'Đòn bẩy' định hình xu hướng sản xuất xanh, bền vững

Hiện thực hoá mục tiêu “không rác thải nhựa”

Từng được coi là vật liệu của thời đại, nhựa nguyên sinh nay trở thành “gánh nặng” môi trường. Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất đã yêu cầu doanh nghiệp bắt buộc phải chịu trách nhiệm thu gom, tái chế rác thải phát sinh từ sản phẩm của mình. Từ đó, nhu cầu tái chế tăng cao, nhà tái chế cũng có thêm nguồn lực hỗ trợ...

Để hướng tới phát triển bền vững, ngành Công Thương cùng nhiều địa phương đang triển khai cơ chế, chính sách thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng nhựa tái chế, khuyến khích sản phẩm thay thế, đồng thời thí điểm mô hình siêu thị, chợ, trung tâm thương mại “nói không” với nhựa dùng một lần và túi nilon khó phân hủy.

Theo báo cáo của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), mỗi năm Việt Nam tiêu thụ khoảng 3,9 triệu tấn nhựa, bao gồm các loại nhựa phổ biến như PET, LDPE, HDPE và PP. Tuy nhiên, chỉ 1,28 triệu tấn được tái chế, phần còn lại bị chôn lấp, đốt hoặc thải ra môi trường. Điều này không chỉ gây lãng phí tài nguyên (ước tính từ 2,2 - 2,9 tỷ USD mỗi năm) mà còn tạo áp lực lớn cho hệ thống xử lý chất thải và môi trường sinh thái.

Trước thực trạng đáng lo ngại, nhiều chính sách quản lý sản xuất và tiêu dùng sản phẩm nhựa đã được ban hành, nhằm giảm dần tỷ lệ sử dụng nhựa nguyên sinh, tăng cường tái chế và ứng dụng phế liệu nhựa trong sản xuất.

Nghị định 08/2022/NĐ-CP và Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã đặt nền móng cho cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), buộc doanh nghiệp phải có trách nhiệm tái chế, thu hồi hoặc đóng góp tài chính để hỗ trợ xử lý chất thải nhựa. Đây được coi là “đòn bẩy” quan trọng, thúc đẩy các doanh nghiệp thay đổi thói quen sản xuất và tìm giải pháp thay thế.

Đại diện Công ty Nhựa Tái chế Duy Tân cho biết, chính sách EPR không chỉ là một cơ hội phát triển ngành tái chế mà còn là "chứng chỉ xanh", giúp doanh nghiệp xuất khẩu sang các thị trường quốc tế với tiêu chuẩn cao. Công ty này hiện đã xuất khẩu đa số sản lượng hạt nhựa tái chế của mình sang Mỹ và châu Âu.

Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp trong ngành Công Thương đã tiên phong áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Không chỉ để tận dụng phế liệu nhựa để sản xuất bao bì, chai lọ tái chế mà còn thử nghiệm nguyên liệu sinh học, phân hủy nhanh, giảm đáng kể lượng rác thải nhựa ra môi trường.

Điển hình tại Vinamilk, kinh tế tuần hoàn gắn liền với mục tiêu về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, đặc biệt là việc sử dụng tài nguyên tiết kiệm, hiệu quả, giảm thiểu, tiến tới loại bỏ hoàn toàn các loại chất thải gây ô nhiễm môi trường.

Theo đó, từ năm 2022, Vinamilk đã đẩy mạnh triển khai nhiều hoạt động nhằm chuyển đổi mô hình kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn, trong đó chú trọng biến các hóa chất thành nguồn tài nguyên, giảm tiêu thụ nguyên liệu đầu vào; đồng thời sử dụng các vật liệu thân thiện với môi trường có khả năng tái sử dụng, tái chế hoặc dễ dàng phân hủy, nhằm hạn chế tối đa tác động bất lợi đến môi trường xung quanh.

Bà Mai Kiều Liên - Tổng Giám đốc Vinamilk cho biết: Vinamilk sẽ tiếp tục thúc đẩy các chương trình và sáng kiến phát triển bền vững; thành lập một bộ phận chuyên trách về kinh tế tuần hoàn... hướng tới mục tiêu tạo ra giá trị lớn nhất ở Đông Nam Á. 

Nhiều tỉnh, thành trên cả nước cũng đã triển khai mô hình phân loại rác tại nguồn, hướng tới chính sách “không rác thải nhựa” trong trường học và cộng đồng; xây dựng các chính sách nhằm kiểm soát ô nhiễm nhựa. Có thể kể đến Hà Nội với lộ trình rất cụ thể.

