200 năm). Chỉ ít tuần sau, bão số 5 tiếp tục gây mưa với tổng lượng 200 mm, lũ vượt tần suất 100 năm, khiến hồ chứa liên tục phải gánh áp lực dòng chảy lớn. Đây là tình huống hiếm gặp, khi hai cơn bão có cường độ mạnh, diễn biến phức tạp xuất hiện gần như nối tiếp nhau, đặt ra thách thức lớn chưa từng có cho công tác vận hành hồ chứa.
Thủy điện Hủa Na (Ảnh: DNCC)
Điểm khác biệt trong lần ứng phó này góp phần vào kết quả vận hành an toàn của thủy điện Hủa Na là áp dụng hệ thống hỗ trợ vận hành hồ chứa theo thời gian thực HNT (phát triển bởi WeatherPlus). Nhà máy được cung cấp dự báo mưa, lưu lượng nước về hồ và các kịch điều tiết lũ với độ chính xác tin cậy, xuyên suốt quá trình vận hành. Trong bão số 3, các bản tin dự báo cho thấy lưu lượng đỉnh về hồ đạt hơn 6000 m³/s (đỉnh lũ lịch sử chưa từng xảy ra). Thông tin này đã giúp thủy điện Hủa Na chủ động lên phương án xả lũ sớm, đảm bảo an toàn hồ đập và hạ du.
Đến bão số 5, mô hình dự báo tiếp tục phát huy hiệu quả khi cung cấp kịch bản chi tiết về mưa và lưu lượng, đưa ra khuyến cáo hạ mực nước xuống ngưỡng an toàn, mở ra dung tích đón lũ, đảm bảo tuân thủ các quy định trong quản lý vận hành và đảm bảo an toàn cho công trình cầu dân sinh trọng yếu, cách đập thủy điện 3km. Ngoài ra, nhờ dự báo chính xác, nhà máy đã điều tiết giảm xả lũ, hỗ trợ hồ Cửa Đạt bảo vệ nhà máy thủy điện Bái Thượng nằm ở hạ du đang có rủi ro mực nước dâng cao đến ngưỡng sự cố.
Công nghệ vận hành thời gian thực – yêu cầu tất yếu của thủy điện
Thực tế này cho thấy, vận hành thủy điện dựa trên kinh nghiệm và quan trắc thủ công đã không còn phù hợp để ứng phó với thiên tai hiện nay. Mưa bão ngày càng bất thường, dữ dội và dồn dập đòi hỏi một cách tiếp cận mới, một công nghệ hỗ trợ vận hành theo thời gian thực. Với hệ thống HNT, cán bộ vận hành thủy điện Hủa Na với kinh nghiệm lâu năm đã điều tiết lũ hiệu quả nhờ dữ liệu dự báo tin cậy, giảm thiểu rủi ro khi đưa ra quyết định, đồng thời tăng khả năng phối hợp liên hồ, tránh tình trạng xả lũ đơn lẻ gây áp lực cho thủy điện phía dưới và vùng hạ du. Đây chính là “lá chắn” công nghệ giúp thủy điện Hủa Na không chỉ bảo vệ công trình của mình, mà còn đảm bảo an toàn hạ tầng và đời sống nhân dân.
Hệ thống hỗ trợ vận hành hồ chứa HNT
Trong những năm gần đây, Chính phủ đã liên tục nhấn mạnh yêu cầu các nhà máy thủy điện liên hồ phải triển khai hệ thống giám sát và vận hành hồ chứa theo thời gian thực, được quy định rõ tại Điều 38 Luật Tài nguyên nước (TNN) và Nghị định 53/2024/NĐ-CP. Thực tế này cho thấy hệ thống HNT không còn là công cụ “có thì tốt”, mà đã trở thành giải pháp tất yếu để thủy điện chủ động ứng phó với thời tiết cực đoan.
Câu chuyện vận hành an toàn của thủy điện Hủa Na trong bão số 3 và số 5 cho thấy, khi được hỗ trợ công nghệ hiện đại, thủy điện có thể chủ động hơn trước những kịch bản thiên tai khó lường. An toàn công trình được giữ vững, hạ du được bảo vệ, nhịp sống của người dân không bị gián đoạn. Đó cũng là minh chứng rằng công nghệ, nếu được ứng dụng đúng cách, sẽ trở thành người bạn đồng hành tin cậy của ngành thủy điện trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt.
Ngay khi bão số 5 vừa đi qua, thủy điện Hủa Na đã lại bắt tay vào việc chuẩn bị các phương án ứng phó cho cơn bão mới đang hình thành ngoài Biển Đông. Các hồ chứa còn đang đầy nước do lũ, nhưng Hủa Na đã có kế hoạch đảm bảo an toàn.