Tờ Reuters ngày 28/6/2025 cho biết, EU đang xem xét cho phép sử dụng tín chỉ carbon quốc tế chất lượng cao để đạt mục tiêu giảm 90% khí thải ròng vào năm 2040. Theo đề xuất, các tín chỉ này sẽ được chấp nhận tối đa ở mức 3% lượng phát thải cần cắt giảm, bắt đầu từ năm 2036.
Các tín chỉ này phải được phát hành theo cơ chế giao dịch carbon do Liên Hợp Quốc giám sát, cụ thể là Điều 6 của Thỏa thuận Paris. Đây là lần đầu tiên EU cân nhắc nhập lại tín chỉ từ nước ngoài kể từ khi cấm hình thức này vào năm 2021, do lo ngại về tính minh bạch và bổ sung thực tế của các dự án trước đây.
Mục tiêu kép: Bảo vệ ngành công nghiệp và giữ vững cam kết khí hậu
Ủy ban châu Âu kỳ vọng việc sử dụng một phần tín chỉ quốc tế sẽ giúp: Giảm chi phí chuyển đổi xanh cho ngành công nghiệp châu Âu, trong bối cảnh giá năng lượng cao kéo dài; xoa dịu lo ngại từ các quốc gia thành viên có nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào ngành phát thải cao như Cộng hòa Séc, Ba Lan hay Hungary; đồng thời ngăn chặn làn sóng chính trị phản đối chính sách khí hậu từ các đảng thiên hữu đang gia tăng ảnh hưởng sau bầu cử Nghị viện châu Âu 2024.
Theo trang Reuters (2/6/2025) đưa tin, Ủy ban tư vấn khoa học khí hậu của EU (European Scientific Advisory Board on Climate Change,) cảnh báo rằng sử dụng tín chỉ carbon quốc tế thay vì tập trung vào cắt giảm phát thải nội địa có thể làm “suy yếu trật tự thiết yếu” trong cam kết khí hậu lâu dài. Nếu EU dựa quá nhiều vào tín chỉ, họ có thể “đánh mất động lực đầu tư vào công nghệ xanh và hạ tầng nội khối”. Đây là dấu hiệu rõ ràng từ một cơ quan khoa học uy tín, nhấn mạnh rằng giảm phát thải nội địa vẫn phải là trọng tâm chính trong quá trình xây dựng mục tiêu 2040 của EU.
Theo trang Euobserver (2/6/2025), các nhà khoa học châu Âu cảnh báo rằng việc cho phép tín chỉ quốc tế tạo ra một “lỗ hổng” trong mục tiêu 2040, làm giảm tính nghiêm túc và uy tín của cam kết khí hậu của EU.
EU đề xuất sử dụng tín chỉ carbon quốc tế từ năm 2036 nhằm hỗ trợ mục tiêu giảm 90% khí thải ròng vào năm 2040. Ảnh minh họa
Trang Politico (18/6/2025) đưa tin rằng kế hoạch này của EU bị chỉ trích là “outsourcing EU climate efforts to poorer countries” (đẩy nỗ lực khí hậu sang các nước nghèo) và các nhà khoa học khối EU kết luận tín chỉ quốc tế đe dọa đến hệ thống giao dịch phát thải của EU (ETS), đồng thời thúc giục đưa ra tiêu chí chất lượng rất nghiêm ngặt.
Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam
Hiện tại, theo các báo cáo chuyên ngành mới nhất, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam chưa xây dựng được hệ thống MRV đạt chuẩn quốc tế, một yêu cầu bắt buộc nếu muốn tham gia vào thị trường tín chỉ carbon quốc tế hoặc tuân thủ Cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới của EU (CBAM). Cụ thể, theo báo cáo kỹ thuật do Energy Transition Partnership phối hợp cùng Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam thực hiện vào tháng 5/2025, chỉ khoảng 32% doanh nghiệp tại Việt Nam có tiến hành kiểm kê phát thải và chưa đến 11% có báo cáo được thẩm tra bởi tổ chức kiểm toán khí nhà kính độc lập, một điều kiện tối thiểu để dữ liệu phát thải được EU chấp nhận trong CBAM hoặc các cơ chế quốc tế như Điều 6 của Thỏa thuận Paris (Energy Transition Partnership, 2025).
