Măng tây: ‘Vàng xanh’ của đồng bào Chăm

"Cây rau vua" vươn lên từ đất hạn

Tỉnh Khánh Hòa vốn được biết đến là những địa phương khắc nghiệt về khí hậu, nắng nóng kéo dài, đất đai bạc màu, thiếu nước tưới quanh năm. Với điều kiện ấy, việc tìm ra một loại cây trồng phù hợp để vừa thích nghi vừa tạo giá trị kinh tế luôn là bài toán nan giải. Và câu trả lời đã xuất hiện từ hơn mười năm trước: cây măng tây xanh.

Được mệnh danh là “rau vua” nhờ giàu dinh dưỡng, măng tây vốn là loại rau cao cấp, thường có giá trị cao trên thị trường. Khi giống cây này được đưa vào trồng thử nghiệm trên những cánh đồng của đồng bào Chăm tại Ninh Phước, Ninh Hải (tỉnh Ninh Thuận cũ, nay thuộc địa giới Khánh Hòa sau khi sắp xếp), kết quả vượt ngoài mong đợi. Măng tây phát triển xanh tốt, cho năng suất ổn định và nhanh chóng trở thành cây trồng mũi nhọn.

Nếu trước kia bà con Chăm chỉ quen trồng ngô, lúa hay mỳ với thu nhập bấp bênh, thì măng tây đã mang lại sự thay đổi căn bản. Bình quân mỗi hecta măng tây cho thu nhập từ 350 - 400 triệu đồng mỗi năm, cao gấp nhiều lần so với cây trồng truyền thống. Đặc biệt, do đặc thù phải thu hoạch mỗi ngày, cây măng tây tạo nguồn thu nhập liên tục, giúp bà con có dòng tiền ổn định, ít chịu ảnh hưởng bởi thời tiết cực đoan.

Hàng trăm hộ dân Chăm đã vươn lên thoát nghèo, nhiều gia đình khấm khá hơn, xây được nhà mới, lo cho con cái học hành đầy đủ nhờ loại cây trồng này. Với lao động nữ, cây măng tây cũng mang lại cơ hội việc làm bền vững, bởi công việc chăm sóc, thu hái phù hợp và đều đặn quanh năm.

Không chỉ giúp cải thiện đời sống kinh tế, măng tây còn góp phần thay đổi tập quán canh tác. Người Chăm đã tiếp cận với kỹ thuật trồng trọt tiên tiến, sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt tiết kiệm nước, tuân thủ quy trình VietGAP, hữu cơ để tạo ra sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường. 

Hợp tác xã: Cầu nối tạo dựng chuỗi giá trị

Sự bứt phá của cây măng tây ở Khánh Hòa không chỉ đến từ nỗ lực của người nông dân, mà còn gắn liền với vai trò then chốt của các hợp tác xã (HTX). Trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, manh mún, HTX đã đứng ra tổ chức lại sản xuất, tập hợp bà con thành vùng nguyên liệu tập trung, đảm bảo sản phẩm đồng đều và dễ dàng tiêu thụ.

HTX Xuân Hải, HTX An Hải, HTX Tuấn Tú… là những mô hình tiêu biểu. Các HTX này không chỉ hỗ trợ giống, phân bón, kỹ thuật canh tác mà còn đào tạo nông dân về quy trình kiểm soát chất lượng, cách phòng trừ sâu bệnh an toàn. Quan trọng hơn, HTX đóng vai trò cầu nối với doanh nghiệp, ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm, đưa măng tây vào hệ thống siêu thị lớn tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, đồng thời kết nối với các chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch.

Ông Hùng Ky - Giám đốc HTX dịch vụ tổng hợp Tuấn Tú xã Phước Dinh, tỉnh Khánh Hòa cho biết, HTX được thành lập từ năm 2016. Qua hơn nhiều năm, HTX Tuấn Tú đã phát triển diện tích canh tác từ 5 ha của 13 hộ thành viên từ ban đầu nâng lên hơn 44ha với 85 hộ thành viên đồng bào Chăm. Nhờ có HTX nhiều hộ đồng bào dân tộc Chăm đã có sinh kế bền vững, thu nhập ổn định góp phần giảm nghèo, phát triển kinh tế hộ ngày càng sung túc, ấm no. Sản phẩm măng tây xanh của HTX được doanh nghiệp ký hợp đồng thu mua toàn bộ với giá 50.000 đồng/kg. 

