Ngành công nghiệp giấy xóa bỏ 'định kiến' gây ô nhiễm

Canh cánh "bài toán" môi trường

Cùng với nhu cầu đa dạng, ngành công nghiệp giấy phát triển khá nhanh, ông Hoàng Trung Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam thông tin, ngành đang đạt mức tăng trưởng bình quân 2 con số mỗi năm. Đã có lúc, tổng sản phẩm giấy trong nước sản xuất đạt gần 7 triệu tấn, đứng thứ hai trong khu vực Đông Nam Á (năm 2023). Trong đó, giấy bao bì sản xuất hơn 6 triệu tấn, chiếm 86% tổng sản lượng, đứng đầu Đông Nam Á.

Đáng nói, nhu cầu tiêu dùng giấy được dự báo tiếp tục tăng trong thời gian tới. Số liệu của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) cho thấy, nhu cầu tiêu dùng giấy toàn cầu sẽ tiếp tục tăng 1,1% mỗi năm đến năm 2030. Đây là cơ hội nhưng cũng là thách thức cho ngành giấy Việt Nam nếu không kịp đổi mới để bắt kịp xu hướng xanh, sạch, bền vững.

Thách thức lớn nhất theo các chuyên gia là vấn đề môi trường. Quá trình sản xuất giấy, bột giấy phát sinh ra các hóa chất như: Hơi clo trong quá trình tẩy trắng, hơi xút trong quá trình kiềm hóa. Quá trình nghiền và sản xuất nguyên liệu phát sinh bụi khi xay, nghiền nguyên liệu gỗ.

Trong quá trình sàng rửa, tẩy trắng, chế biến, khử bọt sinh ra các khí có mùi như khí H2S, hơi mercaptan thoát ra từ nấu bột; khí SOx, NOx… thải từ các quá trình đốt nhiên liệu cung cấp cho lò hơi.

Trong quá trình xeo giấy, trong khâu sấy khô, hơi nước từ các tấm giấy được thổi vào không khí kéo theo các hydrocacbon, các chất trong nguyên liệu gỗ… gây ô nhiễm môi trường.

Ô nhiễm nhiệt từ các nguồn nhiệt dư, ô nhiễm khói thải nhiên liệu từ lò hơi; máy xeo giấy; quá trình xông lưu huỳnh đều gây ra ô nhiễm không khí bởi khí thải từ lò xông lưu huỳnh và khí thải do đốt nhiên liệu cung cấp nhiệt năng cho lưu huỳnh bốc hơi.

Chất thải rắn sinh hoạt (các loại bao bì, giấy các loại, túi nilon, thủy tinh, vỏ lon…) cũng như chất thải rắn phát sinh từ sản xuất (bùn cặn từ bể tự hoại, bùn thải từ trạm xử lý nước thải, tạp chất của giấy phế liệu, xỉ than lò hơi, lò đốt…) và các chất thải nguy hại khác cũng là nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường.

Đứng trước các vấn đề về ô nhiễm môi trường, ngành sản xuất giấy được khuyến nghị cần ý thức được trách nhiệm và có kế hoạch phát triển hài hòa giữa sản xuất, kinh doanh và bảo vệ môi trường một cách nghiêm túc và hiệu quả.

Đặc biệt khi các quy định về trách nhiệm xã hội, môi trường, phát triển rừng bền vững đang được các quốc gia yêu cầu ngày một gắt. Là rào cản lớn cho các doanh nghiệp ngành giấy xuất khẩu sản phẩm.

Làm sao xóa bỏ định kiến?

Sản xuất giấy gây ô nhiễm môi trường là một thách thức đáng kể. Giải pháp tốt nhất cho vấn đề này được các chuyên gia khuyến cáo là ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất, xử lý chất thải.

Tuy nhiên, một điểm đáng lo, theo lãnh đạo Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam, tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ mới, dây chuyền sản xuất tiết kiệm năng lượng và thân thiện môi trường còn khiêm tốn, chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn.

Rất nhiều cơ sở sản xuất giấy vẫn sử dụng dây chuyền cũ, tiêu hao nhiều điện, nước và hóa chất. Các công nghệ lạc hậu này không chỉ khiến chi phí sản xuất tăng cao mà còn gây áp lực lớn về xử lý chất thải, ảnh hưởng đến môi trường và sức cạnh tranh của ngành.

