Khi “giải trí” lấn át nhân văn
Trong vài năm trở lại đây, không gian giải trí của chúng ta chứng kiến sự bùng nổ của gameshow truyền hình và livestream trên nền tảng số. Nhưng đáng tiếc, dễ nhận thấy một xu hướng chung: Lượng người xem được đặt lên hàng đầu, còn nội dung mang giá trị lại dần bị bỏ quên. Các chương trình giải trí không ngại vượt qua giới hạn thuần phong mỹ tục, đôi khi biến thành công cụ “câu view” bằng mọi giá từ ngôn từ xúc phạm, cảnh hở hang đến kịch bản mời gọi sự sốc.
Thời gian qua, tại TP. Hồ Chí Minh, Công an thành phố cảnh báo về dòng livestream “công kích, xúc phạm người khác”, nơi người dẫn chương trình thoải mái chê bai, miệt thị cá nhân, thậm chí kích động bạo lực tinh thần. Hay tại Hà Nội, một cô gái trẻ livestream “khoe thân” trên nền tảng Mango đã bị kẻ xấu lợi dụng, ghi hình và tống tiền ngay chỉ sau vài ngày phát sóng, cảnh tỉnh hiểm họa đằng sau các content quá trớn.
Không chỉ livestream cá nhân, gameshow truyền hình cũng không nằm ngoài xu hướng này. Một chương trình gameshow truyền hình từng gây phẫn nộ khi sử dụng củ cải đặt ở miệng người mẫu để mô phỏng hành động mạo hiểm, bị dư luận đánh giá là gợi dục và phản cảm. Tương tự, Ngôi sao tình yêu, Nữ hoàng quyến rũ, các chương trình từng bị tẩy chay vì hôn hít quá giới hạn, trang phục lộ liễu, không phù hợp với giờ phát sóng truyền thống.
Một số gameshow đình đám dù chất lượng thể hiện vẫn được đánh giá cao ở những mùa đầu, nhưng về sau bị cho rằng “blèo bằng drama cũ kỹ, cãi cọ lố bịch” chỉ để tạo hiệu ứng thị trường. Khán giả ngày càng ngán ngẩm khi nhà sản xuất công khai khai thác xung đột, tranh giành sân khấu thay vì phát triển nội dung sâu sắc, nhân văn.
Nhiều livestream lệch chuẩn văn hoá xuất hiện trên các nền tảng mạng xã hội. Ảnh: Hoàng Dương
Nếu giải trí cứ tiếp diễn theo hướng này, hậu quả không hề nhỏ. Trước hết, nó ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhận thức của khán giả, đặc biệt là giới trẻ khi nội dung dễ dãi, phản cảm vẫn được truyền đi rộng rãi. Bên cạnh đó, hệ quả pháp lý và đạo đức cũng rõ ràng: Người tham gia có thể bị lừa đảo, tống tiền; sự bình yên tinh thần và sự tôn trọng nhân phẩm bị xâm phạm nghiêm trọng.
Cần "hồi sinh" một nền giải trí đẹp
Để kéo ranh giới giữa “giải trí” và “phản cảm” trở lại đúng vị trí, thiết nghĩ cần sự phối hợp quyết liệt từ cả bốn phương diện: Nhà nước - nhà sản xuất - nền tảng - khán giả. Drama, scandal là “cứu cánh” tạm thời nhưng không bền vững. Gameshow nên tập trung phát triển yếu tố nhân văn, tinh thần, sáng tạo thay vì chỉ dựa vào kịch bản gây tranh cãi. Các chương trình nghệ thuật sâu sắc, có chiều sâu vẫn được khán giả đón nhận, điểm quan trọng là người tạo chương trình phải xây dựng giá trị tích cực, cảm động và gần gũi.
Các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube cần nâng cấp bộ lọc nội dung và đề xuất theo hướng ưu tiên video mang giá trị giáo dục, văn hóa. Khi thị trường phản ứng, các nền tảng đã bắt đầu điều chỉnh, nhưng vẫn chưa đủ chặt chẽ. Cần bổ sung cơ chế kiểm duyệt trước khi lên sóng livestream, đặc biệt với các tài khoản mới.
Công chúng cần ý thức rằng, bấm xem, chia sẻ một livestream phản cảm là tiếp tay cho nó phát triển. Như lực lượng chức năng khuyến cáo, không chia sẻ ảnh, video nhạy cảm; không kết bạn hoặc tham gia nhóm lạ. Phụ huynh cần giám sát nội dung con em tiếp xúc và chọn lọc kỹ trước khi cho phép xem. Điều quan trọng hơn, người tiêu dùng mới là yếu tố quyết định xu hướng giải trí xã hội.
Nếu Nhà nước quyết tâm pháp lý, nhà sản xuất tuân thủ chuẩn mực, nền tảng nâng cao kiểm duyệt và khán giả chọn xem nội dung tích cực, chúng ta sẽ xây dựng được một môi trường giải trí văn minh, nhân văn và đáng tin cậy. Đó mới là điều nền truyền thông hiện đại cần hướng tới.
Giải trí là nhu cầu thiết yếu trong đời sống tinh thần, nhưng không nên bị “bẻ cong” vì mục đích thương mại hoặc chạy theo lượt xem. Khi ranh giới giữa sáng tạo và phản cảm bị làm mờ, không chỉ văn hóa mà nhân phẩm, an toàn cá nhân cũng bị đe dọa.