Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với PGS - TS. Nguyễn Thường Lạng, chuyên gia kinh tế và thương mại quốc tế, giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Đại học Kinh tế Quốc dân xung quanh vấn đề này.
Từ danh hiệu quốc tế đến ngành công nghiệp chuẩn mực toàn cầu
- Ông có thể chia sẻ đánh giá về sự hiện diện và uy tín của gạo Việt trên thị trường quốc tế trong thời gian gần đây?
PGS.TS Nguyễn Thường Lạng: Theo quan điểm của tôi, trong khoảng 7 năm gần đây, ngành gạo Việt Nam đã ghi nhận những bước tiến mang tính lịch sử. Từ khi Việt Nam đạt giải gạo ngon nhất thế giới năm 2019 và tiếp tục giành giải cao vào năm 2023, những cột mốc này đã đánh dấu sự thay đổi ngoạn mục về chất lượng gạo Việt.
Gạo Việt được nhận định đã có bước thay đổi ngoạn mục về chất
Trước đó, sau gần 30 năm xuất khẩu từ năm 1988 đến 2018, gạo Việt Nam thường được đánh giá là ngon kém, giá rẻ và phẩm chất thấp. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của các thương hiệu đặc biệt như ST25 của ông Hồ Quang Cua, hình ảnh gạo Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những loại gạo ngon nhất thế giới, đồng thời đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai toàn cầu.
Điều này không chỉ khẳng định uy tín của gạo Việt Nam, mà còn mở ra cơ hội phát triển một hệ sinh thái sản phẩm từ gạo, bao gồm bánh gạo, bún, bánh đa và nhiều sản phẩm khác. Nếu được khai thác hiệu quả, Việt Nam hoàn toàn có khả năng xây dựng một ngành công nghiệp gạo tiêu chuẩn quốc tế, trở thành hình mẫu cho thế giới.
Hiện nay, chúng ta đang triển khai “Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”, xu hướng phát triển của Việt Nam đang đi theo chuỗi giá trị toàn diện, từ chất lượng gạo ngon nhất, mở rộng quy mô sản xuất lớn, đến tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường, thân thiện với thiên nhiên. Đồng thời, uy tín gạo Việt Nam ngày càng tăng, giá bán cải thiện và năng lực cạnh tranh nâng cao, góp phần thúc đẩy quy trình sản xuất chuyên nghiệp hóa.
Thương hiệu gạo Việt Nam đang trỗi dậy mạnh mẽ. Thậm chí, việc xuất hiện các sản phẩm nhái hay giả thương hiệu, dù không hợp pháp nhưng cho thấy một điều tích cực gạo Việt Nam đang trở thành chuẩn mực, là đối tượng để người khác học hỏi và muốn hưởng lợi. Đây là tín hiệu rõ ràng về tiềm năng phát triển tiếp tục của ngành. Nếu tận dụng tốt cơ hội, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một ngành công nghiệp gạo chuẩn mực số một thế giới và với đà phát triển hiện tại, khả năng bị nhái thương hiệu còn tiếp tục tăng, minh chứng cho sức hấp dẫn và giá trị toàn cầu của gạo Việt.
Gạo Việt bị nhái: Bảo hộ thương hiệu là sống còn
- Việc các sản phẩm nhái hay giả thương hiệu gạo Việt xuất hiện có thể gây ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng quốc tế và thương hiệu Việt Nam như thế nào, thưa ông?
PGS.TS Nguyễn Thường Lạng: Mới đây, theo thông tin từ Vilaconic, tại thị trường Australia xuất hiện sản phẩm gạo mang nhãn hiệu “ST25 – AUVI OCEAN” do một công ty có tên Vilaconic Australia Pty Ltd nhập khẩu và phân phối. Trên bao bì, sản phẩm này sử dụng cách thiết kế, màu sắc và cách trình bày tương tự gạo ST25 chính hãng của Vilaconic, khiến nhiều khách hàng nhầm tưởng đây là hàng do Vilaconic phân phối. Trong khi đó, đại diện Vilaconic khẳng định rằng, tại Australia, họ chỉ có một chi nhánh chính thức là Vilaconic Pty Ltd, đặt tại Melbourne.
PGS.TS Nguyễn Thường Lạng, chuyên gia kinh tế và thương mại quốc tế, giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Đại học Kinh tế Quốc dân. Ảnh: N.H
Theo tôi, việc xuất hiện các sản phẩm nhái gạo Việt tại Australia hay một số quốc gia khác là điều có thể xảy ra, bởi gạo Việt Nam thực sự chất lượng. Tuy nhiên, khi các sản phẩm nhái xuất hiện, nếu người tiêu dùng không đủ thông thái, họ có thể hiểu nhầm về chất lượng gạo Việt, làm giảm uy tín và hình ảnh của thương hiệu Việt Nam. Thực tế, những loại gạo nhái thường không đạt chuẩn như ST25, thương hiệu nổi tiếng của Việt Nam. Do đó, việc bảo vệ hình ảnh và mức độ lan tỏa của gạo Việt là hết sức quan trọng.
