Thời gian kiểm toán rút ngắn, áp lực tăng cao
Trong bối cảnh Luật Ngân sách nhà nước 2025 chuẩn bị có hiệu lực (2026), ngành Kiểm toán bước vào năm 2026 với khối lượng nhiệm vụ lớn chưa từng có, đặc biệt là yêu cầu kiểm toán toàn diện quyết toán ngân sách nhà nước và bảo đảm tiến độ rút ngắn theo quy định mới. Những chia sẻ chi tiết của ông Lê Minh Nam, Ủy viên, Đại biểu Quốc hội chuyên trách, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đã cho thấy bức tranh áp lực, nhưng cũng phác họa rõ nỗ lực của Kiểm toán nhà nước trong quá trình chuẩn bị cho một năm bản lề của công tác tài chính, ngân sách.
Theo ông Nam, việc Kiểm toán nhà nước đặt mục tiêu kiểm toán đầy đủ, toàn diện quyết toán ngân sách nhà nước là một quyết tâm “rất nổi bật” và “nỗ lực vượt bậc” của toàn ngành, khi nhiệm vụ này vốn được xác định cho giai đoạn 2026 - 2030 trong Chiến lược phát triển Kiểm toán nhà nước đến năm 2030. Việc hoàn thành sớm cho thấy khả năng thích ứng và sự chủ động của cơ quan kiểm toán tối cao trong hệ thống tài chính công. Đồng thời, đây cũng là tiền đề quan trọng giúp Quốc hội, Hội đồng nhân dân các địa phương có đủ thông tin để xem xét, thẩm tra và phê chuẩn quyết toán một cách thận trọng, chắc chắn hơn.
Nhìn lại những năm trước, khi phạm vi kiểm toán chưa đủ rộng, nhiều đại biểu Quốc hội vẫn còn băn khoăn về những “khoảng trống” trong kiểm soát ngân sách. Do vậy, theo ông Nam, kỳ vọng đặt lên Kiểm toán nhà nước trong kế hoạch kiểm toán năm 2026 là rất lớn, bởi việc kiểm toán toàn diện quyết toán ngân sách nhà nước không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật mà còn giúp tăng cường niềm tin, bảo đảm sự minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công.
Luật Ngân sách nhà nước 2025 rút ngắn 6 tháng thời gian quyết toán, buộc Kiểm toán nhà nước phải điều chỉnh phương án, quy trình, phối hợp với các đơn vị đảm bảo tiến độ. Ảnh: Nguyễn Lộc
Luật Ngân sách nhà nước 2025 quy định thời hạn Quốc hội xem xét và phê chuẩn quyết toán chậm nhất là 12 tháng sau năm ngân sách, tức rút ngắn 6 tháng so với trước đây. Điều này khiến toàn bộ quy trình kiểm toán, tổng hợp, thẩm tra, phát hành báo cáo… đều phải điều chỉnh phù hợp.
Ông Nam phân tích rõ, Kiểm toán nhà nước phải hoàn thành kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước trước thời hạn Quốc hội xem xét phê chuẩn. Để đáp ứng tiến độ, không chỉ phương án tổ chức kiểm toán phải thay đổi mà ngay cả giai đoạn hoàn thành phát hành báo cáo kiểm toán cũng cần phải điều chỉnh.
Hệ thống mốc thời gian theo luật mới được ông Nam nhấn mạnh là trước 5/7, các đơn vị dự toán cấp I và UBND tỉnh phải gửi báo cáo cho Kiểm toán nhà nước; trước 15/8, Bộ Tài chính gửi báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước; trước 20/9: Chính phủ gửi báo cáo lên Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
“Với chuỗi mốc thời gian dồn nén như trên, Kiểm toán nhà nước buộc phải làm việc với áp lực rất lớn trong khâu điều phối nguồn lực, nhân lực, sắp xếp thời gian và đảm bảo kết nối đồng bộ giữa các đơn vị”, ông Nam khẳng định.
Một điểm mà vị Đại biểu Quốc hội chuyên trách đặc biệt lưu ý là yêu cầu phối hợp chặt chẽ giữa Kiểm toán nhà nước và các đơn vị được kiểm toán. Dữ liệu phải được cung cấp nhanh chóng, đầy đủ và kịp thời để tránh làm chậm tiến độ, bởi nếu chỉ một khâu trễ, toàn bộ chu trình kiểm toán quyết toán ngân sách có thể bị ảnh hưởng.
