Ngân hàng ‘thắp lửa’ cho năng lượng sạch

Động lực cho cuộc chuyển đổi năng lượng

Việt Nam đang trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu khu vực về phát triển năng lượng tái tạo. Chỉ trong vòng 6 năm, từ mức gần như bằng 0 vào năm 2018, công suất điện mặt trời và điện gió đã đạt khoảng 21 GW vào năm 2024. Mục tiêu đến năm 2030, theo Quy hoạch Điện 8 điều chỉnh, là triển khai 46 - 72 GW điện mặt trời và 32 - 44 GW điện gió, đi kèm nhu cầu huy động khoảng 27,6 tỷ USD vốn đầu tư mỗi năm trong giai đoạn 2026 - 2030, gấp gần ba lần mức hiện tại.

Trong bối cảnh đó, hệ thống ngân hàng Việt Nam đang từng bước trở thành một “trạm tiếp lửa” cho cuộc chuyển đổi năng lượng. Quyết định 1663/QĐ-NHNN ban hành năm 2024 đã mở ra khung pháp lý cho các hoạt động tín dụng xanh, từ xây dựng quy trình ESG nội bộ, giám sát khoản vay, báo cáo, cho tới mục tiêu nâng tỷ trọng tín dụng xanh lên 10% tổng dư nợ vào năm 2025 và 25% vào năm 2030.

Theo Ngân hàng Nhà nước, khoản vay xanh hiện là công cụ tài chính xanh được sử dụng nhiều nhất, chiếm gần 4,5% tổng dư nợ tín dụng vào cuối năm 2024, với các ngân hàng dẫn đầu gồm BIDV, MB, VPBank, TPBank. Dù còn cách khá xa mục tiêu, nhưng tốc độ tăng trưởng trung bình 22%/năm giai đoạn 2017 - 2024 cho thấy thị trường đang nóng lên rõ rệt.

Bên cạnh đó, phát hành trái phiếu xanh, vốn đã phổ biến toàn cầu với quy mô 575 tỷ USD năm 2023, cũng bắt đầu ghi dấu ở Việt Nam. Tháng 11/2024, Vietcombank phát hành 2.000 tỷ đồng trái phiếu xanh cho các dự án môi trường; đầu 2025, HDBank huy động 118 triệu USD phục vụ năng lượng tái tạo và hạ tầng phát thải thấp; MB dự kiến đưa ra gói 100 - 300 triệu USD trên thị trường quốc tế. Nhiều khoản vay liên kết bền vững (SLL) cũng xuất hiện, gắn chặt điều khoản vay với chỉ số giảm phát thải.

Các ngân hàng không chỉ cho vay, phát hành trái phiếu, mà còn tham gia đồng đầu tư, lập quỹ cho các dự án năng lượng sạch, hợp tác với tổ chức quốc tế như HSBC, Ngân hàng Đầu tư châu Âu với cam kết 12 tỷ USD cho chuyển đổi năng lượng. Các chương trình bảo lãnh tín dụng, như khoản bảo lãnh 50 triệu USD của GuarantCo cho trái phiếu xanh của EVNFinance, giúp giảm rủi ro cho nhà đầu tư.

Song song, nhiều giải pháp mang tính hệ thống đang được đề xuất như hoàn thiện danh mục phân loại xanh quốc gia, chuẩn hóa tiêu chí, thiết lập khung pháp lý cho trái phiếu xanh, SLL, tín chỉ các-bon, thành lập Nhóm công tác Tài chính xanh liên bộ và phát triển thị trường các-bon… Tất cả nhằm tạo nền tảng để tài chính xanh trở thành trụ cột trong mục tiêu Việt Nam xây dựng trung tâm tài chính quốc tế hướng tới phát triển bền vững.

Mô hình ngân hàng năng lượng- "đòn bẩy” vốn dài hạn

Nếu tín dụng xanh là “nhiên liệu” hiện tại, thì các mô hình ngân hàng năng lượng hoặc ngân hàng đầu tư xanh (Green Investment Bank - GIB) được nhiều chuyên gia coi là “động cơ” bền vững cho tương lai.

PGS.TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế, đề xuất thành lập Ngân hàng Năng lượng quốc gia (NEB) như một định chế chuyên huy động và cấp tín dụng trung, dài hạn (15 - 25 năm) cho các dự án điện gió ngoài khơi, lưu trữ năng lượng, hydrogen xanh… Theo đó, NEB có thể phát hành trái phiếu xanh, vay vốn quốc tế với lãi suất ưu đãi, Nhà nước chia sẻ rủi ro thông qua Quỹ bảo lãnh, còn Petrovietnam bảo lãnh kỹ thuật và thẩm định dự án.

Theo ông Long, nhiều quốc gia đã có tiền lệ thành công với mô hình tương tự NEB như: Ngân hàng Tái thiết Đức (KfW), Green Bank của Anh, hay IIF của Indonesia. Thực tế, đề xuất thành lập ngân hàng đầu tư xanh tại Việt Nam không phải là một ý tưởng mới. Những năm gần đây, với xu hướng chuyển đổi xanh diễn ra nhanh chóng, nhiều chuyên gia kinh tế đã đề xuất thành lập các định chế tài chính dạng quỹ đầu tư hoặc triển khai mô hình ngân hàng GIB (Green Investment Bank) để tăng khả năng huy động vốn cho nền kinh tế xanh vốn có nhu cầu đầu tư hàng triệu tỷ đồng trong dài hạn.

Một nhóm nghiên cứu của Ngân hàng Nhà nước từng đề xuất thành lập GIB dựa trên kinh nghiệm của các mô hình UK Green Investment Bank (Anh) và Connecticut Green Bank (Hoa Kỳ). Từ đó thành lập một định chế tài chính dùng vốn công được thành lập chuyên biệt để thu hút vốn tư nhân vào cơ sở hạ tầng carbon thấp và các lĩnh vực xanh như quản lý nước, xử lý chất thải...

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo cần cân nhắc kỹ cơ cấu tổ chức, quản trị tài chính, cơ chế bảo lãnh, nhất là khi hiện tại Việt Nam chưa có một “green taxonomy” thống nhất và quỹ bảo lãnh rủi ro riêng cho năng lượng tái tạo. TS. Châu Đình Linh, Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh, cho rằng, nhiều ngân hàng lớn như BIDV, Vietcombank, Agribank, MB đủ năng lực làm đối tác đồng cấp vốn nếu mô hình GIB hoặc NEB ra đời, nhưng vai trò của Chính phủ và Bộ Tài chính phải rõ ràng trong lộ trình triển khai, đặc biệt ở cơ chế hợp đồng mua bán điện dài hạn (PPA) có bảo lãnh.

“Một hướng đi khác là thành lập các quỹ đầu tư hoặc quỹ bảo lãnh, trong đó Chính phủ khởi động bằng vốn công, trái phiếu xanh, tài trợ quốc tế để tạo đòn bẩy thu hút vốn tư nhân, áp dụng mô hình “5 trục xoắn”: Chính phủ, ngân hàng thương mại, doanh nghiệp, viện trường, cộng đồng cùng tham gia”, ông Linh đề xuất.

Tính đến đầu 2025, gần 60 tổ chức tín dụng tại Việt Nam đã tham gia cho vay tín dụng xanh, với tổng dư nợ hơn 704.200 tỷ đồng. Con số này cho thấy “ngọn lửa” tài chính xanh đã được thắp lên, nhưng để bùng sáng và đủ sức tiếp nhiên liệu cho cỗ máy chuyển đổi năng lượng, Việt Nam cần một cơ chế huy động vốn dài hạn, ổn định và ít rủi ro hơn.