Để giải quyết vấn đề này, cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo hộ đối tượng sở hữu công nghiệp, bao gồm bảo hộ nhãn hiệu và các tiêu chuẩn về phẩm chất, chất lượng theo luật sở hữu trí tuệ và các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia.
Cần xây dựng một mạng lưới bảo hộ hiệu quả, xử lý triệt để các vụ vi phạm và công khai minh bạch để răn đe, đồng thời tuyên truyền rộng rãi đến cộng đồng, cho các bên liên quan thấy rằng những hành vi làm giả, làm nhái không chỉ vi phạm pháp luật mà còn làm tổn hại uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.
Chỉ khi thực hiện nghiêm minh, từ việc ngăn chặn sớm đến xử lý triệt để, ngành gạo Việt Nam mới có thể bảo vệ được thương hiệu và phát triển bền vững trên thị trường toàn cầu.
- Có ý kiến cho rằng, việc bảo hộ thương hiệu gạo Việt ở thị trường nước ngoài không chỉ là trách nhiệm của doanh nghiệp mà cần sự vào cuộc của nhiều cơ quan, bởi chi phí và quy định sở hữu trí tuệ ở nước ngoài thường rất cao. Ông bình luận gì về quan điểm này?
PGS.TS Nguyễn Thường Lạng: Theo tôi, việc đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ ở các thị trường nước ngoài là bước đi bắt buộc trước khi đưa sản phẩm xuất khẩu. Chẳng hạn, tại Mỹ, quá trình thẩm định thường kéo dài 10-18 tháng, với chi phí khoảng 200 USD. Do thời gian này tương đối dài, nhiều doanh nghiệp có thể bán sản phẩm trước khi đăng ký hoàn tất, nhưng điều quan trọng là phải thực hiện đầy đủ thủ tục đăng ký bảo hộ nhãn hiệu và quyền sở hữu trí tuệ cho các sản phẩm gạo của Việt Nam. Trong giai đoạn chờ đợi, doanh nghiệp có thể sử dụng ký hiệu hoặc chú thích nhãn hiệu đang chờ bảo hộ để tạo cơ sở pháp lý ban đầu.
Bảo hộ thương hiệu gạo Việt ở thị trường nước ngoài không chỉ là trách nhiệm của doanh nghiệp mà cần sự vào cuộc của nhiều cơ quan. Ảnh: Minh họa
Ngay cả khi phát hiện vi phạm hay nhái thương hiệu, doanh nghiệp không thể tự giải quyết một mình mà cần phối hợp với nhiều bên. Trước hết, cần thông qua hiệp hội ngành hàng để làm thủ tục khởi kiện hợp pháp, đồng thời có sự hỗ trợ của Bộ Công Thương, các thương vụ và đại sứ quán Việt Nam tại nước sở tại. Ngoài ra, các hiệp định quốc tế mà Việt Nam đã ký về bảo hộ sở hữu trí tuệ, cũng là cơ sở pháp lý quan trọng để yêu cầu bảo vệ quyền lợi.
Các đối tác nhập khẩu, bao gồm siêu thị hay nhà phân phối, cũng phải chịu trách nhiệm nếu họ phân phối sản phẩm nhái. Trong trường hợp vi phạm, doanh nghiệp hoàn toàn có quyền khởi kiện, yêu cầu bồi thường và đánh giá tác động. Dĩ nhiên, chi phí pháp lý cho các vụ kiện quốc tế có thể rất cao, nhưng việc này là cần thiết để bảo vệ uy tín và thương hiệu gạo Việt.
Để hiệu quả, cần một mạng lưới bảo hộ đồng bộ, trong đó, vai trò hướng dẫn của Bộ Công Thương, sự tham gia của các hiệp hội ngành hàng lúa gạo, các thương vụ, doanh nghiệp và cộng đồng người Việt tại nước ngoài. Các nhà sáng lập, như ông Hồ Quang Cua với thương hiệu gạo ST25, cũng có quyền trực tiếp giám sát, yêu cầu bồi thường và bảo vệ sản phẩm của mình. Khi thực hiện nghiêm minh và công khai, việc này không chỉ bảo vệ thương hiệu mà còn giúp nâng tầm giá trị gạo Việt trên thị trường quốc tế.
Xin cảm ơn ông!
Theo số liệu từ Cục Hải quan, tính đến hết ngày 15/8/2025, Việt Nam đã xuất khẩu gần 5,88 triệu tấn gạo, mang về hơn 3 tỷ USD. Giá xuất khẩu bình quân đạt gần 512 USD/tấn, con số thể hiện rõ sự chuyển dịch từ mục tiêu số lượng sang nâng cao giá trị.