Đóng

Đổi mới báo chí đa nền tảng: Sứ mệnh mới trong thời đại số

Báo chí đa nền tảng đang định hình lại cách truyền tải thông tin, tạo nên bước ngoặt chiến lược giúp ngành báo chí thích ứng và dẫn dắt kỷ nguyên số.

Từ đa phương tiện đến đa nền tảng

Theo TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), khái niệm báo chí đa nền tảng thường bị nhầm với đa phương tiện hay báo chí tích hợp. Giai đoạn đầu số hóa báo chí chủ yếu chuyển nội dung từ bản in sang web, thêm hình ảnh, video... Đây là thời kỳ của báo chí đa phương tiện.

Tuy nhiên, từ thập niên 2010, với sự phát triển của thiết bị di động, mạng xã hội và công nghệ cá nhân hóa, báo chí bắt đầu chuyển sang mô hình đa nền tảng. Mô hình này yêu cầu không chỉ sản xuất nội dung đa dạng mà còn phân phối hiệu quả trên nhiều nền tảng như web, app, YouTube, TikTok, Podcast...”, TS. Phan Văn Kiền cho biết.

TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội). Ảnh: USSH

Theo giới chuyên gia, báo chí đa nền tảng không đơn thuần là sự bổ sung công nghệ mà là một thay đổi mô hình văn hóa, tổ chức và chiến lược của các tòa soạn.

TS. Phan Văn Kiền cho rằng, báo chí đa nền tảng có 3 đặc trưng cốt lõi: Một là kiến trúc nội dung phân tán. Mỗi nền tảng là một điểm chạm chiến lược với công chúng, đòi hỏi điều chỉnh nội dung theo đặc trưng nền tảng. Ví dụ, bài viết web yêu cầu chiều sâu, trong khi TikTok đòi hỏi ngắn gọn, hấp dẫn.

Hai là mô hình sản xuất tích hợp, linh hoạt. Các tòa soạn như BBC, Washington Post chuyển sang mô hình tòa soạn tích hợp với sự hợp tác liên ngành giữa các bộ phận sản xuất, dữ liệu, biên tập, truyền thông... Nội dung được tạo thành các “” có thể tái cấu trúc tùy nền tảng.

Ba là dữ liệu là trung tâm. Dữ liệu không chỉ dùng để hiểu độc giả mà còn định hướng sản xuất nội dung, tối ưu hóa tiêu đề, thời điểm đăng tải, cá nhân hóa nội dung. Báo chí hiện đại đang chuyển dịch sang hình thức mỗi người dùng được tiếp cận những nội dung phù hợp với thói quen và hành vi của họ.

Tại Việt Nam, báo VnExpress, Tuổi Trẻ, VietnamPlus đã ứng dụng thuật toán cá nhân hóa nội dung. Tuy vậy, quá trình chuyển đổi sang mô hình đa nền tảng đối mặt với nhiều thách thức như: Phân mảnh công chúng, giảm khả năng xây dựng độc giả trung thành, tăng phụ thuộc vào thuật toán của các nền tảng bên thứ ba. Hay khó khăn tổ chức, thiếu nhân lực chuyên sâu, khiến chuyển đổi số chỉ ở mức hình thức. Ngoài ra, vấn đề đạo đức báo chí, như giật tít, tin nửa thật nửa giả, chạy theo thị hiếu thấp, đe dọa uy tín và lòng tin công chúng.

Báo chí đa nền tảng

Cũng theo Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, sự trưởng thành của báo chí đa nền tảng thể hiện qua việc hình thành các mô hình tòa soạn mới, đáp ứng yêu cầu sản xuất nội dung liên nền tảng, tối ưu hóa vận hành theo hướng dữ liệu hóa, tương tác hóa và tự động hóa. Ba mô hình tiêu biểu là tòa soạn tích hợp, trung tâm nội dung hợp nhất và phòng tin ưu tiên di động.

