Điểm nghẽn âm thầm trên dây chuyền sản xuất
Nhà máy của Nexperia, nhà sản xuất chip lâu đời của châu Âu, nằm tại miền Nam Trung Quốc, vốn chỉ sản xuất các chip bán dẫn giá rẻ dùng trong phanh xe, cửa kính điện hoặc mô-đun quản lý điện, đã bất ngờ trở thành điểm nghẽn khiến ngành công nghiệp ô tô toàn cầu “chao đảo”.
Những "con chip" chỉ có giá trị vài phần nhỏ của một xu, tưởng như rất nhỏ trong tổng thể một chiếc xe, lại làm lung lay cả dây chuyền sản xuất của những thương hiệu lớn.
Với vai trò cung ứng hàng tỷ chip cho nhiều nhà sản xuất phụ tùng trên khắp thế giới, bất kỳ sự gián đoạn nào tại đây cũng tạo ra hiệu ứng lan rộng. Nhiều nhà cung cấp trực tiếp các sản phẩm, linh kiện hoặc dịch vụ cho nhà sản xuất thiết bị gốc (Tier-1) đã phải cảnh báo khách hàng về nguy cơ chậm giao linh kiện. Một số hãng xe buộc phải thu hẹp sản lượng, thậm chí tạm ngưng dây chuyền trong thời gian ngắn.
Trong giai đoạn đại dịch và hậu đại dịch, các hãng xe từng trải qua nhiều đợt thiếu chip chưa từng có, từ chip điều khiển động cơ đến thiếu chip quản lý hệ thống điện. Thời điểm đó, nhiều lãnh đạo ngành đã tuyên bố sẽ không để lặp lại sai lầm và cam kết xây dựng chuỗi cung ứng bền vững hơn.
Nhưng thực tế vài năm sau cho thấy, khoảng trống lớn vẫn tồn tại, đặc biệt ở nhóm linh kiện công nghệ thấp, những thành phần vốn không được ưu tiên trong các chiến lược dự phòng.
Sự gián đoạn của Nexperia ảnh hưởng tới chuỗi cung ứng ô tô thế giới. Ảnh minh họa.
Điều đáng chú ý, những loại chip này không phải là công nghệ cao hay tốn kém. Đó là các linh kiện điện tử cơ bản như bóng bán dẫn, điốt và mạch tích hợp đơn giản, linh kiện quen thuộc trong mọi bộ phận ô tô. Chính vì đơn giản, nhiều hãng xe chủ quan cho rằng chúng luôn có sẵn trên thị trường, không cần tồn kho lớn hay phương án thay thế.
“Đây là những linh kiện quá bình thường, ít ai nghĩ chúng có thể thiếu”, một lãnh đạo doanh nghiệp trong ngành nhận định. Nhận thức này dẫn tới việc hầu hết nhà sản xuất chỉ dự trữ lượng tồn kho tối thiểu, đúng theo mô hình vừa kịp lúc vốn đã ăn sâu vào ngành công nghiệp ô tô suốt hàng chục năm.
Tuy nhiên, khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn, chính sự tối ưu hóa ấy lại trở thành điểm yếu. Những nhà cung cấp lớn như Bosch, ZF hay Hella đều rơi vào tình thế khó xử, lượng chip đặt hàng đều đặn mỗi tháng không thể được thay thế bằng nguồn khác trong thời gian ngắn, bởi các sản phẩm tương đương trên thị trường cần trải qua quá trình thử nghiệm và phê duyệt lên đến vài tháng, thậm chí cả năm.
Sự phức tạp không chỉ nằm ở việc tìm được chip khác có thông số tương đương. Nhiều mô-đun điện trong ô tô được thiết kế dựa trên đặc tính cụ thể của từng loại chip, và chip thường được hàn trực tiếp vào bảng mạch. Việc thay đổi nhà cung cấp đồng nghĩa với thay đổi cả quy trình kỹ thuật và kiểm định, kéo theo chi phí, thời gian và rủi ro.
Trong bối cảnh ấy, các doanh nghiệp bắt buộc phải linh hoạt tìm lối đi mới. Một số nhà sản xuất châu Âu đã chuyển sang thanh toán bằng đồng Nhân dân tệ thông qua pháp nhân tại Trung Quốc để có thể tiếp tục mua chip. Một số khác huy động tồn kho từ nhiều thị trường, tái phân bổ lượng chip cho các dòng xe chủ lực, hoặc làm việc chặt chẽ hơn với nhà cung cấp để ưu tiên các đơn hàng cấp bách.
