Hồ Thác Bà, một trong những hồ nước nhân tạo lớn nhất Việt Nam, từ lâu được biết đến không chỉ bởi cảnh quan sơn thủy hữu tình mà còn là “vựa” thủy sản trù phú của vùng Tây Bắc. Trong số nhiều loài cá đặc hữu, cá thiểu đã trở thành món ăn quen thuộc, gắn bó với bữa cơm và đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số sống quanh hồ. Tận dụng lợi thế đó, những năm gần đây, nhiều mô hình sản xuất, chế biến đã hình thành, trong đó Hợp tác xã thủy sản Cường Diễm nổi bật với hướng đi chế biến sâu, đưa cá thiểu thành bốn sản phẩm OCOP gồm giò cá thiểu, xúc xích cá thiểu, chả viên cá thiểu và chả cá thiểu.
Điểm đặc biệt là toàn bộ nguyên liệu được HTX thu mua trực tiếp từ các hộ dân tộc thiểu số địa phương. Người dân đánh bắt cá trên hồ, bán cho HTX để chế biến. Cá được làm sạch, bỏ da, bỏ xương, rồi chế biến thành sản phẩm tiện lợi, vừa giữ nguyên hương vị tự nhiên vừa đáp ứng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Mỗi sản phẩm không chỉ phục vụ nhu cầu tiêu dùng hiện đại, mà còn lưu giữ trọn vẹn hồn cốt ẩm thực vùng hồ.
Bà Nguyễn Thị Kiều Diễm, Đại diện HTX thủy sản Cường Diễm. Ảnh: Hà Minh
Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương tại Hội chợ các sản phẩm OCOP xuất khẩu 2025 - Vietnam COCOPEX 2025 diễn ra mới đây, bà Nguyễn Thị Kiều Diễm, Đại diện HTX Thủy sản Cường Diễm cho biết: “Bà con sống quanh hồ chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, mưu sinh bằng nghề đánh bắt cá. Chúng tôi thu mua trực tiếp, chế biến thành các sản phẩm giá trị gia tăng, vừa đảm bảo chất lượng vừa giúp bà con có đầu ra ổn định”.
Tuy nhiên, theo bà Diễm, con đường đưa sản phẩm ra thị trường chưa bao giờ là phẳng lặng. Thách thức lớn nhất chính là tìm được đầu ra ổn định, đó là yếu tố sống còn đối với một hợp tác xã ở vùng cao. Khi mới khởi nghiệp, mọi thứ đều bắt đầu từ con số không: không có hệ thống phân phối, thương hiệu chưa được biết đến, kênh quảng bá hạn chế. “Chúng tôi vừa phải lo sản xuất, vừa phải đi giới thiệu từng nơi, thuyết phục từng khách hàng, từng điểm bán để họ tin vào chất lượng và câu chuyện của sản phẩm,” bà chia sẻ.
Với điều kiện kinh tế và hạ tầng thương mại ở miền núi còn hạn chế, việc mở rộng thị trường đòi hỏi sự kiên trì và nguồn lực không nhỏ. Chính vì vậy, những hỗ trợ từ chính quyền địa phương, Bộ Công Thương và Cục Xúc tiến thương mại trong vài năm gần đây đã trở thành “đòn bẩy” quan trọng. Thông qua các hội chợ, triển lãm và phiên kết nối giao thương, sản phẩm cá thiểu không chỉ tiếp cận đông đảo người tiêu dùng hơn, mà còn mở ra cơ hội hợp tác với hệ thống siêu thị, nhà hàng và các đơn vị du lịch, những mắt xích quan trọng để tạo nên chuỗi tiêu thụ bền vững.
Gắn tiêu thụ sản phẩm với phát triển du lịch
Không chỉ là nguồn thực phẩm quý, hồ Thác Bà còn là điểm du lịch sinh thái hấp dẫn. Nơi đây hội tụ cảnh sắc thơ mộng và nét văn hoá đặc trưng của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số. Du khách tới Thác Bà có thể trải nghiệm chèo thuyền, tham quan làng bản, tìm hiểu đời sống người dân và thưởng thức món cá thiểu tươi ngon hoặc các sản phẩm chế biến ngay tại địa phương.
Theo các chuyên gia, mô hình “du lịch - đặc sản” là hướng đi bền vững, giúp nâng cao giá trị sản phẩm từ 30-50% so với tiêu thụ đơn thuần. Việc kết hợp trải nghiệm du lịch với tiêu dùng đặc sản không chỉ đem lại nguồn thu kép, mà còn giúp xây dựng thương hiệu gắn với hình ảnh địa phương.
Với HTX Cường Diễm, đây là cơ hội để sản phẩm cá thiểu không chỉ xuất hiện trên kệ hàng, mà còn trở thành một phần của hành trình khám phá Thác Bà. “Nếu kết nối được chặt chẽ với các doanh nghiệp lữ hành, sản phẩm sẽ đến gần hơn với du khách và thị trường sẽ mở rộng bền vững hơn,” bà Diễm kỳ vọng.
Hợp tác xã thủy sản Cường Diễm nổi bật với hướng đi chế biến sâu, đưa sản phẩm từ cá thiểu trở thành bốn sản phẩm OCOP gồm giò cá thiểu, xúc xích cá thiểu, chả viên cá thiểu và chả cá thiểu. Ảnh: Hà Minh
Câu chuyện của cá thiểu Thác Bà cho thấy khi sản phẩm mang đậm bản sắc văn hoá được đầu tư chế biến, chuẩn hoá chất lượng và kết nối thị trường, nó hoàn toàn có thể trở thành thương hiệu mạnh. Thành công bước đầu của HTX Cường Diễm là kết quả của sự kết hợp giữa kinh nghiệm sản xuất của bà con, tư duy chế biến sâu và sự hỗ trợ từ chính sách nhà nước.
Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần có chiến lược dài hạn: mở rộng vùng nguyên liệu, nâng cấp bao bì, xây dựng hệ thống phân phối đa kênh, đẩy mạnh bán hàng online và hợp tác chặt chẽ với ngành du lịch. Cùng với đó, chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng cần tiếp tục đồng hành, tạo điều kiện về vốn, kỹ thuật và hạ tầng để sản phẩm đặc sản không chỉ đứng vững ở thị trường trong nước mà còn vươn ra xuất khẩu.
Giữa xu hướng tiêu dùng chú trọng nguồn gốc và câu chuyện đằng sau sản phẩm, cá thiểu vùng hồ Thác Bà đang từng bước trở thành “sứ giả” văn hoá của Tây Bắc. Đó là hành trình gìn giữ hồn quê, nâng cao sinh kế cho đồng bào và khẳng định vị thế của sản phẩm OCOP miền núi trên bản đồ ẩm thực Việt.
Từ vùng hồ Thác Bà, tỉnh Lào Cai, những sản phẩm chế biến từ cá thiểu đang dần trở thành thương hiệu đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây. Không chỉ đáp ứng nhu cầu ẩm thực, giò cá thiểu, xúc xích cá thiểu, chả viên cá thiểu và chả cá thiểu còn mang theo câu chuyện về sinh kế, bản sắc văn hoá và khát vọng vươn ra thị trường rộng lớn. Trong xu hướng phát triển du lịch gắn với đặc sản địa phương, sản phẩm OCOP này đang được kỳ vọng trở thành “điểm hẹn” của du khách khi đến với vùng hồ nổi tiếng bậc nhất Tây Bắc.