Với tòa soạn tích hợp: Mô hình này tổ chức lại toàn bộ cấu trúc phòng tin, phá bỏ ranh giới giữa báo in, báo điện tử, truyền hình, phát thanh và mạng xã hội để tạo quy trình sản xuất nội dung thống nhất cho nhiều nền tảng.

Đổi mới đa nền tảng là hướng đi tất yếu trong cuộc đua thông tin toàn cầu. Ảnh: USSH

Ví dụ, The Guardian (Anh) từ năm 2008 đã đưa nhân sự các ban vào cùng một không gian làm việc, thiết kế lại quy trình nội dung để biên tập linh hoạt cho từng nền tảng. Sự tích hợp còn mở rộng đến công cụ, dữ liệu và tiêu chí vận hành, giúp tối ưu nhân lực, rút ngắn thời gian sản xuất và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các bộ phận.

Với trung tâm nội dung hợp nhất: Là mô hình được các tổ chức như BBC News, Reuters, Al Jazeera áp dụng. Tại đây, mọi dữ liệu (văn bản, ảnh, video, âm thanh) được chuẩn hóa và lưu trữ tập trung, có thể truy cập, chỉnh sửa và tái sử dụng linh hoạt.

Cách tiếp cận này giúp giảm trùng lặp, tiết kiệm chi phí, nâng cao tính đồng bộ thông tin. Nhiều trung tâm nội dung hợp nhất hiện đại còn tích hợp hệ thống phân tích dữ liệu theo thời gian thực, giúp nhà báo nắm bắt xu hướng và phản ứng độc giả để điều chỉnh nội dung kịp thời.

Với phòng tin ưu tiên di động: Xuất phát từ thực tế phần lớn độc giả tiếp cận tin tức qua smartphone, mô hình này ưu tiên thiết kế nội dung ngay từ đầu cho thiết bị di động, thay vì cắt gọt từ bản web hoặc in.

Nội dung thường ngắn gọn, rõ ràng, trình bày sinh động với ảnh, video, yếu tố tương tác. Quartz (Mỹ) có ứng dụng cho phép người đọc chat với tòa soạn, đặt câu hỏi, đề xuất chủ đề. Nikkei Asian Review (Nhật Bản) cũng tái cấu trúc mạnh mẽ để phục vụ độc giả di động, mở rộng thị phần ở Đông Á.

Tại Việt Nam, một số yếu tố của các mô hình này đã bắt đầu xuất hiện. VTV Digital xây dựng hệ thống CMS tập trung, phân nhóm sản xuất theo luồng nội dung (thời sự, giải trí, video ngắn...), hướng tới sản phẩm đa định dạng. Trong khi VnExpress có nhóm biên tập riêng cho phiên bản mobile, đầu tư vào Podcast, video ngắn, tin tức dạng stories”, TS. Phan Văn Kiền cho hay.

Tuy nhiên, việc triển khai toàn diện các mô hình như trung tâm nội dung hợp nhất hay tòa soạn tích hợp vẫn còn gặp thách thức lớn về nguồn lực, năng lực quản trị thay đổi và trình độ nhân sự kỹ thuật số.

Sứ mệnh trong kỷ nguyên mới

Trên thế giới, nhiều cơ quan báo chí lớn đã tái cấu trúc để thích ứng với môi trường truyền thông đa nền tảng. BBC triển khai chiến lược “Digital First” từ năm 2016, tổ chức lại các phòng ban thành nhóm linh hoạt theo nội dung và nền tảng. The Guardian vận hành mô hình tòa soạn hướng tới khán giả, lấy công chúng làm trung tâm. The Washington Post, khi dưới quyền tỷ phú Jeff Bezos đã ứng dụng công nghệ Arc Publishing để xuất bản nội dung đa nền tảng chỉ qua một thao tác.