Yêu cầu đổi mới mạnh mẽ
Bước sang năm 2026, Kiểm toán nhà nước không chỉ thực hiện các nhiệm vụ kiểm toán theo kế hoạch kiểm toán đã được lấy ý kiến Đại biểu Quốc hội, mà còn có khả năng được giao thêm các cuộc kiểm toán đột xuất phục vụ giám sát, lập pháp và các vấn đề quan trọng quốc gia. Tuy nhiên, theo ông Nam, việc bổ sung thường chỉ diễn ra khi có tình huống phát sinh, còn về căn bản kế hoạch kiểm toán 2026 đã được xây dựng khá toàn diện và bám sát các chương trình giám sát tối cao của Quốc hội.
Kiểm toán nhà nước phải hoàn thành kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước trước thời hạn Quốc hội xem xét phê chuẩn. Ảnh: Quochoi.vn
Một điểm nhấn quan trọng mà ông Nam đề cập là yêu cầu đổi mới trong tổ chức thực hiện kiểm toán. Với thời gian ngắn, phạm vi rộng và yêu cầu cao về chất lượng, Kiểm toán nhà nước cần ưu tiên nhân lực cho các cuộc kiểm toán quan trọng, đặc biệt là kiểm toán ngân sách. Đồng thời, có những mục tiêu khác có thể phải “hy sinh” để tập trung cho nhiệm vụ trọng tâm.
Vị đại biểu Quốc hội chuyên trách phân tích sâu về bối cảnh tổ chức bộ máy mới: Khi mô hình chính quyền địa phương thay đổi, số lượng đầu mối cấp xã tăng, dẫn đến yêu cầu chọn mẫu kiểm toán đại diện phức tạp hơn. Bởi vậy, ông nhấn mạnh Kiểm toán nhà nước cần “áp dụng phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu, vừa đảm bảo tính tổng thể, vừa tối ưu nguồn lực”.
Ngoài đổi mới phương pháp, việc ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số cũng được ông Nam đặc biệt coi trọng. Dẫn Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về chuyển đổi số, ông khẳng định việc Kiểm toán nhà nước được quyền truy cập cơ sở dữ liệu quốc gia và dữ liệu điện tử của đơn vị được kiểm toán theo quy định tại Luật Kiểm toán nhà nước là một lợi thế lớn để triển khai kiểm toán hiệu quả, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và các công nghệ phân tích dữ liệu hiện đại.
Theo ông Nam, khi Kiểm toán nhà nước tận dụng tốt quyền truy cập dữ liệu, tăng cường công khai, minh bạch báo cáo kiểm toán, trách nhiệm giải trình của đơn vị được kiểm toán sẽ tăng. Tuy nhiên, điều này cũng là áp lực với chính Kiểm toán nhà nước, bởi nếu kết quả kiểm toán bỏ sót sai phạm hoặc không phản ánh đúng những vấn đề được dư luận và các cơ quan giám sát chỉ ra, uy tín của cơ quan kiểm toán sẽ bị ảnh hưởng. Đó là lý do ông Nam nhắc lại yêu cầu xuyên suốt: “chất lượng, chất lượng và chất lượng hơn nữa”.
Nhìn rộng ra tổng thể, năm 2026 cũng là thời điểm công tác thanh tra, kiểm tra, phòng chống tham nhũng, lãng phí tiếp tục được Đảng, Nhà nước đặt ra rất cao, khiến yêu cầu đối với Kiểm toán nhà nước không chỉ dừng lại ở kiểm toán tài chính, mà còn đi sâu vào kiểm toán trách nhiệm, kiểm toán những vấn đề liên quan đến hiệu quả sử dụng tài chính công và tài sản công.
Ông Lê Minh Nam, Ủy viên, đại biểu Quốc hội chuyên trách, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội bày tỏ kỳ vọng rằng với nỗ lực và sự chuẩn bị từ sớm, Kiểm toán nhà nước sẽ hoàn thành một năm kiểm toán 2026 hiệu quả, bảo đảm chất lượng, phục vụ tốt nhất cho việc thẩm tra, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước cũng như các hoạt động giám sát của Quốc hội.