Nếu như các chợ mới, chợ cải tạo là “địa điểm” để hàng hóa vùng cao được giới thiệu và giao thương, thì các chương trình xúc tiến thương mại chính là “đòn bẩy” đưa sản phẩm ấy đi xa hơn. Bộ Công Thương xác định, hai nhiệm vụ này phải đi song hành: hạ tầng tạo không gian, còn xúc tiến thương mại mở rộng biên độ thị trường.
Trong khuôn khổ Tiểu dự án 2, Dự án 4 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Bộ Công Thương đã ban hành hướng dẫn và hỗ trợ các tỉnh thực hiện hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối tiêu thụ sản phẩm, đưa hàng hóa vùng dân tộc thiểu số và miền núi tham gia vào hệ thống phân phối trong và ngoài nước.
Ông Vũ Bá Phú – Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương cho biết, xúc tiến tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt nông sản, đặc sản có tính mùa vụ luôn là ưu tiên của Bộ Công Thương. Chính vì vậy, những năm qua lãnh đạo Bộ Công Thương, Cục Xúc tiến thương mại và các đơn vị liên đã quan tập trung triển khai phát triển thị trường tiêu thụ nông sản, đảm bảo hai nguyên tắc: từ sớm và từ xa. Hỗ trợ nông dân tránh rơi vào thảm cảnh được mùa rớt giá hoặc các sản phẩm OCOP làm ra nhưng không tiêu thụ được.
Cụ thể, hàng năm Cục sẽ phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, địa phương, hiệp hội ngành hàng tính toán xây dựng kế hoạch, triển khai xúc tiến thương mại thúc đẩy tiêu thụ nông sản nhiều tháng trước mùa vụ. Không những xúc tiến thị trường trong nước, các thị trường nước ngoài cũng được tìm kiếm, duy trì và mở rộng thị trường xuất khẩu. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các HTX được hỗ trợ tham gia cùng các đoàn xúc tiến thương mại để tự quảng bá sản phẩm của mình.
Về công cụ hỗ trợ, xác định đẩy mạnh quảng bá, xúc tiến thương mại trực tiếp là chưa đủ, Cục đã phối hợp với nhiều bên tổ chức các lớp đào tạo xúc tiến tiêu thụ nông sản trên các nền tảng thương mại điện tử; tổ chức xúc tiến thương mại có tính liên kết vùng miền, quy mô lớn; Kết nối các đơn vị sản xuất và tiêu thụ theo chuỗi liên kết để hỗ trợ doanh nghiệp, HTX tiếp cận thị trường các nước trọng điểm như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia…; cạnh tranh bằng chất lượng ngay trên thị trường ASEAN với Thái Lan, Campuchia, Malaysia, Singapore, Indonesia... bài bản hơn.
Theo đó, giai đoạn 2021-2025, hàng trăm hội chợ, phiên chợ, tuần hàng đã được tổ chức, thu hút hàng nghìn lượt hợp tác xã, hộ sản xuất và doanh nghiệp tham gia. Sản phẩm tham gia không chỉ là nông sản tươi như rau, củ, quả, mà còn có đặc sản chế biến, dược liệu, hàng thủ công mỹ nghệ.
Tại Hà Giang trước đây và Tuyên Quang hiện nay, các hội chợ vùng cao trở thành sự kiện lớn, không chỉ để mua bán mà còn là dịp quảng bá hình ảnh tỉnh, thu hút khách du lịch. Ở Sơn La, tuần hàng xoài, nhãn, cà phê được tổ chức tại Hà Nội đã giúp sản phẩm địa phương ký kết nhiều hợp đồng tiêu thụ dài hạn. Gia Lai cũng đưa cà phê, tiêu, các sản phẩm OCOP tham gia hội chợ quốc tế, mở ra cơ hội xuất khẩu.
Đánh giá về vai trò của Bộ Công Thương trong xúc tiến tiêu thụ sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi thời gian qua, TS. Võ Trí Thành cho biết, tôi đánh giá rất cao vai trò “nhạc trưởng” của Bộ Công Thương trong xúc tiến thương mại. Thật ra cũng không ngạc nhiên vì chính cái tên "Công Thương" đã bao hàm cả sản xuất lẫn thị trường. Theo đó, hoạt động xúc tiến thương mại của Bộ Công Thương đã mang lại rất nhiều lợi ích cho doanh nghiệp khi khơi mở thị trường. Đồng thời xây dựng thương hiệu, định vị giá trị của sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong tâm trí người tiêu dùng.
