Năng lượng sạch, giao thông xanh: Bước đi bắt buộc chuyển đổi bền vững

Thông tin được Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành chia sẻ tại Diễn đàn “Năng lượng xanh – Thành phố sạch” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức sáng 7/11.

Phát triển năng lượng xanh, chìa khóa kiến tạo thành phố sạch

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành nhấn mạnh, trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với thách thức nghiêm trọng của biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và suy giảm tài nguyên, lựa chọn con đường phát triển xanh và chuyển dịch sang năng lượng sạch đã trở thành xu thế tất yếu của các quốc gia.

Theo Thứ trưởng, Việt Nam nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của vấn đề này và đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách lớn như Luật Bảo vệ môi trường năm 2020; Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050; các kế hoạch hành động về giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ tầng ozon và thích ứng với biến đổi khí hậu. Những văn bản này thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong kiểm soát ô nhiễm, bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển năng lượng xanh, nền tảng cho kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp.

Với chủ đề “Năng lượng xanh - Thành phố sạch”, Diễn đàn năm nay không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật hay công nghệ, mà còn là vấn đề mang tính chiến lược, gắn liền với mô hình phát triển bền vững của đất nước. Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, phát triển năng lượng xanh chính là chìa khóa để đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, bảo đảm an ninh năng lượng, góp phần đưa quá trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam đi nhanh hơn và bền vững hơn.

Ông khẳng định, việc sử dụng năng lượng sạch, nhiên liệu sạch và phát triển giao thông xanh không còn là xu hướng tương lai, mà là nhiệm vụ của hiện tại. Ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng hay Đà Nẵng, kiểm soát khí thải giao thông, phát triển hạ tầng năng lượng sạch và nâng cao tiêu chuẩn môi trường đô thị là những trụ cột quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu “thành phố sạch”.

Diễn đàn cũng là dịp để các nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp cụ thể cho từng lĩnh vực. Những kiến nghị, kết quả thảo luận tại diễn đàn sẽ giúp hoàn thiện cơ chế, chính sách, định hướng hành động cho doanh nghiệp và lan tỏa thông điệp: “Phát triển năng lượng xanh - Kiến tạo thành phố sạch - Vì tương lai Việt Nam xanh.”

Thứ trưởng Lê Công Thành kêu gọi sự chung tay của toàn dân, cộng đồng doanh nghiệp, các tổ chức quốc tế và cơ quan quản lý cùng hành động, đổi mới và đầu tư cho tương lai năng lượng xanh của đất nước. "Với quyết tâm chính trị cao và sự đồng hành của toàn xã hội, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng những đô thị thực sự xanh, sạch, đáng sống, nơi con người được hít thở bầu không khí trong lành, sống trong môi trường an toàn và thịnh vượng", ông Lê Công Thành nhấn mạnh.

Siết kiểm soát khí thải, thúc đẩy giao thông xanh

Theo ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ô nhiễm không khí hiện là vấn đề nghiêm trọng tại Việt Nam, tập trung chủ yếu ở hai vùng kinh tế trọng điểm gồm: Hà Nội và các tỉnh lân cận phía Bắc; TP. Hồ Chí Minh và khu vực phụ cận phía Nam.

Kết quả quan trắc cho thấy, ô nhiễm tập trung vào bụi và bụi mịn (PM2.5), diễn ra theo chu kỳ từ tháng 10 đến tháng 4 hàng năm, tại các điểm có mật độ giao thông cao và nhiều cơ sở sản xuất. Nguồn phát sinh chính đến từ hoạt động giao thông, xây dựng, công nghiệp, đốt rác mở và dân sinh.

Để kiểm soát khí thải, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy lưu hành tại Việt Nam. Theo đó, thời gian áp dụng chính thức được lùi để người dân và địa phương có thêm thời gian chuẩn bị, song tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, các quy định sẽ được siết chặt sớm hơn, bắt đầu từ ngày 1/7/2027. Các đô thị lớn khác như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế triển khai từ ngày 1/7/2028, còn các tỉnh, thành khác sẽ áp dụng từ 1/7/2030.

Ông Trương Mạnh Tuấn nhấn mạnh, việc ban hành tiêu chuẩn và lộ trình cụ thể sẽ giúp định hướng cho người dân, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách, góp phần giảm phát thải và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang phương tiện sử dụng điện, năng lượng sạch.