Từ ngày 1/1/2026, khách sạn, khu du lịch không lưu hành và sử dụng các sản phẩm từ nhựa sử dụng một lần gồm bàn chải đánh răng, dao cạo râu, tăm bông, mũ tắm; bao bì nhựa sử dụng một lần chứa, đựng như kem đánh răng, sữa tắm, sữa dưỡng thể, dầu gội, sữa dưỡng tóc;

Từ ngày 1/1/2027, các chợ và cửa hàng tiện lợi không cung cấp miễn phí túi nilon khó phân hủy sinh học. Cùng thời điểm này, các đơn vị bán hàng trực tuyến có trách nhiệm giảm thiểu sử dụng bao bì nhựa, vật liệu chống sốc bằng nhựa hoặc thu hồi các bao bì nhựa, vật liệu chống sốc không để thất thoát ra môi trường;

Từ ngày 1/1/2028, chợ, cửa hàng tiện lợi không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học như túi nilon khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm; trừ sản phẩm, hàng hóa có bao bì nhựa khó phân hủy sinh học…

Từ ngày 1/1/2031, Hà Nội dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi nilon khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa. Quy định trên trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu và trường hợp sản xuất, nhập khẩu bao bì nhựa khó phân hủy sinh học để đóng gói sản phẩm, hàng hóa bán ra thị trường.

Cần giải pháp đồng bộ

Cùng với tái chế, nhiều sản phẩm thay thế đang dần phổ biến như túi giấy, túi vải, bao bì làm từ bã mía, tre, nứa hay vật liệu sinh học phân hủy được. Tuy vậy, theo chia sẻ của nhiều tiểu thương, việc dừng sử dụng túi túi nilon khó phân hủy sinh học đang gặp trở ngại, do giá thành cao, nguồn cung chưa ổn định, thói quen người tiêu dùng chưa dễ thay đổi.

Một tiểu thương chợ Đồng Sa (Hà Nội) chia sẻ: “Khách đi chợ quen dùng túi nilon vì tiện và rẻ. Nếu bắt buộc, chúng tôi sẽ phải chuyển sang túi giấy hoặc túi phân hủy sinh học, nhưng chi phí chắc chắn sẽ tăng”.

Thực tế từ một số siêu thị tại các địa phương đã triển khai thí điểm thành công. Tại Hà Nội, một số siêu thị dùng lá chuối bọc thực phẩm tươi sống, tạo hiệu ứng truyền thông tích cực. Tại Tiền Giang, mô hình “chợ không túi nilon” đã được triển khai ở thị xã Gò Công, bước đầu nhận được phản hồi tốt từ người dân. Đà Nẵng cũng đang tính phí túi nilon tại các siêu thị từ 2025 để hạn chế thói quen sử dụng.

Các mô hình này cho thấy, việc thay đổi hành vi tiêu dùng là khả thi nếu có sự kết hợp đồng bộ giữa chính sách, cơ sở hạ tầng và tuyên truyền.

Theo các chuyên gia môi trường, để đạt được kết quả tích cực cần song song hai giải pháp: Chính sách khuyến khích doanh nghiệp sản xuất bao bì xanh để hạ giá thành và tuyên truyền mạnh mẽ để thay đổi hành vi tiêu dùng.

Muốn làm được thì cần đồng bộ các giải pháp như hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp tái chế, hoàn thiện quy chuẩn quốc gia về sản phẩm tái chế; đồng thời đẩy mạnh phân loại rác tại nguồn…

Riêng với Bộ Công Thương đã chủ động xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn sản phẩm tái chế nhựa nhằm hướng tới sản xuất xanh và tiêu dùng bền vững. Cụ thể, theo Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương), năm 2024 đã có 3 tiêu chuẩn được hoàn thiện cho sản phẩm nhựa tái chế.

Dự kiến năm 2025 sẽ có thêm 5 tiêu chuẩn mới trong lĩnh vực nhựa tái chế. Các tiêu chuẩn này nhằm quy định rõ hơn về chất lượng nhựa tái chế sử dụng lại trong sản xuất, đảm bảo an toàn và hiệu quả, đồng thời tạo hành lang pháp lý giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận công nghệ xanh dễ dàng hơn.

Theo giới chuyên gia, chuyển đổi từ nhựa nguyên sinh sang nhựa tái chế, từ nhựa dùng một lần sang sản phẩm thay thế là xu thế tất yếu. Đây không chỉ là nhiệm vụ môi trường mà còn là cơ hội để nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu thị trường quốc tế.