Nhờ đó, măng tây xanh Khánh Hòa không rơi vào cảnh “được mùa mất giá” như nhiều loại nông sản khác. Sản phẩm được tiêu thụ ổn định, giá cả duy trì ở mức cao, đảm bảo lợi ích cho nông dân. Không dừng lại ở tiêu thụ tươi, một số doanh nghiệp và HTX đã mạnh dạn phát triển sản phẩm chế biến như trà măng tây, bột măng tây, măng tây sấy khô… Những sản phẩm này không chỉ giúp đa dạng hóa thị trường mà còn nâng cao giá trị gia tăng cho cây rau vua.

Cùng với tiêu thụ nội địa, HTX cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối với các đối tác xuất khẩu. Một số lô hàng măng tây đã được đưa sang Nhật Bản, Hàn Quốc, mở ra triển vọng thị trường quốc tế đầy tiềm năng. Điều này cho thấy, nếu tiếp tục đầu tư bài bản và duy trì quy trình sản xuất an toàn, măng tây xanh hoàn toàn có thể trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Khánh Hòa trong tương lai gần.

Về phía doanh nghiệp, ông Nguyễn Hữu Tuấn - Giám đốc Công ty TNHH Linh Đan Ninh Thuận, phường Phan Rang cho biết, hiện công ty có hơn 150ha trồng cây măng tây xanh, mỗi ngày cung cấp cho thị trường khoảng 4 tấn măng tây xanh tươi, trong đó gần 3 tấn được xuất khẩu sang các nước: Nhật Bản, Hàn Quốc... Để đáp ứng nhu cầu thị trường ngoài nước, công ty đang chuẩn bị mở rộng, phát triển vùng nguyên liệu, dự kiến lên 200ha.

Nhìn lại hành trình phát triển, có thể thấy măng tây đã thực sự trở thành “vàng xanh” của đồng bào Chăm. Để tiếp tục nâng tầm loại rau này, Khánh Hòa đang tập trung xây dựng thương hiệu “Măng tây Chăm Khánh Hòa” gắn với chỉ dẫn địa lý. Đây không chỉ là bước đi nhằm khẳng định giá trị sản phẩm, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước.

Chính quyền địa phương đã phối hợp với Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường tổ chức nhiều hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá, đưa sản phẩm vào các hội chợ nông sản, sự kiện kết nối cung cầu. Song song với đó, các HTX được khuyến khích ứng dụng công nghệ số trong quản lý sản xuất, triển khai tem truy xuất nguồn gốc điện tử, minh bạch hóa quy trình để tăng niềm tin với người tiêu dùng.

Hướng phát triển mới cũng đang được mở ra, đó là kết hợp nông nghiệp với du lịch trải nghiệm. Nhiều du khách khi đến Khánh Hòa đã được tham quan vườn măng tây, trực tiếp thu hái và thưởng thức sản phẩm tươi ngay tại chỗ. Mô hình này vừa nâng cao giá trị kinh tế, vừa góp phần quảng bá hình ảnh nông sản địa phương.

Từ một vùng đất hạn khắc nghiệt, nay những cánh đồng măng tây xanh mướt đã trở thành biểu tượng đổi thay của bà con Khánh Hoà. Không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho đồng bào Chăm, măng tây còn khẳng định giá trị của kinh tế hợp tác, của sự gắn kết giữa nông dân - HTX - doanh nghiệp - thị trường. Con đường phía trước vẫn còn nhiều thử thách, nhưng với nền tảng đã có, cây măng tây xanh chắc chắn sẽ tiếp tục vươn cao, trở thành niềm tự hào và là “vàng xanh” thực sự của Khánh Hòa.