Hội tụ đầy đủ yếu tố thiên thời, địa lợi, cây chè từ lâu đã trở thành sản phẩm đặc trưng của Thái Nguyên. Chính quyền địa phương đã không ngừng có các hoạt động xúc tiến thương mại, thúc đẩy đưa đặc sản chè Thái Nguyên ra thị trường rộng lớn hơn, qua đó góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số tại các vùng trồng chè trọng điểm. Đồng bào dân tộc thiểu số ở Thái Nguyên đóng vai trò quan trọng trong việc trồng và phát triển cây chè, đặc biệt là các giống chè đặc sản như chè Tân Cương và chè Shan tuyết. Nhiều hợp tác xã và hộ gia đình, đặc biệt là người Tày và Nùng, đã chuyển đổi sang canh tác chè theo tiêu chuẩn VietGAP và hữu cơ, mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Không sinh ra trong một gia đình làm chè, nhưng bà Nguyễn Thị Hương Vân - Chủ tịch Hội đồng Quản trị kiêm Giám đốc Hợp tác xã Hương Vân Trà lại sớm bén duyên với cây chè như một định mệnh. Sinh ra và lớn lên tại vùng đất “cái nôi văn hóa trà” Thái Nguyên, bà yêu cây chè từ thuở ấu thơ, luôn ấp ủ giấc mơ làm ra những sản phẩm chè đặc biệt, có hương vị riêng biệt, chinh phục cả những người sành trà khó tính nhất.
Khởi đầu từ tình yêu, bà Vân đã tìm hiểu kiến thức, kỹ thuật, kết nối với người dân xã Tân Cương để xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Với tôn chỉ “làm chè bằng tình yêu”, Hương Vân Trà đã phát triển diện tích trồng chè lên hơn 20ha theo tiêu chuẩn VietGAP, đồng thời mở rộng sang mô hình hữu cơ trên diện tích hơn 10ha, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và giữ nguyên hương vị tinh túy của trà Thái.
Bà Vân tâm niệm: “Sản phẩm sẽ chứng minh được chất lượng nếu được sản xuất bằng tình yêu”. Chính tình yêu ấy đã giúp bà kiên trì “cầm tay chỉ việc”, thay đổi thói quen sản xuất cũ, xây dựng quy trình chăm sóc, thu hái, chế biến nghiêm ngặt từ khâu ghi chép ngày làm cỏ, phun thuốc thảo mộc, cách ly đúng quy định, đến sao sấy ở nhiệt độ chuẩn. “Khi bà con yêu cây chè như yêu chính mình thì họ mới thực hiện đúng quy trình sản xuất, từ đó tạo ra những sản phẩm tốt nhất”, bà Vân chia sẻ.
Với việc hợp tác với bà con, trong đó có nhiều bà con đồng bào dân tộc thiểu số vùng trà Tân Cương để sản xuất các sản phẩm chất lượng, hợp tác xã Hương Vân Trà hiện có hai sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh: Ngọc Xuân trà Hương Vân (trà đinh cao cấp) và Tam Phúc trà Hương Vân (trà móc câu). Cả hai sản phẩm đều kết tinh từ sự công phu trong chăm sóc vùng nguyên liệu và kỹ thuật chế biến thủ công tinh xảo.
Ngọc Xuân trà được xem là “đệ nhất trà” của vùng đất Thái Nguyên, với giá bán lên tới 5 triệu đồng/kg. Loại trà này có hương thơm cốm non quyến rũ, nước pha màu vàng xanh đẹp mắt, vị trà béo ngậy, hậu ngọt sâu lắng. Búp trà được hái vào sáng sớm khi còn đọng sương, lựa chọn kỹ càng rồi sao sấy thủ công bởi những nghệ nhân lành nghề. Cánh trà khô có màu xanh đen ánh ngọc đặc trưng, gợi cảm giác thanh tao, đậm chất nghệ thuật.
