Công nghiệp hỗ trợ - nền tảng cho kinh tế tự chủ
Công nghiệp hỗ trợ không chỉ cung cấp nguyên liệu đầu vào cho nhiều ngành công nghiệp khác mà còn tạo ra giá trị gia tăng, nâng cao sức cạnh tranh của các sản phẩm công nghiệp chính, thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng thời, công nghiệp hỗ trợ đóng vai trò quan trọng đối với việc xây dựng nền kinh tế tự chủ trên tiến trình công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước.
Chia sẻ tại Tọa đàm “Thu hút đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ: Đòn bẩy từ chính sách” được tổ chức mới đây, ông Phạm Văn Quân - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương cho biết, 9 tháng năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đạt 681 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 349 tỷ USD, nhập khẩu đạt 332 tỷ USD, xuất siêu đạt 17 tỷ USD. Dù đây là tin vui đối với nền kinh tế, ông Quân cũng nêu một thực tế là 94% nhập khẩu của nước ta là dành cho nguyên liệu, phụ tùng, linh kiện. “Đấy là những thứ mà hoàn toàn chúng ta có thể chủ động để sản xuất được nhờ phát triển công nghiệp nền tảng và công nghiệp hỗ trợ”, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp đặt vấn đề.
Nêu vấn đề, ông Hồ Ngọc Toàn - Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thiết bị và giải pháp cơ khí Automech cho biết, đây cũng là lí do mà doanh nghiệp lựa chọn công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt là lĩnh vực cơ khí chế tạo làm kim chỉ nam cho doanh nghiệp của mình.
Ông Toàn phân tích, công nghiệp hỗ trợ, cơ khí chế tạo là mũi nhọn, nền tảng cho tất cả các ngành công nghiệp, hay rộng hơn là các ngành kinh tế khác. Các ngành khác muốn phát triển được cần dựa trên nền tảng làm chủ được sản xuất linh kiện, chế tạo máy móc, giải pháp công nghệ làm ra sản phẩm.
“Đơn cử chúng ta cần phát triển về nông nghiệp thì chúng ta cần phải chế tạo được các máy làm nông nghiệp; hay là ví dụ chúng ta cần phát triển về sản xuất linh kiện điện tử thì chúng ta cũng cần phải chế tạo và làm chủ được các công nghệ liên quan đến máy sản xuất về linh kiện điện tử. Vậy nên công nghiệp hỗ trợ, cơ khí chế tạo là khởi đầu hết sức quan trọng của ngành công nghiệp”, Phó Tổng giám đốc Công ty Automech cho biết.
3 lợi thế và 5 điểm yếu của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ
Xác định rõ điều này, thời gian qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách đồng bộ nhằm thu hút, khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ. Nhờ đó, dòng vốn chảy vào lĩnh vực này ngày càng lớn.
Từ năm 2015, với việc ban hành Nghị định số 111/2015/NĐ-CP, Chính phủ đã chính thức thiết lập khung chính sách tổng thể nhằm hỗ trợ phát triển công nghiệp hỗ trợ, bao gồm từ ưu đãi về đất đai, thuế, tín dụng, đến hỗ trợ nghiên cứu, đào tạo, phát triển thị trường và hạ tầng phục vụ công nghiệp hỗ trợ.
Nhờ đó, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ phát triển về cả số lượng và chất lượng, cải thiện năng lực sản xuất và tham gia ngày càng sâu vào chuỗi sản xuất trong nước và toàn cầu. Đồng thời, năng lực sản xuất sản phẩm công nghiệp hỗ trợ trong nước được nâng lên, tỷ lệ nội địa hóa của một số ngành công nghiệp tại Việt Nam được cải thiện.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều vướng mắc về thủ tục, tiêu chí, cũng như cơ chế ưu đãi chưa đủ sức hấp dẫn để kéo doanh nghiệp tham gia sâu vào lĩnh vực này. Ngành công nghiệp hỗ trợ chưa thực sự phát triển hết tiềm năng với gần 90% là doanh nghiệp nhỏ và vừa, quy mô 300 lao động trở xuống, gặp rất nhiều khó khăn về thị trường, công nghệ, nguồn nhân lực, vốn…
Một số doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ cho rằng, đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ đòi hỏi vốn lớn, khả năng thu hồi lâu, trong khi chính sách ưu đãi vẫn khó tiếp cận. Đặc biệt, trong bối cảnh khó khăn chung toàn cầu, các nước có nhiều thay đổi trong chính sách xây dựng chuỗi cung ứng, nhiều cơ hội và thách thức đặt ra cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam. Do vậy, các doanh nghiệp mong muốn, chính sách cần tạo sự đột phá để thúc đẩy ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước phát triển, thu hút doanh nghiệp rót vốn xây nhà máy, từ đó tạo ra quy mô sản lượng đủ lớn, giá thành cạnh tranh với sản phẩm nhập ngoại.
Công nghiệp hỗ trợ cần đòn bẩy từ chính sách để tạo sức bật. Ảnh: TT
Trong khi đó, việc tiếp cận khoa học, công nghệ, chuẩn tác phong công nghiệp của doanh nghiệp Việt còn chậm, quy mô quá nhỏ và thiếu vốn để đầu tư vào nghiên cứu, dây chuyền công nghệ tốn kém.
Ông Hồ Ngọc Toàn chỉ ra rõ 3 lợi thế và 5 điểm yếu của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước. Về mặt lợi thế, các doanh nghiệp trong nước có tính linh hoạt cao trong chuyển đổi sản xuất; sở hữu đội ngũ kỹ sư trẻ, dồi dào, tiếp cận công nghệ mới rất nhanh và hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ có điều kiện thuận lợi để phát triển do cơ hội thị trường lớn.
