Mù Cang Chải: Mật ngọt từ rừng, sinh kế bền vững từ ong

Sinh kế bền vững của đồng bào vùng cao

Từ những cánh rừng nguyên sinh thơm ngát hương thảo mộc, nơi bốn mùa hoa rừng nở rộ đan xen, đồng bào dân tộc thiểu số huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái đã lặng lẽ ươm mật ngọt cho đời bằng một nghề mộc mạc mà bền vững, nghề nuôi ong lấy mật.

Trên những triền núi cao hơn nghìn mét so với mực nước biển, những đàn ong cần mẫn chắt chiu từng giọt mật quý từ hàng trăm loài hoa. Giữa thiên nhiên nguyên sơ, những giọt mật óng ánh ấy không chỉ là sản vật của núi rừng, mà còn là biểu tượng của sự đổi thay, của khát vọng thoát nghèo bền vững từ đôi tay và khối óc người dân tộc thiểu số nơi vùng cao Yên Bái.

Nhờ điều kiện tự nhiên ưu đãi, khí hậu trong lành và hệ sinh thái rừng đa dạng, nghề nuôi ong ở Mù Cang Chải đang từng bước khẳng định vai trò là một trong những sinh kế bền vững, góp phần đưa nhiều hộ gia đình từng chật vật mưu sinh vươn lên có thu nhập ổn định. Gia đình anh Giàng A Trầu ở bản Nậm Khắt, xã Nậm Khắt, là một trong những ví dụ tiêu biểu. Sau hơn 10 năm gắn bó với nghề, anh Trầu giờ đã có trên 70 đàn ong, cho sản lượng mỗi năm khoảng 1.000 - 1.200 lít mật. Với giá bán dao động từ 180.000 - 200.000 đồng mỗi lít, gia đình anh thu về cả trăm triệu đồng mỗi năm. Đặc biệt, sản phẩm mật ong của gia đình anh đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao, minh chứng rõ nét cho chất lượng và giá trị thương hiệu.

Cũng tại vùng đất này, ông Giàng A Phềnh ở bản Dào Xa, xã Kim Nọi, với 85 thùng ong được chăm chút quanh năm, thu về mỗi mùa mật khoảng 1.200 - 1.300 lít, bên cạnh nguồn thu từ 200 gốc hoa địa lan và 100 gốc thất diệp nhất chi hoa. Đã từng đi học hỏi mô hình kinh tế tại nhiều nơi, ông Phềnh chia sẻ thẳng thắn rằng nuôi ong không vất vả như chăn nuôi gia súc, lại cho hiệu quả kinh tế cao, nếu được hỗ trợ thêm vốn và kỹ thuật, chắc chắn nghề này còn có thể tiến xa hơn nữa.

Theo thống kê, toàn huyện Mù Cang Chải hiện có khoảng 6.248 đàn ong nuôi, tập trung nhiều tại các xã: Dế Xu Phình, Púng Luông, Nậm Khắt, La Pán Tẩn, Lao Chải, Nậm Có, Cao Phạ. Huyện cũng có một hợp tác xã và hơn 20 tổ hợp tác hoạt động trong lĩnh vực này, sản lượng mật đạt trung bình 65 - 70 tấn mỗi năm, mang về doanh thu trên 10 tỷ đồng. Đằng sau những con số ấy là những câu chuyện đời thường đầy nghị lực, là sự đổi thay âm thầm nhưng mạnh mẽ trong tư duy sản xuất của người dân, từ chỗ dựa hoàn toàn vào hỗ trợ nhà nước, đến nay đã chủ động tìm tòi, học hỏi và ứng dụng kỹ thuật, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Ông Trương Đăng Hùng, Chủ tịch Hội Nông dân huyện Mù Cang Chải, khẳng định rõ: Việc phát triển mô hình nuôi ong lấy mật nằm trong chiến lược hành động của tỉnh Yên Bái về nâng cao chất lượng nông nghiệp, gắn với xây dựng nông thôn mới bền vững. Đây là một hướng đi phù hợp với điều kiện thực tiễn, vừa khai thác được lợi thế tự nhiên, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương một cách hài hòa.

