Khi tiết trời sang thu, đất trời Lạng Sơn khoác lên mình chiếc áo mới với sắc vàng óng của quả hồng Vành khuyên. Loại quả đặc sản này từ lâu đã trở thành biểu tượng của vùng đất biên cương, gắn bó mật thiết với đời sống của đồng bào dân tộc nơi đây. Quả hồng nhỏ nhắn, tròn đầy, cuống xanh tươi, lớp vỏ mỏng căng mọng, khi ăn cho vị ngọt thanh, giòn tan nơi đầu lưỡi.
Không giống những loại hồng chát phải ủ mềm mới ăn được, hồng Vành khuyên Lạng Sơn nổi bật bởi đặc tính ăn giòn, vị ngọt dịu tự nhiên. Quả hồng thu hái tốt nhất từ cuối tháng 8 đến trung tuần tháng 9 âm lịch, khi quả đã ngả vàng, vị ngọt sắc đồng đều. Quả được thu hái thủ công, ngâm nước sạch 3-4 ngày, mỗi ngày thay nước một lần. Sau 3-4 ngày kiểm tra thấy quả ngọt, hết chát đem phơi ráo nước là sử dụng được. Cái tên “vành khuyên” gắn với vòng tròn nhỏ xinh ở cuống quả, khiến người ta liên tưởng đến đôi mắt trong veo của thiếu nữ vùng cao, vừa tinh khiết vừa e ấp.
Mùa hồng thường bắt đầu từ cuối tháng 8 và kéo dài đến hết tháng 10, rải rác tại nhiều xã như Chi Lăng, Hữu Lũng, Bắc Sơn, Văn Quan. Những ngày này, trên khắp triền đồi, màu xanh của lá hòa quyện cùng sắc cam rực rỡ của quả, tạo nên một bức tranh mùa thu quyến rũ. Người dân nhộn nhịp thu hái, những gùi hồng đầy ắp được gánh về, chất lên xe mang ra chợ.
Trước đây, hồng Vành khuyên chủ yếu được bán tại chợ phiên, tiêu thụ trong phạm vi hẹp và thường rơi vào tình trạng “được mùa mất giá”. Những năm gần đây, khi tư duy sản xuất của nông dân thay đổi, sự đồng hành của các hợp tác xã (HTX) đã giúp hồng Lạng Sơn có bước tiến quan trọng.
HTX nông nghiệp Hữu Lũng là một trong những đơn vị tiên phong xây dựng vùng trồng hồng theo tiêu chuẩn VietGAP. Chủ tịch HTX chia sẻ: “Chúng tôi đã liên kết gần 100 hộ trồng hồng, áp dụng kỹ thuật chăm sóc, bón phân hữu cơ, sử dụng chế phẩm sinh học để quả hồng đạt chất lượng đồng đều. Nhờ vậy, sản phẩm được các siêu thị, chuỗi cửa hàng nông sản sạch tại Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh ký hợp đồng tiêu thụ ổn định”.
Không chỉ dừng ở sản phẩm quả tươi, nhiều HTX còn đầu tư dây chuyền sơ chế, chế biến. Tại huyện Bắc Sơn, HTX Hồng sạch Vạn Linh đã nghiên cứu và sản xuất các sản phẩm từ hồng như hồng sấy dẻo, hồng giòn đóng hộp, rượu hồng. Những sản phẩm này không chỉ tăng giá trị kinh tế gấp 2-3 lần so với bán tươi mà còn giúp kéo dài thời gian bảo quản, đưa hồng Lạng Sơn đi xa hơn.
Xã Hoàng Văn Thụ là một trong những xã có diện tích hồng Vành khuyên lớn trên địa bàn tỉnh. Hiện toàn xã có 598 ha hồng Vành khuyên, trong đó có 467 ha đang cho thu hoạch, 67 ha sản xuất theo quy trình VietGAP.
Bà Cao Thị Minh Hồng, Trưởng Phòng Kinh tế xã Hoàng Văn Thụ cho biết: Hồng Vành khuyên là cây trồng chủ lực đem lại thu nhập cao cho người dân trên địa bàn. Năm nay, hồng được mùa, năng suất ước đạt 6 tấn/ha, sản lượng ước đạt trên 2.800 tấn, tăng khoảng 5 - 10% so với năm ngoái.
Ông Hoàng Văn Dèn, thôn Nà Mò, xã Hoàng Văn Thụ chia sẻ: Nhà tôi có trên 300 gốc hồng Vành khuyên, trong đó có 100 cây đang cho thu hoạch. Từ đầu vụ đến nay, gia đình tôi đã bán được hơn 1 tấn, dự ước sản lượng hồng năm nay đạt khoảng 7 - 8 tấn (tăng khoảng 10% so với vụ năm trước), giá ổn định từ 16.000 đồng - 18.000 đồng/kg, tư thương đến tận vườn thu mua.
Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lạng Sơn, cây hồng Vành khuyên là một trong những cây trồng chủ lực, đem lại hiệu quả kinh tế cao, được trồng tập trung tại các xã: Hoàng Văn Thụ, Na Sầm, Điềm He… Hiện toàn tỉnh có trên 1.500 ha hồng Vành khuyên, trong đó diện tích đang cho thu hoạch ước đạt 1.100 ha, diện tích hồng Vành khuyên sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP là 580 ha. Giá trị kinh tế từ cây hồng Vành khuyên ước đạt khoảng 260 tỷ đồng/năm. Nhờ áp dụng tiêu chuẩn sản xuất an toàn, hồng Vành khuyên Lạng Sơn đã có mặt trong hệ thống siêu thị lớn như Winmart, Co.opmart và nhiều cửa hàng thực phẩm sạch tại các đô thị.