Dù vậy, bài toán không đơn giản chỉ là giải quyết đợt thiếu hụt ngắn hạn. Sự cố lần này gây tác động sâu rộng đến nỗi trở thành một nghiên cứu điển hình cho các nhà hoạch định chiến lược chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bài học về khả năng chống chịu
Vụ gián đoạn cung ứng chip vừa qua cho thấy, ngành ô tô vẫn chưa thực sự rút ra được đầy đủ bài học từ cuộc khủng hoảng chip 2020 - 2021. Hầu hết các hãng xe sau khi trải qua cú sốc đầu tiên đều nói về việc tăng tồn kho, đa dạng hóa nguồn cung và mở rộng quan hệ với các nhà sản xuất bán dẫn. Nhưng khi thị trường hồi phục, nhiều cam kết đã không đi vào thực tế.
Theo một chuyên gia phân tích tại London (Vương quốc Anh), chỉ một số ít hãng xe thực sự duy trì chính sách dự trữ chip vài tháng, điển hình là Toyota, vốn xây dựng quy trình này từ sau trận động đất năm 2011. Chính lớp đệm chiến lược này giúp hãng ít bị tác động hơn so với các đối thủ trong mọi cuộc khủng hoảng bán dẫn gần đây.
Phần lớn các hãng xe khác vẫn duy trì mô hình tinh gọn. Họ hiểu rằng tăng tồn kho nghĩa là tăng chi phí, chi phí vốn, chi phí bảo quản, chi phí rủi ro hết hạn công nghệ. Nhưng cắt giảm dự trữ đồng nghĩa với việc chỉ cần một cú đứt mạch nhỏ cũng khiến dây chuyền ngừng hoạt động.
Trong nhóm các nhà cung cấp cấp 1, tình thế cũng không khác. Nhiều công ty đã xây dựng các thiết kế mô-đun phụ thuộc chặt vào nguồn chip từ Nexperia vì các sản phẩm này ổn định, rẻ và nguồn cung dồi dào. Khi cần thay thế, họ phát hiện ra những sản phẩm “tưởng như y hệt” lại có độ chịu nhiệt, độ dẫn dòng hoặc độ bền khác nhau, buộc phải thực hiện quy trình cấp phép kéo dài.
Thực tế này khiến nhiều doanh nghiệp phải cân nhắc lại cách thiết kế sản phẩm ngay từ đầu, hướng tới tiêu chuẩn hóa linh kiện, tạo dư địa linh hoạt để thay đổi nhà cung cấp khi cần. Tuy nhiên, hướng đi đó tốn thời gian và chi phí không nhỏ.
Nhìn rộng hơn, toàn ngành đang phải đối mặt với một câu hỏi lớn, liệu có thể xây dựng một chuỗi cung ứng chip ô tô thực sự bền vững mà không đội chi phí sản xuất lên quá cao.
Câu trả lời không đơn giản. Đa dạng hóa nguồn cung nghĩa là phải thiết lập quan hệ với nhiều nhà sản xuất bán dẫn ở nhiều quốc gia khác nhau. Dự trữ linh kiện nghĩa là tăng vốn lưu động. Thiết kế mô-đun linh hoạt nghĩa là đầu tư nghiên cứu và sản xuất (R&D) từ giai đoạn rất sớm. Và tất cả điều này làm tăng đáng kể chi phí sản xuất ô tô, trong bối cảnh các hãng vẫn đang chịu áp lực giảm giá, cạnh tranh xe điện, và chi phí nguyên vật liệu biến động.
Một lãnh đạo tư vấn cho biết, chi phí xây dựng khả năng chống chịu luôn cao hơn nhiều so với việc duy trì mô hình tinh gọn. Nhưng sự cố chip lần này đã khiến nhiều doanh nghiệp phải nghiêm túc đánh giá lại quan điểm cũ, đó là tiết kiệm trước mắt có thể đồng nghĩa với tổn thất lớn trong tương lai.
Trong khi đó, nhiều công ty đang chuyển sang mô hình hợp tác sâu hơn với nhà sản xuất bán dẫn, không chỉ đặt hàng mà còn chia sẻ dự báo, thậm chí đầu tư phòng ngừa. Các hợp đồng dài hạn, cam kết cung ứng linh kiện chiến lược và mở rộng sản xuất trong những khu vực trọng điểm đang trở thành xu hướng mới.
Những bước đi này không thể giải quyết ngay lập tức mọi điểm nghẽn, nhưng chúng cho thấy một sự thay đổi tư duy quan trọng, chip giá rẻ cũng quan trọng như chip cao cấp. Và trong một chiếc xe hiện đại chứa tới hàng nghìn chip, sự thiếu hụt đến từ bất kỳ loại nào cũng có thể làm cả dây chuyền dừng lại.