Đổi mới tư duy, cách làm để tạo đột phá về đầu tư công

Động lực dẫn dắt nền kinh tế

Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới biến động khó lường, từ xung đột địa chính trị cho tới sự suy giảm thương mại và đầu tư toàn cầu, Việt Nam đang đứng trước yêu cầu phải tạo ra động lực mới cho tăng trưởng. Tại cuộc họp Thường trực Chính phủ vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh một chỉ đạo quan trọng: Tiếp tục đổi mới tư duy, cách làm trong đầu tư công, tập trung cho những dự án có sức “xoay chuyển tình thế”, những công trình có khả năng tạo lực kéo lớn cho nền kinh tế không chỉ trong năm 2025 mà còn cả những năm tiếp theo. Đây là thông điệp cho thấy đầu tư công không đơn thuần là một khoản chi từ ngân sách, mà phải trở thành “mũi khoan” mở đường, là lực đẩy quan trọng để tháo gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực và lan tỏa niềm tin vào tương lai phát triển.

Chia sẻ tại Tọa đàm tham vấn ý kiến chuyên gia về tình hình kinh tế - xã hội do Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội tổ chức mới đây, TS. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (nay là Viện Nghiên cứu chính sách và Chiến lược, thuộc Ban Chính sách, chiến lược Trung ương) cho biết, nhìn lại giai đoạn 2021 - 2024, tăng trưởng kinh tế đã phục hồi so với thời kỳ đại dịch với mức bình quân 6,71% nhưng vẫn thấp hơn so với giai đoạn trước, trong khi chất lượng tăng trưởng có dấu hiệu suy giảm khi đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) giảm xuống, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư (hệ số ICOR) tăng cao, còn số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường thì nhiều chưa từng có.

Theo ông, trong bức tranh còn nhiều gam màu xám ấy, đầu tư công nổi lên như một cứu cánh. Khi khu vực tư nhân và vốn FDI tăng chậm lại, đầu tư nhà nước đã bứt tốc mạnh mẽ với mức tăng trung bình gần 10% mỗi năm giai đoạn 2022 - 2024. Nhưng cũng chính trong sự tăng tốc ấy, điểm yếu cố hữu lại bộc lộ rõ: nhiều công trình trọng điểm vẫn chậm tiến độ, giải ngân ì ạch, vốn phân bổ dàn trải, thậm chí “nằm chết” ở những dự án kém hiệu quả. Điều đó lý giải vì sao yêu cầu đổi mới tư duy, cách làm trong đầu tư công được đặt ra như một mệnh lệnh cấp bách, nhằm tập trung nguồn lực cho những dự án thật sự có thể xoay chuyển tình thế, khơi dậy sức sống mới của nền kinh tế.

“Bởi chỉ cần một dự án hạ tầng trọng điểm hoàn thành sớm, hiệu ứng lan tỏa có thể kéo dài hàng chục năm, hàng trăm nghìn việc làm mới xuất hiện, nông sản có thể nhanh chóng ra cảng biển, sân bay, doanh nghiệp mở rộng sản xuất, nhà đầu tư nước ngoài yên tâm rót vốn. Ngược lại, một năm trì hoãn cũng đồng nghĩa cả nền kinh tế chậm nhịp”, ông nói.

Dự án xoay chuyển tình thế - chìa khóa cho tăng trưởng dài hạn

Thực tiễn trong và ngoài nước đều chỉ ra rằng, đầu tư công chỉ thực sự hiệu quả khi được tập trung vào những dự án tạo ra cú hích lan tỏa. Cơ cấu kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021 - 2024 hầu như không có chuyển dịch đáng kể, công nghiệp hóa chậm lại, đầu tư cho khoa học công nghệ giảm, trong khi vốn đầu tư xã hội vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhưng hiệu quả không tương xứng. Nghịch lý ấy cho thấy chỉ tăng vốn thôi là chưa đủ, mà phải đổi mới cách nghĩ và cách làm. “Thay vì “rải đều” cho nhiều ngành, nhiều địa phương, cần dồn lực chọn đúng dự án, ưu tiên công trình có sức lan tỏa lớn, từ đó mở đường cho các nguồn lực xã hội cùng tham gia”, TS Nguyễn Đình Cung khẳng định.

Ông nhấn mạnh thêm, một tuyến cao tốc xuyên vùng sẽ không chỉ rút ngắn thời gian vận chuyển, mà còn nối kết thị trường, mở ra cơ hội xuất khẩu mới. Một cảng nước sâu sẽ biến tiềm năng thành lợi thế, thúc đẩy logistics và công nghiệp phụ trợ. Một dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn sẽ bảo đảm an ninh năng lượng, đồng thời mở ra tương lai xanh cho nền công nghiệp. Chính những dự án như vậy mới xứng đáng được coi là “xoay chuyển tình thế”.

Đổi mới tư duy còn nằm ở chỗ phải chuyển từ tư duy cấp phát vốn sang tư duy tạo động lực phát triển. Đầu tư công không thể tiếp tục vận hành theo cơ chế “xin - cho”, vốn dàn trải mà hiệu quả thấp, mà phải trở thành bệ phóng để thu hút vốn tư nhân và FDI. Một khi Nhà nước quyết liệt rót vốn vào những dự án hạ tầng chiến lược, thị trường sẽ có thêm niềm tin, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn mở rộng sản xuất, người dân sẽ thấy rõ cơ hội phát triển.

Theo báo cáo niềm tin kinh doanh năm 2025 của Ban IV, có 63,7% doanh nghiệp khảo sát cho rằng, triển vọng kinh tế 2025 còn tiêu cực, đầu tư công càng phải đóng vai trò là liều thuốc củng cố niềm tin. Đây không chỉ là câu chuyện kinh tế mà còn là tâm lý xã hội, niềm tin chính là một loại vốn vô hình nhưng có sức lan tỏa hữu hình và mạnh mẽ.

Tập trung cho các dự án xoay chuyển tình thế không đồng nghĩa chạy theo tăng trưởng ngắn hạn, mà ngược lại, đây là cách chuẩn bị nền móng cho trung và dài hạn. Mỗi công trình hạ tầng, mỗi trung tâm nghiên cứu khoa học, mỗi dự án năng lượng đều cần thời gian để phát huy tác dụng, nhưng khi đã đi vào vận hành, chúng sẽ trở thành động lực bền vững. Nếu ngay từ 2025 chúng ta dồn lực cho những dự án then chốt, thì sau 5 - 10 năm, nền kinh tế sẽ có “đường băng” vững chắc để cất cánh. Điều quan trọng là phải có tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Dám chọn đúng dự án, dám tháo gỡ vướng mắc thể chế, dám đặt hiệu quả lên trên tất cả.

Hơn hết, đầu tư công trong giai đoạn mới phải trở thành mũi nhọn kép vừa thúc đẩy tăng trưởng ngắn hạn, vừa tạo nền móng dài hạn. Đó chính là con đường để Việt Nam không chỉ đạt mục tiêu tăng trưởng năm 2025 mà còn tiến bước vững vàng trong cả thập niên tới, hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững, vươn lên mạnh mẽ trong dòng chảy toàn cầu.

Chiều 6/9, tại Họp báo Chính phủ thường kỳ, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương cho biết, số liệu giải ngân vốn đầu tư công 8 tháng 2025 là rất tích cực. Cụ thể, tính đến cuối tháng 8, đã giải ngân 410.000 tỷ đồng, đạt 49% chỉ tiêu. So với tốc độ giải ngân các năm trước đây thì giải ngân đầu tư công năm 2025 rất tích cực.