Năm nay, hồng được mùa, năng suất, sản lượng tăng khoảng 5 - 10% so với vụ hồng năm trước. Hồng Vành khuyên được mùa là do năm nay điều kiện thời tiết thuận lợi, bên cạnh đó người dân đã chủ động ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, tích cực chăm sóc theo quy trình VietGAP, hữu cơ. Hiện nay, hồng Vành khuyên được tư thương tại khắp các tỉnh, thành trên cả nước đến thu mua, với giá bán dao động từ 16.000 đến 18.000 đồng/kg.
Đặc biệt, năm 2023, hồng Vành khuyên đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp chứng nhận nhãn hiệu tập thể. Đây là bước tiến quan trọng giúp nâng tầm thương hiệu, tạo chỗ đứng vững chắc trên thị trường trong nước.
Ông Lê Văn Tuấn, Giám đốc HTX Hồng Vành khuyên Văn Quan, cho biết: “Trước kia, quả hồng của bà con chủ yếu bán cho thương lái với giá chỉ 10.000-15.000 đồng/kg. Nay nhờ có bao bì, tem truy xuất nguồn gốc, giá đã tăng lên 25.000-35.000 đồng/kg, có thời điểm cao hơn. Quan trọng hơn, người tiêu dùng tin tưởng, sẵn sàng mua sản phẩm an toàn”.
Khi năng suất, chất lượng quả ngày càng ổn định và được đảm bảo, tỉnh Lạng Sơnđã tổ chức nhiều chương trình, hoạt động để quảng bá, giới thiệu sản phẩm; hỗ trợ bao bì, nhãn mác sản phẩm; “gắn sao” cho sản phẩm và kết nối đầu ra, tìm kênh tiêu thụ… cho quả hồng. Huyện tận dụng các nguồn kinh phí được cấp để triển khai đồng bộ các cách làm và hỗ trợ xây dựng thương hiệu trực tiếp đến từng tổ chức, cá nhân có tiềm năng.
Đến nay, tỉnh đã hỗ trợ, cấp hàng vạn hộp giấy đựng hồng (loại 3, 5, 10 kg/hộp) cùng tem mác, túi bóng in logo nhận diện “Hồng Vành khuyên”… đến UBND các xã, thị trấn, các hợp tác xã (HTX) sản xuất, kinh doanh và đến tận tay các tư thương bán buôn, bán lẻ hồng. Gắn với đó là việc thường xuyên kiểm tra việc sử dụng bao bì, nhãn mác được cấp.
Để hồng Vành khuyên xứ Lạng không chỉ dừng lại ở quả đặc sản mùa vụ mà trở thành sản phẩm chủ lực, tỉnh Lạng Sơn đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ. Chính quyền địa phương phối hợp với các sở, ngành tập huấn kỹ thuật, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn, đồng thời thúc đẩy xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu.
Song song với đó, ngành du lịch Lạng Sơn cũng coi hồng Vành khuyên là điểm nhấn trong phát triển du lịch sinh thái. Nhiều tour trải nghiệm “Mùa hồng Chi Lăng” đã được đưa vào khai thác, thu hút du khách đến tham quan, hái hồng tại vườn, thưởng thức các món đặc sản từ hồng. Đây là cách kết hợp hiệu quả giữa nông nghiệp và du lịch, vừa tăng nguồn thu cho nông dân, vừa quảng bá hình ảnh sản phẩm.
Các chuyên gia kinh tế nhận định, muốn đi xa, hồng Vành khuyên cần được đầu tư mạnh mẽ hơn vào chế biến sâu, mở rộng thị trường xuất khẩu, xây dựng chỉ dẫn địa lý quốc gia. Đồng thời, cần chú trọng bảo tồn giống hồng bản địa, nghiên cứu khoa học để nâng cao năng suất và chất lượng.
Thời gian tới, tỉnh Lạng Sơn xác định sẽ quan tâm xây dựng và phát triển vùng hàng hóa tập trung gắn với chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, xây dựng thương hiệu trong lĩnh vực nông nghiệp giai đoạn 2020 - 2030 đối với hồng Vành khuyên. UBND tỉnh sẽ tiếp tục chỉ đạo tận dụng tối đa nguồn vốn từ các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia để đa dạng hóa hơn nữa cách phát triển thương hiệu.
Từ những gốc hồng trên triền núi, qua bàn tay cần mẫn của người nông dân và sự đồng hành của hợp tác xã, hồng vành khuyên Lạng Sơn đã và đang khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản Việt Nam. Quả hồng nhỏ bé nhưng ẩn chứa niềm tin, khát vọng vươn xa của đồng bào các dân tộc nơi biên cương Tổ quốc.
Mùa thu về, ghé thăm Lạng Sơn, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh sắc hùng vĩ của núi rừng, mà còn có cơ hội nếm thử vị ngọt giòn tan của quả hồng Vành khuyên – món quà từ thiên nhiên, từ tấm lòng của người dân xứ Lạng gửi gắm cho bạn bè gần xa.