Na Rì đầy rẫy các dãy núi đá vôi, cao cỡ 700 - 800 m, nhấp nhô, trùng điệp ít chỗ bằng phẳng. Cả huyện có khoảng 40.000 người, gồm nhiều dân tộc như Mông, Tày, Nùng, Kinh, Dao… người dân chủ yếu phát triển kinh tế từ nông, lâm nghiệp.
Trong đó, dong riềng đỏ là giống cây đặc hữu của Bắc Kạn nói chung và Na Rì nói riêng, thường được trồng rải rác trên các sườn đồi, soi bãi để làm nguyên liệu cho miến dong tráng tay. Câu chuyện miến dong Tài Hoan khởi đầu từ một bếp lửa nhỏ của bà Nguyễn Thị Hoan ở xã Côn Minh, huyện Na Rì. Khi ấy, bà chỉ có vài chục kilôgam củ dong trồng trong vườn và đôi tay cần cù của người phụ nữ miền núi. Nhưng chính từ gian bếp khói lam ấy, từng sợi miến đầu tiên được vuốt ra, phơi nắng bên hiên nhà, vừa khéo léo vừa mộc mạc như chính con người nơi đây.
Miến dong Tài Hoan được làm hoàn toàn bằng bột dong riềng nguyên chất - loại cây trồng đặc hữu của vùng cao Bắc Kạn. Củ dong riềng sau khi thu hoạch được rửa sạch, nghiền lọc bằng nước suối, ủ lắng rồi mang phơi sấy và tạo sợi. Không chất phụ gia, không chất tẩy trắng, không hương liệu. Chỉ có sự tỉ mỉ, kinh nghiệm và tâm huyết của người làm miến.
Năm 2018, bà Hoan chính thức thành lập Hợp tác xã Tài Hoan với 14 thành viên. Hành trình chuyên nghiệp hóa bắt đầu. Từ cách lựa chọn vùng nguyên liệu, kiểm soát quy trình sản xuất, cải tiến mẫu mã bao bì đến việc hoàn thiện thủ tục truy xuất nguồn gốc. Tất cả đều hướng đến mục tiêu duy nhất: đưa miến dong Na Rì vươn xa.
Làm ra sợi miến ngon rồi vẫn chưa đủ, trong kinh doanh điều quan trọng nhất vẫn là bán được hàng. Khi cả làng cả xã cùng làm thì chẳng có cách nào khác là phải đi xa hơn, biết vậy nên chị Hoan cứ một mình với cái xe máy, mò mẫm đủ nơi tìm mối tiêu thụ.
“Ban đầu chỉ dám đi đến Thành phố Bắc Kạn là thấy xa lắm rồi. Cứ cầm gói miến lân la đi chào hàng thế thôi, có người thì thông cảm họ còn nghe mình nói, có người họ chẳng thèm tiếp. Nhưng vẫn phải kiên trì thôi”, người đứng đầu HTX 16 thành viên kể về những ngày đầu kinh doanh.
Thế là từ Bắc Kạn, chị sang cả Cao Bằng, Lạng Sơn để chào hàng, gửi miến cho các đại lý lớn ăn thử. Miến ngon nên dần dần đơn hàng cũng về, buôn bán khá lên 2 vợ chồng liền nghĩ đến việc mở rộng quy mô.
Năm 2007, ngoài vốn tích cóp được, anh chị vay thêm 100 triệu, cắm thêm một sổ đỏ để vay vốn ngân hàng. Thế là một dây chuyền làm miến quy mô xuất hiện, năng suất từ 50 kg được đẩy lên cao điểm 500 kg/ngày.
Tháng 12/2021, sau quá trình đánh giá nghiêm ngặt từ Trung ương, miến dong Tài Hoan trở thành sản phẩm đầu tiên của Bắc Kạn đạt chứng nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia. Đó là thời khắc lịch sử không chỉ của HTX Tài Hoan mà của cả ngành nông nghiệp tỉnh nhà khi lần đầu tiên, một sản phẩm thủ công truyền thống của người dân tộc vùng cao được vinh danh ở cấp quốc gia.
Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Đinh Lâm Sáng - Phó Giám đốc Sở Công Thương Bắc Kạn cho rằng, việc miến dong được xuất sang nước ngoài sẽ là động lực cho các đơn vị, doanh nghiệp khác cố gắng để có thêm những sản phẩm tiếp theo sang thị trường này.
"Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc với các đơn vị, hợp tác xã có sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên, nhất là các sản phẩm đã đạt 4 sao, trên cơ sở sản phẩm đó sẽ phát triển lên sao cho đủ lớn, đủ số lượng, chất lượng để cung ứng. Khi thực hiện được các bước theo phía bạn yêu cầu sẽ ký kết hợp đồng. Phải nói là làm việc với châu Âu thì khá khó, nhưng khi đã có lộ trình nhất định rồi sẽ tạo thành tiền đề, thực hiện thuận lợi hơn" – ông Đinh Lâm Sáng chia sẻ.
Đối với thị trường nội địa, ông Đinh Lâm Sáng cho hay, thời gian tới, Sở Công Thương xác định sẽ nỗ lực đưa sản phẩm tiếp tục thâm nhập thị trường nội địa. Việc triển khai các hoạt động xúc tiến tiêu thụ sản phẩm cho các doanh nghiệp, các cơ sở công nghiệp nông thôn là vô cùng cần thiết. Hoạt động xúc tiến đóng vai trò quan trọng trong việc thông tin, thuyết phục và kích thích khách hàng mua sản phẩm, giúp doanh nghiệp gia tăng doanh số bán hàng và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ hơn, đồng thời tạo ra lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ khác trong ngành. Thông qua các chiến lược xúc tiến, còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận thị trường tiềm năng và truyền tải thông điệp rõ ràng về giá trị và lợi ích của sản phẩm đến tay người tiêu dùng.
Vinh danh OCOP 5 sao là một bàn đạp mạnh mẽ cho sản phẩm miến dong Tài Hoan. Sản phẩm được nhiều người tiêu dùng biết đến, cũng như khiến nhiều thị trường thế giới để ý. Từ thời khắc đó, bà Nguyễn Thị Hoan bắt đầu mơ đến giấc mơ đưa “đứa con” tinh thần của mình xuất ngoại.
Chặng đường từ Côn Minh (Na Rì) đến Cộng hòa Séc là một hành trình dài đầy thử thách. Miến dong Tài Hoan phải vượt qua hàng loạt vòng kiểm định quốc tế: từ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, hàm lượng kim loại nặng, vi sinh vật gây hại, cho tới tiêu chuẩn bao bì, đóng gói và hồ sơ xuất xứ minh bạch.
“Chúng tôi đã mất gần một năm để đạt được đơn hàng xuất khẩu đầu tiên. Nhiều lần mẫu sản phẩm gửi sang châu Âu bị trả lại vì chưa đạt tiêu chuẩn độ ẩm hay dư lượng, nhưng chúng tôi không nản. Từng chút một, HTX chỉnh sửa lại công nghệ sấy, thay đổi quy trình làm khô, đầu tư máy móc lọc tinh bột”, bà Nguyễn Thị Hoan nhớ lại.
Tháng 10/2020, lô hàng miến dong đầu tiên chính thức vượt đại dương sang Séc, chính thức mở ra cánh cửa cho nông sản vùng cao Bắc Kạn bước vào thị trường châu Âu.
Không chỉ dừng ở Séc, HTX Tài Hoan đang đàm phán với các đối tác tại Đức, Ba Lan và Nhật Bản để xuất khẩu sang các thị trường này. Điều này có được không chỉ nhờ chất lượng sản phẩm, mà còn là kết quả của một quá trình bài bản: áp dụng truy xuất nguồn gốc QR code, đăng ký sở hữu trí tuệ thương hiệu “Tài Hoan”, đầu tư bao bì hút chân không đạt chuẩn xuất khẩu.
Miến dong Tài Hoan giờ không chỉ là món ăn, mà còn là câu chuyện về niềm tin. Đó là niềm tin rằng nông sản vùng cao hoàn toàn có thể sánh vai với các thương hiệu quốc tế nếu được làm bài bản, khoa học và chân thành.