Triển vọng “du lịch mật ngọt”

Mật ong Mù Cang Chải có vị ngọt thanh, đôi khi gây khé cổ nhẹ, là dấu hiệu đặc trưng của mật ong rừng nguyên chất. Người nuôi ong lâu năm ở đây đều có thể phân biệt rất rõ, mật từ ong nuôi thường chỉ có vị ngọt nhẹ, mùi thơm đơn điệu, đôi khi hơi chua do lấy mật từ một loài hoa cụ thể. Còn mật rừng là sự phối trộn tự nhiên của hàng trăm loài hoa, mỗi giọt mật là một bản hòa ca của núi rừng Tây Bắc.

Ông Giàng A Phềnh khẳng định: “Điều quan trọng nhất là phải giữ rừng thật tốt thì ong mới phát triển, mật mới chất lượng”. Câu nói đó phản ánh nhận thức rõ ràng của người dân, bảo vệ rừng không chỉ là giữ gìn tài nguyên thiên nhiên, mà chính là gìn giữ “ngôi nhà” của đàn ong, giữ sinh kế, giữ cả niềm tin vào tương lai của một nghề không khói, không bụi nhưng mang lại giá trị bền vững.

Cùng với sự vào cuộc tích cực của chính quyền địa phương, như tuyên truyền, hỗ trợ giống ong, tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật, ngành ong mật tại Mũ Cang Chải đang dần chuyển từ mô hình nhỏ lẻ sang định hướng sản xuất quy mô, chuyên nghiệp hơn. Người dân không chỉ thu hoạch mật, mà còn khai thác các sản phẩm gia tăng như sáp ong, phấn hoa, rượu ngâm sáp ong, mở rộng cơ hội sinh lời từ cùng một nguồn tài nguyên.

Đặc biệt, từ năm 2020, sản phẩm mật ong Mù Cang Chải đã chính thức được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý, là một dấu mốc quan trọng giúp nâng tầm thương hiệu. Sản phẩm mật ong hoa rừng Nậm Khắt cũng đã đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao. Đây không chỉ là sự ghi nhận về chất lượng, mà còn là tấm “hộ chiếu” giúp mật ong Mù Cang Chải hướng tới thị trường tiềm năng hơn, kể cả xuất khẩu.

Không dừng lại ở đó, Mù Cang Chải đang từng bước phát triển loại hình du lịch sinh thái gắn với trải nghiệm nuôi ong. Nhiều hộ dân mạnh dạn mở mô hình “du lịch mật ong”, cho phép du khách tham quan, tìm hiểu quy trình nuôi ong, quay mật và thưởng thức mật ngay tại rừng. Những trải nghiệm mộc mạc ấy không chỉ giúp du khách hiểu hơn về nghề, mà còn mở ra hướng đi mới cho nông sản địa phương gắn liền với văn hóa bản địa.

Ông Lương Văn Thư, Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Mù Cang Chải, cho biết: “Nguồn hoa quanh năm ở Mù Cang Chải rất dồi dào, nhờ đó đàn ong phát triển tốt, chất lượng mật ổn định. Nếu kết hợp tốt giữa nghề nuôi ong và du lịch cộng đồng, đây sẽ là thế mạnh không nơi nào có được”.

Dẫu vậy, để nghề ong phát triển bền vững, yếu tố then chốt vẫn nằm ở ý thức bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường sống lý tưởng cho đàn ong. “Chừng nào rừng còn xanh, ong còn bay, mật còn chảy, thì chừng ấy, hy vọng về một sinh kế ngọt ngào cho người dân vùng cao vẫn sẽ còn rực sáng”, ông nói.

Không cần đến máy móc hiện đại hay vốn đầu tư khổng lồ, người dân Mù Cang Chải đang tận dụng chính “vốn tự nhiên” mà rừng núi ban tặng để làm nên thương hiệu mật ong riêng. Giống ong nội địa, phương pháp nuôi truyền thống gần gũi với thiên nhiên, không kháng sinh, không hóa chất, giúp giữ trọn vẹn hương vị hoa rừng, đó là những yếu tố làm nên khác biệt của mật ong nơi đây.