Một điểm nổi bật khác trong triển khai hoạt động tiêu thụ sản phẩm thời gian qua là Bộ Công Thương khuyến khích các địa phương kết nối trực tiếp nông dân, hợp tác xã với hệ thống phân phối và doanh nghiệp chế biến. Mô hình này không chỉ giúp đảm bảo đầu ra mà còn nâng cao yêu cầu về chất lượng, truy xuất nguồn gốc, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường.
Đơn cử, ở Thái Nguyên, nhiều hợp tác xã trồng miến dong, chế biến nông sản đã ký kết tiêu thụ với các chuỗi siêu thị lớn. Chè shan tuyết và chè đặc sản được liên kết tiêu thụ qua các doanh nghiệp xuất khẩu, giúp nâng giá trị sản phẩm.
Một mũi nhọn khác được Bộ Công Thương đẩy mạnh triển khai những năm vừa qua là đưa sản phẩm vùng dân tộc thiểu số và miền núi lên sàn thương mại điện tử. Bộ Công Thương đã phối hợp với các sàn lớn như nongsan.buudien.vn, Sendo Farm… để đào tạo kỹ năng bán hàng online cho các hợp tác xã, hộ kinh doanh.
Nhờ đó, nhiều sản phẩm vốn chỉ bán trong phạm vi huyện, xã nay đã tiếp cận khách hàng từ Bắc tới Nam, thậm chí ra nước ngoài. Sở Công Thương Lào Cai cho biết, chỉ trong một năm, lượng đơn hàng qua sàn nongsan.buudien.vn đối với sản phẩm địa phương tăng hơn 30%, nhiều đơn vị có doanh thu hàng trăm triệu đồng từ kênh online.
Ông Nguyễn Trường Giang, Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Bưu điện Việt Nam - chủ đầu tư sàn thương mại điện tử nongsan.buudien.vn cho biết, hiện nongsan.buudien.vn cũng là nơi duy nhất tổ chức bài bản việc hỗ trợ người nông dân, đặc biệt là bà con vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong việc quảng bá, tiếp thị và bán sản phẩm nông sản ra thế giới bên ngoài trên môi trường số và cả những cửa hàng offline của Bưu điện Việt Nam trên toàn quốc.
Với phương châm “Mỗi sản phẩm là một món quà đến tay người tiêu dùng” cùng sự nghiêm ngặt trong lựa chọn sản phẩm, nền tảng thương mại điện tử mới được vận hành theo 4 tôn chỉ: Chất lượng dẫn đầu thị trường; gia tăng giá trị văn hóa; hỗ trợ xây dựng thương hiệu, truyền thông, marketing và cung cấp dịch vụ giao hàng nhanh nhất và an toàn nhất.
Sự khác biệt của nongsan.buudien.vn ở chỗ từng câu chuyện về đặc điểm vùng trồng, khí hậu, thổ nhưỡng, văn hóa, yếu tố lịch sử liên quan đến mỗi loại nông sản đều được mô tả chi tiết trên từng sản phẩm, giúp khách hàng thấy gần gũi, thân quen, tin tưởng hơn, đồng thời gia tăng giá trị cho sản phẩm.
Hoặc Sendo Farm từng tổ chức nhiều buổi kết nối và livestream tận vườn để hỗ trợ người nông dân như tiêu thụ dưa hấu tại Hải Phòng, bắp cải ở Sơn La, khoai sọ ở Lào Cai, cam sành ở Vĩnh Long... Việc đi tận nguồn và đưa nông sản đang rộ mùa lên các chương trình trọng điểm của siêu thị là để kích đầu ra lớn trong một thời gian ngắn với giá tốt nhất cho người dùng, đồng thời quảng bá các đặc sản của các tỉnh có thể tiếp cận đến hàng trăm nghìn khách hàng của Sendo Farm cùng một lúc.
