Phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Trung Á, Tổng thống Donald Trump khẳng định nỗ lực của chính quyền Mỹ trong việc mở rộng chuỗi cung ứng và đảm bảo an ninh kinh tế Hoa Kỳ thông qua các thỏa thuận hợp tác toàn cầu mới.
Hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Trung Á tại Washington D.C ngày 6/11. Ảnh: The Straits Times.
Tổng thống Mỹ cho biết, mục tiêu của những nỗ lực này là đa dạng hóa nguồn cung khoáng sản quan trọng của Hoa Kỳ thông qua hợp tác với các quốc gia Trung Á. Khu vực sở hữu trữ lượng lớn các loại khoáng sản chiến lược như uranium, đồng, vàng và đất hiếm, tuy nhiên lại là tâm điểm cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc bởi sức ảnh hưởng của Nga vẫn còn sâu rộng và sự hiện diện của Trung Quốc gia tăng ngày càng mạnh mẽ.
Điều này đặc biệt cần thiết khi các quốc gia phương Tây đang nỗ lực mở rộng chuỗi cung ứng khoáng sản trọng yếu, giảm phụ thuộc vào Moscow và Bắc Kinh.
Ông Trump mô tả Trung Á là “một khu vực vô cùng trù phú”, đồng thời khẳng định cam kết của Washington trong việc tăng cường quan hệ đối tác của các quốc gia C5+1. Cơ chế hợp tác C5+1, sáng kiến hợp tác giữa Hoa Kỳ và năm quốc gia Trung Á gồm Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan, khởi xướng từ năm 2015 nhằm tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, năng lượng và an ninh.
Ông Kassym-Jomart Tokayev, Tổng thống Kazakhstan, gọi hội nghị này là "khởi đầu kỷ nguyên tương tác mới giữa Hoa Kỳ và Trung Á". Nhà nước Kazakhstan cũng thực hiện một bước đi mang tính biểu tượng khi tham gia Hiệp định Abraham, bình thường hóa quan hệ giữa Israel và các quốc gia có đa số dân theo đạo Hồi.
Lãnh đạo Shavkat Mirziyoyev, Tổng thống Uzbekistan, gọi Tổng thống Trump là "Tổng thống của thế giới", đề xuất thành lập một ban thư ký thường trực tại Trung Á. Cuối buổi tối cuộc gặp mặt, ông Trump thông báo trên mạng xã hội Truth Social rằng Uzbekistan có kế hoạch mua và đầu tư hơn 100 tỷ USD trong thập kỷ tới vào các lĩnh vực then chốt của Hoa Kỳ, bao gồm khoáng sản quan trọng, phụ tùng ô tô và hàng không.
Hoa Kỳ và đại diện của các quốc gia C5 khác cũng dự kiến ký kết các thỏa thuận hợp tác về khoáng sản quan trọng.
Trong số các thỏa thuận kinh doanh được công bố, có một thỏa thuận để Boeing bán được tới 37 máy bay cho các hãng hàng không ở Kazakhstan, Tajikistan và Uzbekistan. Một doanh nghiệp Mỹ Cove Capital, sẽ khai thác vonfram tại Kazakhstan với nguồn tài chính được chính phủ Mỹ hậu thuẫn.
Bà Gracelin Baskaran, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết chính quyền Mỹ sẽ theo đuổi cả cam kết cấp chính phủ lẫn các thỏa thuận thương mại nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận của Hoa Kỳ với các khoáng sản quan trọng. Bà nhận định: “Trong bối cảnh Trung Quốc và Nga đang củng cố quyền kiểm soát của họ đối với các hệ thống khai thác, chế biến và cơ sở hạ tầng của khu vực, Washington đang tìm cách thiết lập một chỗ đứng rõ rệt thông qua các dự án chiến lược có mục tiêu".
Trung Á với 5 quốc gia là Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan, tổng cộng có 84 triệu dân, sở hữu trữ lượng khổng lồ về uranium, đồng, vàng, đất hiếm và các khoáng sản chiến lược khác. Vốn là những nguyên liệu thiết yếu cho các xu hướng chuyển đổi của toàn cầu sang các dạng năng lượng xanh.
Một mỏ khai thác khoáng sản tại Kazakhstan. Ảnh: GOV.KZ
Giàu có về khoáng sản và năng lượng, khu vực này vẫn gắn bó chặt chẽ về kinh tế với Nga, quốc gia từng lãnh đạo họ thời kỳ Xô Viết. Trong khi đó, nước láng giềng Trung Quốc cũng đã mở rộng ảnh hưởng thông qua các khoản đầu tư quy mô lớn vào cơ sở hạ tầng và khai khoáng.
Kazakhstan, nền kinh tế lớn nhất khu vực, đồng thời là nhà cung cấp uranium hàng đầu thế giới, chiếm gần 40% tổng sản lượng toàn cầu vào năm 2024, trong khi Uzbekistan cũng nằm trong nhóm 5 quốc gia dẫn đầu.
Tổng cộng, hai quốc gia này chiếm hơn một nửa sản lượng uranium của thế giới. Đây là nguồn tài nguyên sống còn cho ngành điện hạt nhân của Mỹ, vốn là một nguồn cung cấp điện quan trọng tại nước này. Nga hiện cung cấp khoảng 20% lượng uranium nhập khẩu của Hoa Kỳ, khiến nhu cầu đa dạng hóa nguồn cung ngày càng trở nên cấp thiết.
Dưới thời ông Trump, Hoa Kỳ đã theo đuổi một chiến lược đa mũi nhọn nhằm đảm bảo nguồn cung khoáng sản quan trọng và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, quốc gia đang thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu đối với các kim loại chiến lược, bao gồm uranium, các nguyên tố đất hiếm, đồng và titan.