Hành trình giữ nghề, giữ bản sắc
Nghề dệt thổ cẩm ở Lào Cai là một trong những nghề truyền thống lâu đời mang âm hưởng núi rừng Tây Bắc. Thổ cẩm là một loại vải được dệt thủ công với những họa tiết nổi trên bề mặt, đa dạng sắc màu muôn hình như chim muông, hoa lá, cỏ cây… Những sản phẩm thiết thực trong đời sống được tạo nên từ những tấm vải thổ cẩm như áo quần, khăn choàng, mũ… Các cô gái người Dao, Mông, Tày… được các bà, các mẹ truyền lại ngay từ khi còn nhỏ.
Thổ cẩm là một sản phẩm mang đậm văn hoá của đồng bào dân tộc thiểu số Tây Bắc (Ảnh: Cấn Dũng)
Tấm vải dệt xong không phải đem ra là có thể may vá thành những sản phẩm thời trang được mà còn phải trải qua công đoạn giặt đi giặt lại nhiều lần cho đạt độ trắng. Tấm vải được người phụ nữ trải trên khúc gỗ tròn, được trượt qua trượt lại bằng một phiến đá sáp ong sao cho có độ phẳng đạt theo tiêu chuẩn mong muốn thì dừng lại. Một khâu quan trọng, đòi hỏi sự nhẫn nại, đó là quá trình nhuộm màu vải thổ cẩm, để được đúng màu sắc theo ý muốn, không bị lem…
Các mặt hàng thổ cẩm của Lào Cai đa dạng chủng loại, bao gồm khăn, túi thổ cẩm, túi đeo, ví, mũ, túi xách, chăn… Các họa tiết trên những sản phẩm đó đều được thêu, dệt với những hình ảnh chim muông, hoa lá gắn liền với khung cảnh núi rừng Tây Bắc và đời sống sinh hoạt thường ngày đồng bào dân tộc thiểu số.
Các mặt hàng thổ cẩm của Lào Cai đa dạng chủng loại, bao gồm khăn, túi thổ cẩm, túi đeo, ví, mũ, túi xách, chăn… (Ảnh: Cấn Dũng)
Tại khu vực đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi Lào Cai, các hợp tác xã thổ cẩm đã không chỉ là chiếc cầu nối giữa bản sắc văn hóa và thị trường, mà còn mang lại thu nhập ổn định cho hàng trăm chị em, kể cả những phụ nữ lớn tuổi. Đây là minh chứng sống động cho sức bền, sự sáng tạo và khát vọng phát triển từ nội lực cộng đồng. Được hình thành từ đầu những năm 2000, HTX Thổ cẩm Tả Phìn do Hội Liên hiệp Phụ nữ xã khởi xướng, tập hợp phụ nữ người Mông và Dao cùng chung mục tiêu: vừa bảo tồn giá trị văn hóa, vừa tạo sinh kế bền vững.
Ban đầu, hoạt động còn nhỏ lẻ, sản phẩm chủ yếu phục vụ trong gia đình hoặc trao đổi trong cộng đồng. Nhưng với tầm nhìn và sự kiên trì, HTX đã mở rộng quy mô, xây dựng thương hiệu gắn liền với chất lượng và bản sắc. Hiện HTX có hơn 140 xã viên, mỗi năm cung ứng hàng chục nghìn sản phẩm thổ cẩm ra thị trường trong nước và quốc tế. Từ những chiếc khăn, túi, váy, áo, tới các sản phẩm lưu niệm, tất cả đều mang đậm dấu ấn hoa văn truyền thống. Điều đặc biệt là dù mẫu mã đa dạng để phù hợp thị hiếu du khách, nhưng kỹ thuật dệt thêu vẫn tuân thủ nghiêm ngặt phương pháp thủ công cổ truyền.
Theo đó, yếu tố then chốt giúp HTX đứng vững là uy tín và chất lượng sản phẩm. Bằng cách kết hợp khéo léo giữa nhu cầu thị trường với tay nghề truyền thống, HTX đảm bảo “các chị em làm ra bao nhiêu, tiêu thụ hết bấy nhiêu”. Điều này không chỉ mang lại thu nhập đều đặn, mà còn tiếp thêm động lực để phụ nữ gắn bó với nghề. Những năm qua, HTX không ít lần đối diện khó khăn, đặc biệt là khi thiên tai, bão lũ làm gián đoạn sản xuất và giao thương. Thế nhưng, sự linh hoạt và tinh thần gắn kết giúp các xã viên nhanh chóng ổn định sản xuất, khôi phục đơn hàng, giữ vững thị trường. Trung bình, mỗi thành viên HTX có thu nhập từ 4-7 triệu đồng/tháng. Vào mùa du lịch cao điểm, nhiều chị em đạt mức trên 10 triệu đồng nhờ bán sản phẩm trực tiếp cho du khách.
Với những phụ nữ lớn tuổi, không còn khả năng làm việc nặng, nghề thổ cẩm trở thành cứu cánh, giúp họ có thêm thu nhập ngay tại nhà. Điểm đáng chú ý là HTX kiên định ưu tiên chất lượng hơn số lượng. Bởi sản xuất thủ công không thể chạy theo quy mô lớn, nhưng sự tinh xảo và uy tín lại là “thương hiệu sống” giữ chân khách hàng. Chính điều này giúp HTX tạo được thị trường ổn định, không bị cuốn vào vòng xoáy cạnh tranh giá rẻ.
Mô hình cần được nhân rộng
HTX thổ cẩm Tả Phìn được nhiều chuyên gia đánh giá là một trong những mô hình hiệu quả và bền vững vùng dân tộc thiểu số. Thành công của mô hình không chỉ đến từ kỹ thuật sản xuất mà còn ở cách tổ chức: phân công rõ ràng, điều phối hợp lý, kiểm soát chặt chẽ chất lượng và tiến độ.
Trước kia, nghề thổ cẩm chỉ để phục vụ gia đình. Nay, nó đã trở thành một nghề chuyên nghiệp (Ảnh: Báo Lào Cai)
Ông Tẩn Vần Siệu, người dân thôn Tả Chải, cho biết: “Trước kia, nghề thổ cẩm chỉ để phục vụ gia đình. Nay, nó đã trở thành một nghề chuyên nghiệp, mang lại thu nhập và giúp chúng tôi tự hào giữ gìn văn hóa dân tộc”. Không dừng ở đó, HTX còn trở thành điểm đến du lịch cộng đồng, nơi du khách không chỉ mua sắm mà còn trải nghiệm trực tiếp các công đoạn dệt, nhuộm, thêu. Điều này giúp nâng cao giá trị sản phẩm, gắn kết chặt chẽ giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế địa phương.
Câu chuyện của HTX thổ cẩm Tả Phìn cho thấy, khi văn hóa truyền thống được bảo tồn một cách chiến lược và gắn với nhu cầu thị trường, nó có thể trở thành động lực phát triển bền vững. Đây không chỉ là nghề, mà còn là phương tiện nâng cao đời sống, tôn vinh vai trò phụ nữ và gìn giữ bản sắc cho thế hệ mai sau. Tả Phìn hôm nay không chỉ vang tiếng khung cửi, sắc màu thổ cẩm trải dài trên những tấm vải, mà còn ẩn chứa câu chuyện về sự kiên cường, sáng tạo của phụ nữ vùng cao. Trong hành trình hội nhập, đó chính là giá trị không thể thay thế, cần được nhân rộng ra nhiều địa phương khác.