Bà Lê Hoàng Oanh - Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương nhấn mạnh: “Chuyển đổi số không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu tất yếu. Thương mại điện tử chính là một trong những trụ cột then chốt để thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện tại các địa phương, đặc biệt là các khu vực còn nhiều khó khăn như vùng Trung du và miền núi phía Bắc”.
Các Sở Công Thương địa phương đều chung nhận định, khi tham gia các hoạt động xúc tiến và thương mại điện tử, người dân đã thay đổi tư duy sản xuất. Họ chủ động nâng cao chất lượng, cải tiến bao bì, nhãn mác, chú trọng yếu tố an toàn thực phẩm.
Đại diện Sở Công Thương Sơn La chia sẻ: “Trước đây, người dân sản xuất theo tập quán, bán được thì mừng, ế thì chịu. Giờ họ hiểu rằng muốn bán ở siêu thị hay online thì phải đảm bảo tiêu chuẩn, phải kể câu chuyện sản phẩm. Cách làm này giúp hàng hóa miền núi không còn bị lép vế”.
Dù có nhiều kết quả tích cực, hoạt động thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm vùng dân tộc thiểu số và miền núi vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Cụ thể, năng lực sản xuất chưa đồng đều, nhiều nơi chưa đáp ứng được đơn hàng lớn hoặc tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe. Thiếu kỹ năng marketing và thương mại điện tử ở một bộ phận người dân, cần tiếp tục đào tạo. Việc tiêu thụ cũng gặp phải hạn chế về logistics khi chi phí vận chuyển từ vùng sâu ra thị trường còn cao, ảnh hưởng đến giá bán.
Nhờ triển khai đồng bộ, đến nay hàng nghìn sản phẩm OCOP, đặc sản vùng dân tộc thiểu số và miền núi đã có mặt tại các siêu thị, trung tâm thương mại, sàn thương mại điện tử. Nhiều sản phẩm lần đầu tiên xuất khẩu, như chè shan tuyết, mật ong bạc hà, miến dong, cà phê đặc sản.
Không chỉ tăng thu nhập cho người dân, các hoạt động này còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, tri thức bản địa. Sản phẩm không chỉ mang giá trị kinh tế, mà còn trở thành “đại sứ” quảng bá hình ảnh vùng cao.
Từ nền tảng hiện tại, Bộ Công Thương xác định, trong giai đoạn tiếp theo, sẽ tiếp tục mở rộng kết nối tiêu thụ ra thị trường quốc tế; Tăng cường ứng dụng công nghệ số trong quảng bá, bán hàng; Hỗ trợ địa phương xây dựng thương hiệu sản phẩm bền vững.
Sau giai đoạn I với nhiều kết quả tích cực, Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã tham mưu, đề xuất nội dung Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong giai đoạn 2026-2030. Theo đó, giai đoạn II sẽ tiếp tục đầu tư, phát triển, hoàn thiện cơ sở hạ tầng thiết yếu, hạ tầng phục vụ sản xuất kinh doanh gắn với đảm bảo an ninh, quốc phòng; tiếp tục giải quyết các vấn đề cấp thiết như đất ở, đất sản xuất...
Bộ Công Thương cũng đã đề xuất phương hướng, nhiệm vụ thực hiện Chương trình giai đoạn 2026-2030 tại Báo cáo tổng kết Chương trình số 137/BC-BCT ngày 27/5/2025 và Văn bản số 5944/BCT-TTTN ngày 08/08/2025 về việc rà soát, xác định kế hoạch đầu tư công trung hạn, vốn sự nghiệp giai đoạn 2026-2030, dự toán, kế hoạch vốn ngân sách nhà nước năm 2026 Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi gửi Bộ Dân tộc và Tôn giáo.
Mục tiêu của Bộ trong giai đoạn tới là phát triển thương mại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi ngày càng vững mạnh, theo hướng văn minh với sự tham gia của các thành phần kinh tế và sự đa dạng của các loại hình tổ chức phân phối, các hoạt động dịch vụ và phương thức kinh doanh; góp phần đáp ứng đủ, kịp thời nhu cầu của sản xuất và tiêu dùng của nhân dân đặc biệt là các sản phẩm thiết yếu ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; thúc đẩy tiêu thụ các sản phẩm của vùng đồng bào dân tộc và miền núi, trên cơ sở đó góp phần phát triển kinh tế, xoá đói giảm nghèo tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.