Ở góc nhìn phát triển giao thông xanh đô thị, ông Lê Văn Đạt, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng), cho biết, Hà Nội là một trong những đô thị có mức ô nhiễm không khí cao nhất cả nước, với nồng độ PM2.5 trung bình năm 2023 đạt 40-50 µg/m³, cao gấp 2-3 lần ngưỡng khuyến nghị của WHO. Tại TP. Hồ Chí Minh, chỉ số AQI từng đạt 194 (mức “không lành mạnh”), PM2.5 vượt gấp 7 lần giới hạn WHO.

Nguồn phát thải chủ yếu đến từ giao thông đường bộ, trong đó xe máy chiếm 94% hydrocarbon (HC), 87% khí CO và 33% bụi mịn PM10. Năm 2024, tổng phát thải CO₂ từ giao thông đường bộ ước đạt 10,8 triệu tấn CO₂tđ, trong đó phương tiện cá nhân chiếm gần 50%.

Đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển giao thông xanh ở đô thị, ông Lê Văn Đạt, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng), cho rằng cần đồng bộ nhiều nhóm giải pháp về cơ chế đầu tư, tài chính, kiểm soát phương tiện cá nhân và hỗ trợ người dân.

Về cơ chế đầu tư, ông Đạt cho rằng, cần áp dụng linh hoạt mô hình PPP (BOT, BOO, BLT, hợp đồng dịch vụ) trong xây dựng và vận hành hệ thống đường sắt đô thị, xe buýt, đồng thời ban hành chính sách ưu đãi đầu tư phát triển tuyến buýt đường thủy sử dụng năng lượng xanh. Nhà nước cần có cơ chế chia sẻ rủi ro doanh thu từ bán vé với doanh nghiệp vận hành, phù hợp với điều kiện từng địa phương.

Đáng chú ý, trạm sạc điện cho xe buýt nên được xem là một phần của kết cấu hạ tầng giao thông, cho phép xây dựng tại các điểm đầu - cuối tuyến. Cùng với đó, cần xây dựng cơ chế đấu thầu, đặt hàng rõ ràng cho hoạt động đầu tư, khai thác hạ tầng trạm sạc và quy định thời gian hợp đồng phù hợp với niên hạn sử dụng phương tiện.

Về chính sách tài chính, ông Đạt đề xuất giảm 50% thuế thu nhập doanh nghiệp trong 5 năm đầu cho doanh nghiệp đầu tư, kinh doanh trạm sạc điện xe buýt; hỗ trợ lãi suất vốn vay cho dự án đầu tư hạ tầng và phương tiện giao thông công cộng sử dụng năng lượng sạch; đồng thời ưu tiên bố trí ngân sách nhà nước hỗ trợ hoạt động khai thác, vận hành vận tải hành khách công cộng.

Về kiểm soát phương tiện cá nhân, cần nghiên cứu thu phí vào khu vực trung tâm thành phố, áp dụng hạn ngạch với ô tô, xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch và triển khai thí điểm tại một số tuyến, khu vực nội đô (vành đai 1, vành đai 2…).

Về chính sách khuyến khích người dân sử dụng phương tiện xanh, ông Đạt đề nghị xây dựng chính sách miễn, giảm thuế cho nhà đầu tư dịch vụ cho thuê xe máy điện, xe đạp điện, xe đạp, đặc biệt ở các khu phát thải thấp; tổ chức làn ưu tiên cho xe buýt, phát triển xe buýt cỡ nhỏ để người dân tiếp cận dễ hơn; đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin tối ưu hóa mạng lưới tuyến và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Bên cạnh đó, cần mở rộng chính sách giảm giá vé cho học sinh, sinh viên, công nhân; tổ chức “Ngày di chuyển xanh” khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng. Hệ thống vé điện tử liên thông giữa các loại hình vận tải, bán vé trực tuyến và thanh toán qua nền tảng số cũng cần sớm được triển khai.

Ông Lê Văn Đạt, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng), nhấn mạnh việc đầu tư bãi đỗ xe cao tầng tại các bến xe, ga metro, kết hợp ứng dụng bản đồ số cung cấp thông tin hành trình thời gian thực, sẽ giúp hình thành mạng lưới giao thông xanh, thuận tiện, hiện đại và thân thiện môi trường.