Ngược lại, các điểm yếu nội tại của doanh nghiệp là quy mô sản xuất nhỏ (hầu hết khoảng 2.000 - 3.000 m2), gây khó khăn cho việc mở rộng sản xuất. Hạn chế về vốn khiến doanh nghiệp phải đầu tư dàn trải qua nhiều năm. Đặc biệt, điểm yếu lớn nhất nằm ở khả năng tham gia sâu vào chuỗi giá trị, doanh nghiệp chưa tiếp cận và đáp ứng được các tiêu chuẩn, chứng chỉ quan trọng của ngành (ví dụ IATF 16949 trong ngành ô tô) và thiếu công nghiệp thiết kế, chủ yếu làm công đoạn gia công mà chưa thể tự chủ R&D để tạo ra các cụm sản phẩm phức tạp.
Hơn nữa, công nghệ, máy móc của khu vực doanh nghiệp tư nhân còn cũ, dù gần đây đã bắt đầu có sự chuyển biến nhưng chưa phải là quá lớn và bao phủ hết tất cả khối công nghiệp hỗ trợ (chỉ khoảng 20% doanh nghiệp có đủ sức về tài chính). Thiếu công nghiệp thiết kế (doanh nghiệp chủ yếu gia công, chưa tự thiết kế được các sản phẩm phức tạp như tivi, linh kiện ô tô).
Về vấn đề vốn, Automech dẫn chứng một nhà máy 2 ha cần khoảng 100 tỷ đồng chi phí mặt bằng và 100 tỷ đồng xây dựng hạ tầng, khiến doanh nghiệp bị yếu lực, phải huy động vốn ngân hàng, dẫn đến đầu tư công nghệ bị dàn trải hoặc không gánh được chi phí.
Nghị định 205 tập trung giải quyết các điểm nghẽn chính
Nhận thấy những bất cập từ Nghị định 111/2015/NĐ-CP, Chính phủ đã kịp thời ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP vào ngày 14/7/2025. Đây không chỉ là sửa đổi mà là một "bản nâng cấp" toàn diện, mở rộng khái niệm công nghiệp hỗ trợ và danh mục sản phẩm ưu tiên, đồng thời tập trung vào các chính sách hỗ trợ thực chất và chiều sâu. Sự ra đời của Nghị định 205 đã biến thể chế thành một lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.
Ông Phạm Văn Quân nhìn nhận, Nghị định 205 tập trung giải quyết các điểm nghẽn chính. Như về vốn và ưu đãi, Bộ Công Thương đang xúc tiến xây dựng chính sách để doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ được vay vốn từ ngân hàng chính sách với mức lãi suất giảm 3% so với vay thương mại. Song song đó là việc thành lập các quỹ phát triển công nghiệp chiến lược để bổ sung những lỗ hổng mà Nghị định chưa kịp điều chỉnh.
Với công nghệ và R&D, hỗ trợ chi phí để doanh nghiệp nghiên cứu thiết kế, thử nghiệm tại các trung tâm hỗ trợ phát triển công nghiệp. Điều này giúp giảm gánh nặng tài chính khổng lồ ban đầu cho việc phát triển sản phẩm mới.
Mặt khác, Nghị định 205 có những quy định ràng buộc nhất định đối với doanh nghiệp FDI. Cụ thể, để được nhận ưu đãi, các doanh nghiệp FDI phải tăng cường nội địa hóa và có hợp đồng liên kết với các doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam. Đây là cơ chế trực tiếp và mạnh mẽ nhất để doanh nghiệp nội địa tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Ông Phạm Văn Quân - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương
Ông Phạm Văn Quân khẳng định: “Thể chế đang được dùng để tháo gỡ điểm mắc, và Bộ Công Thương đang tiếp tục xây dựng Luật Công nghiệp trọng điểm để cụ thể hóa các chính sách lớn, thúc đẩy kinh tế tư nhân và ứng dụng khoa học, công nghệ”.
Từ góc độ doanh nghiệp tiên phong, Automech kiến nghị cần có chủ trương từ Trung ương và địa phương để hỗ trợ thành lập các khu, cụm công nghiệp chuyên nghiệp, tập trung cho doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ trong nước. Việc này không chỉ giúp hình thành chuỗi cung ứng tại chỗ, giảm chi phí mà còn giúp nâng cao sự chuyên môn hóa.
Ông Hoàng Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Bắc Ninh, đề xuất cấp quốc gia cần ban hành kế hoạch tổng thể, yêu cầu các tỉnh trọng điểm đăng ký cụ thể sản phẩm công nghiệp hỗ trợ phát triển để có sự tập trung nguồn lực.
Đặc biệt, cần thiết lập các tổ, trung tâm hỗ trợ kỹ thuật nhỏ tại địa phương để tư vấn, giải thích các tiêu chuẩn quốc tế và tiêu chí của các tập đoàn đa quốc gia (Samsung, Canon...), giúp doanh nghiệp Việt xóa bỏ rào cản về chứng chỉ.
Ngày 14/7/2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 205/2025/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung nhiều quy định quan trọng của Nghị định 111/2015/NĐ-CP với nhiều điểm đổi mới, mang tính đột phá. Sự ra đời của Nghị định 205/2025/NĐ-CP được xem là “bản nâng cấp”, khắc phục những bất cập trước đó, đồng thời mở rộng phạm vi hỗ trợ theo hướng thiết thực và tiệm cận hơn với nhu cầu thực tế.