Sinh viên Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông trong quá trình tác nghiệp. Ảnh: USSH

Theo TS. Phan Văn Kiền, tại Việt Nam, một số cơ quan báo chí như Tuổi Trẻ, VietnamPlus, VTV Digital đã chuyển mình đáng kể. Tuổi Trẻ sản xuất phóng sự video ngắn trên YouTube, TikTok bên cạnh bản tin chuyên sâu. VietnamPlus ứng dụng CMS đa nền tảng, phân phối bản tin đa ngôn ngữ trên nhiều kênh. VTV Digital (VTV24) đi đầu trong nội dung tương tác, giải trí hóa tin tức thời sự.

Bối cảnh mới đòi hỏi báo chí phải đồng hành cùng khát vọng phát triển của dân tộc. Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định báo chí là lĩnh vực hạt nhân trong chuyển đổi số. Trong đó, báo chí đa nền tảng không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà là biểu hiện của tầm nhìn chiến lược về truyền thông quốc gia. Báo chí phải trở thành công cụ kiến tạo không gian công, cổ vũ đổi mới sáng tạo và gắn kết xã hội”, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông nhận định.

TS. Phan Văn Kiền cho rằng, có 4 vai trò chiến lược nổi bật của báo chí đa nền tảng trong kỷ nguyên mới:

Thứ nhất, truyền tải tư tưởng đổi mới và khát vọng phát triển dân tộc. Báo chí hiện diện trên mọi kênh từ báo in, điện tử đến video ngắn, Podcast giúp lan tỏa thông điệp quốc gia đến mọi tầng lớp, đặc biệt là giới trẻ. Các loạt bài như “Khát vọng Việt Nam”, “Make in Vietnam”, “Chuyển đổi số quốc gia” trên VietnamPlus, Chính phủ điện tử, Tuổi Trẻ... góp phần tạo dựng hệ sinh thái truyền thông cổ vũ các giá trị tích cực và tinh thần công dân.

Thứ hai, rút ngắn khoảng cách thông tin trong xã hội. Với hệ sinh thái số gồm app, mạng xã hội, chatbot…, báo chí đa nền tảng giúp lan tỏa chính sách, thông tin điều hành, tăng minh bạch, xây dựng đồng thuận đây chính là điều kiện thiết yếu cho một quốc gia hiện đại.

Thứ ba, công cụ số hóa bản sắc và xây dựng thương hiệu quốc gia. Trong thời đại truyền thông xuyên biên giới, báo chí chính thống nếu không hiện diện hiệu quả trên toàn cầu sẽ bị lấn át. Các đơn vị như VietnamPlus, VTV4, Báo Quân đội nhân dân, Nhân Dân TV đẩy mạnh nội dung đa ngôn ngữ, đa nền tảng chính là hiện thực hóa chiến lược truyền thông quốc gia ra thế giới.

Thứ tư, biểu hiện của tư duy quản trị mới trong báo chí Việt Nam. Chuyển sang mô hình đa nền tảng buộc các cơ quan báo chí tái cấu trúc tổ chức, đa dạng hóa nguồn thu, ứng dụng công nghệ và phát triển sản phẩm theo hành vi người dùng. Đây là bước chuyển từ báo chí bao cấp sang báo chí chủ động, linh hoạt, thị trường, phù hợp với tầm nhìn Đại hội XIII của Đảng, trong đó xác định báo chí, truyền thông là một trong những lĩnh vực phải tiên phong trong đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao năng lực quốc gia thích ứng với biến đổi toàn cầu.

Mối quan hệ giữa báo chí đa nền tảng và kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam là mối quan hệ tương hỗ. Một mặt, báo chí đa nền tảng là phương tiện hữu hiệu để thực thi các chiến lược phát triển quốc gia một cách lan tỏa và hiệu quả. Mặt khác, chính bối cảnh phát triển mới với yêu cầu đổi mới tư duy, công nghệ và mô hình xã hội, cũng đang tạo điều kiện và áp lực để báo chí buộc phải chuyển mình toàn diện.

Thanh Bình