Song song với đó, Việt Nam hiện vẫn đang trong quá trình xây dựng thị trường tín chỉ carbon quốc gia và chưa hoàn thiện khung pháp lý để chứng nhận, đăng ký và giao dịch tín chỉ carbon phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Theo đánh giá của Carbon Market Watch (6/2024), phần lớn tín chỉ carbon do các quốc gia đang phát triển phát hành, bao gồm Việt Nam, chưa đáp ứng được các yêu cầu về kiểm toán độc lập, minh bạch dữ liệu và khả năng truy xuất nguồn gốc. Báo cáo này lưu ý rằng những tín chỉ không đảm bảo được các tiêu chí nói trên sẽ rất khó được Liên minh châu Âu công nhận, đặc biệt trong các cơ chế liên quan đến mục tiêu khí hậu năm 2040 hoặc trong hệ thống EU ETS mở rộng (Carbon Market Watch, 2024).
Ngoài ra, theo S&P Global (2024), quá trình hình thành thị trường carbon nội địa của Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn thí điểm và thiếu các hướng dẫn kỹ thuật cụ thể về việc chuyển nhượng tín chỉ ra thị trường quốc tế theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris. Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp Việt, dù có dự án giảm phát thải vẫn sẽ gặp nhiều rào cản trong việc đưa tín chỉ vào chuỗi giá trị quốc tế nếu không liên kết với các tổ chức phát hành đạt chuẩn như Verra (VCS), Gold Standard hoặc ART-TREES (S&P Global, 2024).
Khuyến nghị từ kinh nghiệm và hướng dẫn quốc tế
Trong bối cảnh EU chuẩn bị mở lại cơ chế chấp nhận một phần tín chỉ carbon quốc tế từ năm 2036 và áp dụng đầy đủ Cơ chế điều chỉnh carbon biên giới (CBAM) từ năm 2026, doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các đơn vị xuất khẩu sang EU cần khẩn trương chuẩn bị về mặt kỹ thuật, tuân thủ và đầu tư xanh. Các khuyến nghị dưới đây được xây dựng trên cơ sở trích dẫn các văn bản chính thức của EU, UNFCCC, IPCC và các tổ chức quốc tế.
Thứ nhất, xây dựng hệ thống MRV theo chuẩn UNFCCC Article 6 và GHG Protocol
Trong bối cảnh Liên minh châu Âu (EU) chuẩn bị mở lại cơ chế cho phép sử dụng một phần tín chỉ carbon quốc tế từ năm 2036, đồng thời áp dụng đầy đủ Cơ chế điều chỉnh carbon tại biên giới (CBAM) từ năm 2026, doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các đơn vị xuất khẩu sang EU cần khẩn trương chuẩn bị về mặt kỹ thuật, tuân thủ và chuyển đổi xanh.
Một trong những yêu cầu quan trọng là xây dựng hệ thống đo lường, báo cáo và thẩm tra phát thải khí nhà kính (MRV) theo tiêu chuẩn quốc tế. Theo Hướng dẫn của UNFCCC về Điều 6 (UNFCCC Article 6 Guidance, 2022), các tín chỉ carbon quốc tế chỉ được công nhận nếu được đo đạc minh bạch, có thể kiểm chứng và tránh tính trùng lặp. Tương tự, Quy định (EU) 2023/956 về CBAM cũng yêu cầu nhà nhập khẩu cung cấp báo cáo lượng phát thải sản phẩm theo tiêu chuẩn ISO 14064 hoặc tương đương; nếu không có dữ liệu đáng tin cậy, EU sẽ áp dụng giá trị phát thải mặc định cao hơn thực tế. Do đó, doanh nghiệp Việt cần xây dựng hệ thống MRV đạt chuẩn, có khả năng đo lường và báo cáo lượng phát thải cụ thể theo sản phẩm và được kiểm toán bởi các tổ chức bên thứ ba đủ điều kiện quốc tế, như quy định trong GHG Protocol.
