Phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Trịnh Quốc Đạt - Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam xung quanh vấn đề này.
Ông Trịnh Quốc Đạt - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam
Khuyến công góp phần thay đổi diện mạo làng nghề
- Thưa ông, ông đánh giá thế nào về tác động tổng thể của chính sách khuyến công đối với sự phát triển của làng nghề Việt Nam trong thời gian qua?
Ông Trịnh Quốc Đạt: Phải nói rằng chính sách khuyến công có vai trò rất lớn, là “chìa khóa” thúc đẩy sự chuyển mình của các làng nghề Việt Nam.
Trước hết, khuyến công đã giúp ứng dụng khoa học - công nghệ vào sản xuất, khuyến khích các cơ sở đổi mới máy móc, cải tiến quy trình để tăng năng suất, chất lượng sản phẩm.Nhiều làng nghề đã đầu tư hệ thống sấy, ép, cắt tự động thay cho thủ công, tiết kiệm nhân lực, giảm chi phí và nâng cao tính cạnh tranh.
Thứ hai, khuyến công góp phần xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường. Nhiều sản phẩm làng nghề như gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, mây tre Phú Vinh… được hỗ trợ quảng bá, xúc tiến thương mại, tham gia hội chợ trong và ngoài nước.Đặc biệt, chính sách này còn có ý nghĩa xã hội sâu sắc, giúp nâng cao đời sống, tạo việc làm và bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống – điều mà không chính sách kinh tế nào khác có thể thay thế.
Thực tế thời gian qua, rất nhiều làng nghề đã được “hồi sinh” nhờ chính sách này. Chẳng hạn, làng nghề gốm Phù Lãng (Bắc Ninh) từng gặp khó do ô nhiễm và công nghệ cũ kỹ, nhưng sau khi được hỗ trợ lò nung gas, năng suất tăng gấp đôi, chất lượng sản phẩm ổn định, môi trường sạch hơn. Hay như làng nghề mây tre Phú Vinh (Hà Nội), được hỗ trợ thiết kế mẫu mã và xúc tiến thương mại, sản phẩm đã xuất khẩu sang châu Âu và Nhật Bản. Đó là những minh chứng rõ ràng cho thấy khuyến công không chỉ giúp phát triển kinh tế mà còn giúp người dân gắn bó và tự hào hơn với nghề truyền thống.
Khó khăn lớn nhất là thủ tục phức tạp, vốn đối ứng cao
- Tuy nhiên, nhiều cơ sở vẫn phản ánh gặp khó khăn khi tiếp cận khuyến công. Theo ông, đâu là nguyên nhân chính?
Ông Trịnh Quốc Đạt: Thực tế là đúng như vậy. Tôi cho rằng có bốn “điểm nghẽn” lớn. Thứ nhất, thủ tục hành chính còn phức tạp, khiến các hộ sản xuất nhỏ lẻ ngại tiếp cận.
Thứ hai, vốn đối ứng - thường yêu cầu từ 30-50%, là rào cản lớn, đặc biệt với các hộ sản xuất nhỏ, vốn ít, khả năng tài chính hạn chế.
Thứ ba, thông tin về khuyến công chưa được phổ biến sâu rộng, nhiều cơ sở không nắm rõ quyền lợi và cách thức tham gia.
Thứ tư, nguồn vốn hỗ trợ còn dàn trải, chưa có trọng tâm, trọng điểm nên tác động chưa thật rõ nét. Tôi kiến nghị nên rút gọn thủ tục, nâng cao tính minh bạch, đồng thời điều chỉnh tỷ lệ vốn đối ứng tùy quy mô và khu vực, ví dụ vùng sâu, vùng dân tộc có thể giảm xuống còn 10-20%.
Nguồn vốn khuyến công hỗ trợ hiệu quả cho nhiều làng nghề
Hiệp hội Làng nghề: Cầu nối giữa chính sách và người làm nghề
- Với vai trò là tổ chức đại diện, Hiệp hội Làng nghề Việt Nam đã phối hợp như thế nào để đưa chính sách khuyến công đến gần hơn với nghệ nhân và doanh nghiệp?
Ông Trịnh Quốc Đạt: Hiệp hội Làng nghề Việt Nam luôn xác định mình là cầu nối giữa chính sách và người làm nghề.Chúng tôi triển khai tuyên truyền thông qua hệ thống văn phòng đại diện tại các tỉnh, phối hợp với Sở Công Thương để phổ biến chính sách khuyến công tới tận cơ sở. Tạp chí Làng nghề Việt thường xuyên đăng tải chuyên mục riêng về khuyến công, chuyển đổi số, OCOP… giúp hội viên cập nhật thông tin và cách tiếp cận chương trình.