Nguyên nhân của hiện trạng trên thì nhiều, nhưng cơ bản nhất là vấn đề vốn đầu tư. Đổi mới công nghệ trong ngành giấy là một quá trình tốn kém. Một dây chuyền xeo giấy hiện đại có thể tiêu tốn hàng trăm tỷ đồng, chưa kể hệ thống xử lý nước thải, thu hồi năng lượng và kiểm soát khí thải. Với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm phần lớn trong ngành, việc tiếp cận nguồn tài chính để đầu tư công nghệ hiện đại là rất khó. Dù có các chính sách hỗ trợ từ nhà nước, nhưng thủ tục phức tạp, thiếu thông tin hoặc chưa phù hợp thực tế khiến doanh nghiệp ngần ngại tiếp cận.

Nhận thức cũng là “nút thắt” khi một bộ phận doanh nghiệp vẫn chạy theo sản lượng, chưa thực sự chú trọng đến yếu tố bền vững. Doanh nghiệp vẫn chưa nhìn thấy rõ lợi ích dài hạn của việc đầu tư công nghệ sạch như tiết kiệm chi phí vận hành, nâng cao hình ảnh thương hiệu hay mở rộng thị trường xuất khẩu.

Cùng đó, ông Sơn cũng chỉ ra, ngành thiếu liên kết trong chuỗi giá trị. Việc sản xuất giấy phụ thuộc rất lớn vào nguồn nguyên liệu giấy tái chế trong nước. Tuy nhiên, hệ thống thu gom, phân loại giấy phế liệu chưa hiệu quả, dẫn đến chất lượng nguyên liệu đầu vào không ổn định, gây khó khăn cho việc đầu tư các công nghệ cao cần nguyên liệu đồng nhất. Bên cạnh đó, thiếu sự kết nối giữa các doanh nghiệp sản xuất và đơn vị cung ứng thiết bị công nghệ trong nước cũng là điểm nghẽn.

Với những nguyên nhân đã chỉ ra, để giải được bài toán môi trường, đồng thời giúp ngành giấy phát triển bền vững và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, cần một chiến lược tổng thể, đồng bộ giữa nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp, ông Sơn khuyến nghị:

Đối với doanh nghiệp ngành giấy, điều quan trọng nhất là phải coi trọng đầu tư vào công nghệ, thiết bị tiên tiến, đẩy mạnh số hóa, tự động hóa, thực hành kinh doanh bền vững theo tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội và quản trị).

Đẩy mạnh chính sách hỗ trợ tài chính cụ thể hơn cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. Ví dụ, xây dựng quỹ tín dụng xanh dành riêng cho ngành giấy với thủ tục tiếp cận nhanh gọn; hỗ trợ lãi suất vay đầu tư đổi mới thiết bị xử lý nước thải, thu hồi bột giấy, tiết kiệm năng lượng. Ngoài ra, việc ưu tiên tiếp cận vốn vay quốc tế cũng cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn.

Cùng đó, cần có chương trình chuyển giao công nghệ, kết nối giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp giấy. Đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật và quản lý. Đổi mới công nghệ không chỉ là vấn đề thiết bị, mà còn là yếu tố con người. Việc có đội ngũ kỹ sư, công nhân lành nghề, hiểu rõ quy trình kỹ thuật số, vận hành thiết bị hiện đại là yếu tố then chốt để công nghệ được vận hành hiệu quả.

Thúc đẩy xây dựng chuỗi giá trị giấy tuần hoàn. Để làm được điều này, Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống thu gom, phân loại và tái chế giấy phế liệu; áp dụng đồng bộ mô hình “trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR) trong ngành giấy, như đã được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn.

Riêng về xây dựng chuỗi giá trị hay thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành giấy nhằm bảo vệ môi trường, đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, kinh tế tuần hoàn được coi là một giải pháp “xanh” nhằm xây dựng nền kinh tế bền vững, tập trung vào việc sử dụng hiệu quả tài nguyên, tái chế chất thải, vừa bảo vệ môi trường vừa mang lại lợi ích kinh tế.

Bên cạnh nỗ lực của doanh nghiệp, công tác truyền thông nhằm nâng cao ý thức của người tiêu dùng. Đáng kể nhất, tiêu dùng hợp lý, sử dụng giấy có nguồn gốc rõ ràng, giấy được sản xuất xanh cũng là một phần giải pháp trợ sức bảo vệ môi trường ngành giấy.