Trong khi đó, Tam Phúc trà dòng trà móc câu truyền thống lại mang một thông điệp sâu sắc. Cái tên “Tam Phúc” tượng trưng cho ba yếu tố tạo nên phúc khí của con người: “biết buông bỏ, biết chịu thiệt, biết nhượng bộ”. Đây cũng là loại trà được đông đảo người tiêu dùng lựa chọn bởi mùi hương cốm nhẹ, vị chát dịu, hậu ngọt, lan tỏa trong cổ họng, đậm đà và thuần khiết.
Sản phẩm chất lượng là chưa đủ, bà Hương Vân còn đầu tư không gian thưởng trà tại TP. Thái Nguyên, nơi giao lưu văn hóa nghệ thuật và quảng bá tinh hoa trà Việt. “Đây là cách tôi trả ơn quê hương, nơi nuôi lớn ước mơ và đưa tôi đến với văn hóa trà”, bà chia sẻ.
Bên cạnh việc sản xuất, Hợp tác xã Hương Vân Trà luôn chú trọng liên kết vùng nguyên liệu với các hộ dân tại xã Tân Cương và mở rộng sang các xã khác. Sự phối hợp chặt chẽ với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Nguyên giúp người trồng chè được tập huấn, cung cấp phân bón, thuốc thảo mộc và kiểm tra chỉ số đất, nước hằng năm. Những điều kiện ấy là nền tảng giúp sản phẩm chè đạt tiêu chuẩn OCOP, bền vững với môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Theo bà Vân, để sản phẩm có chỗ đứng trên thị trường, phải nâng cao năng lực cạnh tranh, chú trọng mẫu mã và ứng dụng khoa học công nghệ. Song hành với đó là vai trò thiết yếu của liên kết chuỗi và sự đầu tư về cơ sở hạ tầng thương mại. “Nếu không liên kết, không dùng đúng phương pháp ‘bó đũa’ thì chúng ta sẽ không bao giờ đi xa được. Các Hợp tác xã đều mong tiếp cận được nguồn vốn ưu đãi để nâng cao chất lượng, mở rộng sản xuất và chinh phục thị trường”, bà Vân nhấn mạnh.
Không dừng lại ở thành tích hiện có, Hợp tác xã Hương Vân Trà đang từng bước hướng tới các mục tiêu lớn hơn: mở rộng diện tích trồng chè hữu cơ, đa dạng hóa dòng sản phẩm, đầu tư thêm vào không gian văn hóa trà và xúc tiến thương mại bài bản. Bà Hương Vân chia sẻ: “Chúng tôi sẽ liên kết với bà con của các xã khác, đưa ra những sản phẩm tốt hơn với mẫu mã đẹp hơn. Ước mơ của tôi là đưa trà Hương Vân trở thành một trong những biểu tượng nông sản đặc trưng không chỉ của Thái Nguyên mà còn đại diện cho sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi”.
Tinh thần ấy không chỉ là niềm tin cá nhân, mà còn là hình mẫu điển hình cho một thế hệ doanh nhân nông thôn mới, kiên định, bản lĩnh và giàu trách nhiệm với cộng đồng. Trong câu chuyện của Hương Vân Trà, chúng ta không chỉ thấy một thương hiệu chè, mà còn thấy khát vọng nâng tầm nông sản vùng cao, lan tỏa bản sắc văn hóa và xây dựng nền kinh tế nông nghiệp hiện đại, gắn với giá trị truyền thống bền vững.
Không chỉ đơn thuần là xây dựng thương hiệu, sản xuất trà sạch, Hương Vân Trà còn đang đi đúng hướng: khai thác tiềm năng bản địa, tôn vinh văn hóa, thúc đẩy sinh kế bền vững cho cộng đồng dân tộc thiểu số và miền núi.
Từ việc hỗ trợ giống, hướng dẫn kỹ thuật đến bao tiêu sản phẩm, bà Nguyễn Thị Hương Vân không chỉ là người điều hành HTX mà còn đóng vai trò như một “kỹ sư nông thôn”, một “người dẫn đường” kiên định, giúp người dân thay đổi nhận thức về sản xuất nông nghiệp an toàn, chuẩn hóa chất lượng.