Bên cạnh đó, Hiệp hội thành lập Trung tâm hỗ trợ phát triển thương hiệu và nhãn hiệu làng nghề, giúp doanh nghiệp, hộ sản xuất hoàn thiện hồ sơ bảo hộ sở hữu trí tuệ, thiết kế bao bì, xúc tiến thương mại. Chúng tôi cũng tổ chức hội nghị, hội thảo phản biện chính sách nhằm góp ý, điều chỉnh những quy định còn bất cập. Đặc biệt, việc vinh danh gần 1.400 nghệ nhân tiêu biểu suốt thời gian qua cũng là cách lan tỏa giá trị nghề, khơi dậy lòng yêu nghề và gắn kết họ với các chính sách của Nhà nước.
Phát triển làng nghề gắn với du lịch và kinh tế xanh
- Theo ông, khuyến công nên tập trung hỗ trợ theo hướng nào để làng nghề phát triển bền vững hơn trong thời gian tới?
Ông Trịnh Quốc Đạt: Tôi cho rằng cần hướng tới khuyến công xanh – phát triển bền vững. Trước hết, cần hỗ trợ đổi mới công nghệ sạch, giảm ô nhiễm môi trường – một vấn đề nan giải của nhiều làng nghề. Các mô hình như lò nung gas, lò gốm tuần hoàn hay thiết bị xử lý nước thải tập trung cần được nhân rộng.
Thứ hai, nên khuyến khích kết hợp giữa làng nghề và du lịch trải nghiệm, tạo sản phẩm kép vừa kinh tế vừa văn hóa.
Thứ ba, tập trung vào chuyển đổi số và thương mại điện tử – hỗ trợ các cơ sở xây dựng website, gian hàng trực tuyến, tham gia sàn thương mại điện tử để mở rộng thị trường.Khuyến công không chỉ là hỗ trợ sản xuất, mà còn là bệ đỡ cho quá trình hội nhập và hiện đại hóa làng nghề Việt Nam.
Nhiều cơ sở sản xuất hoạt động hiệu quả nhờ sự trợ giúp của nguồn vốn khuyến công
Ngoài ra, một thách thức lớn của làng nghề là thiếu lớp kế cận. Đây là vấn đề đáng lo. Nhiều làng nghề đang “già hóa”, thanh niên rời quê, ít người muốn theo nghề cha ông. Do đó, tôi nghĩ chính sach khuyến công cần có hạng mục riêng về đào tạo và truyền nghề, hỗ trợ nghệ nhân mở lớp dạy nghề cho thanh niên, gắn học nghề với cơ hội việc làm. Đồng thời, nên có chính sách tôn vinh, hỗ trợ nghệ nhân trẻ, khuyến khích họ đổi mới, sáng tạo sản phẩm kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Nếu không có thế hệ kế cận, mọi thành quả khuyến công rồi cũng sẽ bị gián đoạn. Vì vậy, đầu tư cho con người chính là đầu tư cho tương lai của làng nghề.
Thêm nữa, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, chuyển đổi số là yếu tố vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của làng nghề. Nếu không số hóa, làng nghề sẽ tụt lại. Do đó, khuyến công nên tập trung vào việc hỗ trợ số hóa quy trình sản xuất, quản lý và tiêu thụ. Nhiều nghệ nhân vẫn bán hàng theo cách truyền thống, trong khi thương mại điện tử mở ra thị trường không biên giới. Các cơ quan quản lý cần tổ chức lớp đào tạo ngắn hạn về kỹ năng bán hàng trực tuyến, chụp ảnh sản phẩm, quản lý đơn hàng… Khi nghệ nhân biết sử dụng công cụ số, sản phẩm làng nghề Việt có thể “đi xa hơn” mà không cần qua trung gian.
Nền tảng để hội nhập và nâng tầm thương hiệu Việt
- Ông kỳ vọng gì ở chính sách khuyến công trong thời gian tới, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ?
Ông Trịnh Quốc Đạt: Tôi kỳ vọng khuyến công sẽ trở thành đòn bẩy chiến lược để nâng tầm thương hiệu làng nghề Việt.Không chỉ dừng ở hỗ trợ đổi mới thiết bị, khuyến công cần hướng tới chuỗi giá trị hoàn chỉnh: sản xuất - chế biến - thương hiệu - tiêu thụ. Cần ưu tiên các làng nghề có tiềm năng xuất khẩu, hỗ trợ tiêu chuẩn hóa sản phẩm, truy xuất nguồn gốc, đăng ký nhãn hiệu quốc tế. Khi đó, khuyến công không chỉ giúp sản phẩm “sống khỏe” trong nước mà còn đủ năng lực cạnh tranh toàn cầu.
Tôi tin rằng, nếu được triển khai quyết liệt và đồng bộ, khuyến công sẽ góp phần biến làng nghề Việt Nam thành một trụ cột kinh tế - văn hóa bền vững của quốc gia.
Xin cảm ơn ông!