Với hơn 20 năm gắn bó với nghề nuôi ong, gia đình anh Hoàng Xuân Bách (xã Mèo Vạc, tỉnh Tuyên Quang) hiện sở hữu 600 đàn ong. Trong vụ hoa bạc hà năm nay, để bảo đảm chất lượng mật, anh thuê 5 lao động địa phương với mức lương 6 triệu đồng/tháng để trông nom và khai thác. “Sau mỗi vụ hoa, tôi thu được khoảng 3.000 lít mật. Hầu hết được bán sỉ với giá 350.000–400.000 đồng/lít cho các đại lý, thu nhập bình quân hơn 1,1 tỷ đồng/vụ”, anh Bách chia sẻ.
Mật ong bạc hà, tỉnh Tuyên Quang.
Cũng là một trong những hộ làm giàu nhờ mật ong bạc hà, gia đình anh Hoàng Ngọc Thanh, thôn Séo Xà Lủng, xã Đồng Văn, có truyền thống nuôi ong hơn 50 năm. Hiện gia đình duy trì 300–400 đàn ong. Trong vụ 2023, anh quay được 7 vòng mật, mỗi vòng khoảng 250 lít, bán với giá 400.000 đồng/lít, mang về thu nhập khoảng 700 triệu đồng/năm.
Nhiều hộ nuôi nhỏ lẻ cũng đạt hiệu quả cao. Anh Hoàng Ngọc Cường (xã Mèo Vạc) có hơn 70 đàn ong. “Vụ bạc hà năm ngoái, tôi quay khoảng 250 lít mật và gần như bán hết ngay sau khi quay vì khách quen đặt trước”, anh Cường cho biết.
Nghề nuôi ong đòi hỏi người nuôi ong phải liên tục di chuyển ong trong năm đến các vùng có hoa nở, đồng thời sống kiểu du mục.
Không chỉ dừng ở quy mô hộ gia đình, hiện nay tại xã Đồng Văn đã có 1 doanh nghiệp, 4 hợp tác xã và hơn 700 hộ nuôi ong, tất cả đều được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “mật ong bạc hà Mèo Vạc”. Trong đó, Hợp tác xã (HTX) Tuấn Dũng đóng vai trò trung tâm thu mua và tiêu thụ. HTX không ngừng mở rộng quy mô, cử cán bộ xuống hỗ trợ kỹ thuật cho các hộ nuôi, giúp bảo đảm chất lượng và tạo đầu ra ổn định. Hiện HTX có 3 sản phẩm đạt chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh.
Mật ong bạc hà được tiêu thụ chủ yếu qua khách du lịch tại các điểm du lịch của tỉnh và các gian hàng OCOP. Sản phẩm cũng đã có mặt tại một số hệ thống siêu thị lớn như BigC, Vinmart… Đây là bước khởi đầu quan trọng để khẳng định thương hiệu đặc sản vùng caotrên thị trường nội địa.
Mật ong bạc hà là sản phẩm quý hiếm, chỉ có ở vùng cao nguyên đá Tuyên Quang. Đây cũng là sản phẩm mật ong đầu tiên của Việt Nam được cấp chỉ dẫn địa lý, khẳng định chất lượng và giá trị đặc thù. Nhờ điều kiện tự nhiên lý tưởng, sản phẩm có hương vị, màu sắc riêng biệt không nơi nào có được.
Mật ong hoa bạc hà được mọi người biết đến nhiều bởi vị đặc trưng, mật đặc quện, sánh óng
Địa phương cũng đã đầu tư hơn 30 tỷ đồng từ năm 2021 để xây dựng vùng trồng bạc hà, hỗ trợ giống ong nội, cải thiện quy trình sản xuất và quảng bá sản phẩm. Nghề nuôi ong đang trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều xã vùng cao, giúp nâng cao thu nhập cho hàng trăm hộ gia đình.
Tuy vậy, đầu ra cho sản phẩm vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Diện tích cây bạc hà có xu hướng thu hẹp do biến đổi khí hậu và tình trạng chăn thả tự do, ảnh hưởng tới sản lượng mật. Thị trường tiêu thụ chủ yếu vẫn tập trung ở khách du lịch nội địa, quy mô còn nhỏ, chưa mở rộng ra quốc tế. Việc kiểm soát chất lượng đầu ra chưa thật sự chặt chẽ; các sản phẩm chưa có hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất, gây khó khăn cho việc xây dựng thương hiệu ở tầm cao.
Ngoài ra, thiếu liên kết thị trường và kênh phân phối quy mô lớn khiến giá bán chưa ổn định, sản phẩm khó thâm nhập sâu vào các chuỗi siêu thị, sàn thương mại điện tử quốc tế. Trong khi đó, nhu cầu tiêu thụ sản phẩm tự nhiên, tốt cho sức khỏe trên thế giới đang tăng nhanh, đặc biệt là các thị trường khó tính như Nhật Bản, EU, Hoa Kỳ.
Để khắc phục, địa phương đang tập trung tăng cường quản lý Nhà nước về chất lượng sản phẩm, công khai giấy kiểm định, cấp chứng nhận vùng sản xuất cho các cơ sở nuôi ong, xây dựng logo dùng chung và thống nhất giá bán theo chất lượng. Một giải pháp quan trọng là nghiêm cấm nhập ong ngoại để tránh làm suy thoái nguồn gen ong nội vốn phù hợp với điều kiện tự nhiên nơi đây, yếu tố quyết định để giữ gìn chất lượng mật bạc hà.
Bên cạnh giá trị kinh tế, mật ong bạc hà còn mang đậm bản sắc văn hóa và tiềm năng du lịch. Vào mùa hoa nở, du khách đến vùng cao không chỉ để ngắm những cánh đồng bạc hà tím mà còn trải nghiệm quay mật, nếm mật tươi ngay tại vườn ong. Nhiều cơ sở du lịch cộng đồng ở Đồng Văn, Mèo Vạc đã đưa hoạt động này vào tour, tạo nên sản phẩm du lịch đặc trưng, giúp quảng bá thương hiệu mật ong bạc hà tự nhiên một cách sinh động.
Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và nguồn gốc sản phẩm, mật ong bạc hà vùng cao nguyên đá với quy trình sản xuất tự nhiên, chỉ dẫn địa lý rõ ràng đang có cơ hội lớn để vươn ra thế giới. Để hiện thực hóa điều này, tỉnh Tuyên Quang cần tiếp tục xây dựng chuỗi giá trị khép kín từ trồng bạc hà, nuôi ong, chế biến đến tiêu thụ, gắn với tiêu chuẩn quốc tế, tạo nền tảng vững chắc cho xuất khẩu.
Giữ gìn và nâng tầm mật ong bạc hà không chỉ là bảo vệ một sản vật quý mà còn là gìn giữ “hương vị của đá, của sương”, bản sắc độc đáo của vùng địa đầu Tổ quốc. Với hướng đi bài bản, đồng bộ và trọng tâm là mở rộng thị trường nông sản Việt, mật ong bạc hà hoàn toàn có thể trở thành thương hiệu quốc gia và sản phẩm xuất khẩu chủ lực trong tương lai gần.
Để sản phẩm này vươn xa, trở thành ngành hàng mũi nhọn và xuất khẩu bền vững, bài toán về đầu ra và thị trường vẫn là yếu tố then chốt cần được giải quyết.