Việc xây dựng vùng nguyên liệu sạch tại xã Tân Cương, Phúc Trìu, cùng sự hỗ trợ kỹ thuật từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Thái Nguyên giúp nông dân chuyển dần sang canh tác hữu cơ - một bước tiến lớn để đưa sản phẩm trà dân tộc vươn tới các thị trường cao cấp, đáp ứng xu thế tiêu dùng xanh.
Đặc biệt, khi người dân làm chủ kỹ thuật, HTX phát triển ổn định, cộng đồng nông thôn nơi đây từng bước thoát nghèo, hướng đến làm giàu nhờ chè - loại cây tưởng như quen thuộc nhưng lại mang trong mình tiềm năng phát triển kinh tế bền vững nếu biết cách đầu tư bài bản và gắn kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, nông dân, chính quyền.
Một điểm nổi bật trong định hướng của Hương Vân Trà là không chỉ bán sản phẩm, mà còn bán trải nghiệm văn hóa. Không gian thưởng trà tại TP. Thái Nguyên mà HTX đầu tư không chỉ là nơi để tiếp thị sản phẩm mà đã trở thành một điểm đến du lịch cộng đồng - nơi du khách có thể trải nghiệm tinh hoa trà Việt, hiểu về văn hóa vùng miền và tìm về sự tĩnh tại trong đời sống hiện đại.
Đây cũng là hướng đi mới trong quá trình thực hiện chương trình phát triển sản phẩm mở rộng, gắn sản phẩm nông nghiệp đặc trưng với du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm, tạo ra chuỗi giá trị đa tầng cho sản phẩm vùng cao, đặc biệt ở khu vực miền núi phía Bắc như Thái Nguyên, nơi có thế mạnh lâu đời về trà, nhưng chưa có nhiều thương hiệu tạo được bản sắc mạnh như Hương Vân Trà.
“Chúng tôi muốn du khách đến Thái Nguyên không chỉ để mua chè mang về, mà để ở lại, trò chuyện, nhấp một ngụm trà nóng trong làn sương sáng sớm và hiểu được giá trị văn hóa của một chén trà”, bà Nguyễn Thị Hương Vân tâm sự.
Với hai sản phẩm 4 sao cấp tỉnh, Hương Vân Trà đang đặt mục tiêu nâng cấp tiêu chuẩn, hoàn thiện hồ sơ và xây dựng thương hiệu mạnh hơn nữa để hướng đến đánh giá OCOP 5 sao cấp quốc gia. Đây là một chặng đường không dễ, đòi hỏi chuẩn hóa từ vùng nguyên liệu, quy trình sản xuất đến thiết kế bao bì, chiến lược thị trường, câu chuyện thương hiệu và năng lực xúc tiến xuất khẩu.
Theo bà Vân, ngoài đầu tư máy móc, công nghệ, HTX đang tập trung xây dựng một hệ sinh thái sản phẩm chè, từ trà truyền thống, trà hữu cơ đến trà quà tặng, trà biểu tượng văn hóa. Mỗi dòng sản phẩm đều phải mang giá trị bản địa, truyền tải thông điệp rõ ràng và đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng hiện đại.
Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu nông sản sang các thị trường khó tính như Nhật Bản, EU, Mỹ… những sản phẩm chè sạch, hữu cơ, mang bản sắc địa phương như Hương Vân Trà đang đứng trước cơ hội lớn để khẳng định thương hiệu Việt trên bản đồ nông sản toàn cầu.
“Nếu có cơ chế tốt hơn về xúc tiến thương mại, hỗ trợ hạ tầng trưng bày - kết nối vùng nguyên liệu - kết nối đầu ra, thì chắc chắn sản phẩm OCOP của HTX sẽ không chỉ dừng ở ‘chứng nhận’ mà còn trở thành niềm tự hào thực sự của bà con Thái Nguyên nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi nói riêng”, bà Nguyễn Thị Hương Vân bày tỏ.