Từ khi thành lập đến nay, HTX Tài Hoan đã bao tiêu sản phẩm củ dong riềng cho hơn 360 hộ dân tại huyện Na Rì, chủ yếu là người Tày, Nùng, Dao. Nhiều hộ dân từ chỗ trồng dong để ăn nay đã chuyển sang trồng theo hợp đồng, được hướng dẫn kỹ thuật và đảm bảo đầu ra ổn định.
Cứ mỗi vụ dong riềng đến, các nương đồi ở Côn Minh, Cư Lễ lại nhộn nhịp tiếng máy nghiền bột, tiếng đóng gói miến và những nụ cười mãn nguyện của người dân khi nhận tiền bán củ.
“Trước đây gia đình tôi chỉ làm ruộng, nghèo lắm. Từ khi có hợp tác xã thu mua củ dong, tôi có thêm vài chục triệu mỗi năm. Được HTX hướng dẫn trồng theo chuẩn sạch, không lo đầu ra”, chị Lý Thị Mến – một hộ trồng dong ở thôn Nà Pài chia sẻ.
Không chỉ nâng cao thu nhập, miến dong Tài Hoan còn kéo theo cả một chuỗi ngành nghề phụ trợ: vận chuyển, bao bì, cơ khí, truyền thông… tạo sinh kế cho hàng trăm lao động địa phương.
Sự thành công của miến dong Tài Hoan là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả chương trình OCOP khi được triển khai một cách nghiêm túc, gắn với đặc sản vùng miền và hỗ trợ bài bản từ Nhà nước.
Bắc Kạn đã có những chính sách hỗ trợ mạnh mẽ: hỗ trợ xúc tiến thương mại, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, đào tạo quản lý chất lượng, cung cấp tem truy xuất… Nhờ đó, thương hiệu miến dong Tài Hoan không còn là “ngôi sao cô đơn” mà đang lan tỏa thành niềm tự hào chung của tỉnh.
Chính quyền tỉnh Bắc Kạn xác định: “Miến dong Tài Hoan là sản phẩm tiên phong, là hình mẫu OCOP để các HTX, doanh nghiệp khác học tập từ công nghệ, cách làm thương hiệu đến định hướng xuất khẩu” - ông Hà Sỹ Thắng – Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Bắc Kạn chia sẻ.
Quả thực, từ sau thành công của Tài Hoan, nhiều HTX ở Bắc Kạn như HTX Tân Thành, HTX Yến Dương cũng đang mạnh dạn đầu tư chiều sâu, đặt mục tiêu đạt OCOP 5 sao trong tương lai gần.
Trong căn xưởng rộng 1.200m² của HTX Tài Hoan, nơi sợi miến chạy đều qua những băng chuyền inox sáng bóng, người ta vẫn dễ dàng bắt gặp hình ảnh của một thứ “thủ công chân chất”: từng mẻ bột được ủ bằng nước suối mát lành, từng sợi miến được kiểm tra bằng tay, từng lô hàng được chính bà Hoan niêm phong và ký tên.
“Sợi miến của chúng tôi không chỉ là sản phẩm, mà là ký ức, là niềm tin và là lời cam kết của người miền núi với người tiêu dùng” – bà Hoan xúc động nói.
Giữa bao sóng gió thị trường, miến dong Tài Hoan vẫn giữ nguyên triết lý sản xuất: sạch, minh bạch, có gốc gác. Và chính điều đó đã giúp sản phẩm đứng vững ở thị trường nội địa, chạm ngõ quốc tế và lan tỏa giá trị văn hóa Bắc Kạn.
Miến dong Tài Hoan là biểu tượng đẹp đẽ của sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa lòng kiên trì của người nông dân và tư duy thị trường của doanh nghiệp nông thôn mới. Từ những sợi miến thủ công mang đậm hương rừng, đến bao bì chuẩn hóa dán tem QR truy xuất, sản phẩm ấy đã bước một hành trình dài, đầy gian nan nhưng vinh quang.
Đó không chỉ là câu chuyện thương hiệu. Đó là một giấc mơ đã thành hình từ nếp nhà vùng cao Bắc Kạn, viết nên khát vọng OCOP Việt Nam ra thế giới.