Thứ hai, hợp tác với các tổ chức quốc tế có chứng chỉ tín chỉ carbon được quốc tế công nhận (Verra, Gold Standard, ART)
Bên cạnh yêu cầu kỹ thuật về MRV, doanh nghiệp và chủ dự án tại Việt Nam muốn tham gia thị trường tín chỉ carbon quốc tế cần hợp tác với các tổ chức quốc tế có hệ thống phát hành tín chỉ được quốc tế công nhận. Theo đánh giá của Carbon Market Watch (2024) và các khuyến nghị của Ủy ban châu Âu, tín chỉ carbon được EU chấp nhận phải là “tín chỉ chất lượng cao” – tức là có nguồn gốc minh bạch, được kiểm toán độc lập và chứng minh tính bổ sung thực tế. Các tổ chức như Verra (VCS Program), Gold Standard và ART-TREES hiện là những đơn vị được công nhận rộng rãi về chất lượng và đang được nhiều quốc gia EU sử dụng trong các cơ chế hợp tác. Việc liên kết phát triển tín chỉ thông qua các tổ chức này sẽ giúp doanh nghiệp Việt đảm bảo tính hợp lệ của tín chỉ, đồng thời có khả năng giao dịch quốc tế hoặc bán lại cho các đối tác cần bù trừ phát thải trong EU.
Thứ ba, tập trung đầu tư vào lĩnh vực có khả năng phát thải âm hoặc giảm phát thải rõ rệt
Một định hướng quan trọng khác là doanh nghiệp nên ưu tiên đầu tư vào các lĩnh vực có tiềm năng phát thải âm hoặc giảm phát thải rõ rệt, theo khuyến nghị của Hội đồng Cố vấn Khoa học về Khí hậu châu Âu (ESABCC) và các báo cáo của IPCC. Các lĩnh vực được xác định gồm: năng lượng tái tạo (gió, mặt trời), trồng và phục hồi rừng, nông nghiệp tái sinh, và thu giữ, lưu trữ carbon (CCS/CCUS). Đây là những lĩnh vực được đánh giá là có hiệu quả giảm phát thải bền vững và ít rủi ro về tính toàn vẹn môi trường. Cũng theo ESABCC (2025), EU nên ưu tiên cắt giảm khí thải nội khối thay vì quá phụ thuộc vào tín chỉ quốc tế, nhưng các dự án loại bỏ carbon thực sự, có thể đo đạc và chứng minh rõ ràng, vẫn sẽ được đánh giá cao và có giá trị giao dịch thực tiễn.
Cuối cùng, theo dõi sát diễn biến chính sách khí hậu EU, đặc biệt là đề xuất ngày 2/7/2025
Doanh nghiệp cần theo dõi chặt chẽ các diễn biến chính sách khí hậu từ EU, đặc biệt là bản đề xuất chính thức về mục tiêu khí hậu 2040 sẽ được Ủy ban châu Âu công bố vào ngày 2/7/2025. Theo Reuters (28/6/2025), bản đề xuất này sẽ lần đầu tiên quy định cụ thể về giới hạn sử dụng tín chỉ carbon quốc tế (dự kiến tối đa 3% tổng mục tiêu giảm phát thải), đồng thời đưa ra tiêu chí kỹ thuật, phương thức kiểm chứng và cơ chế tích hợp tín chỉ vào khung pháp lý EU ETS. Việc nắm bắt sớm các quy định sẽ giúp doanh nghiệp Việt chủ động điều chỉnh chiến lược, cập nhật tiêu chuẩn kỹ thuật liên quan đến tín chỉ carbon, CBAM và các yêu cầu pháp lý phụ trợ khác để duy trì và mở rộng xuất khẩu sang thị trường châu Âu trong giai đoạn chuyển đổi xanh sắp tới.
Việc EU xem xét cho phép sử dụng tín chỉ carbon quốc tế từ năm 2036 tạo ra một cửa sổ cơ hội nhỏ nhưng chiến lược cho các nước như Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ những doanh nghiệp và dự án thực sự đạt chuẩn minh bạch, chất lượng cao và chứng minh được hiệu quả thực tế mới có thể tận dụng thành công. Để không đứng ngoài cuộc chơi khí hậu toàn cầu và mất thị phần tại EU, doanh nghiệp Việt cần hành động ngay hôm nay, từ đo đạc phát thải, phát triển tín chỉ, đến chuẩn hóa báo cáo carbon.