Tổng thuật Tọa đàm: Vì sao phải đăng ký khi lắp điện mặt trời mái nhà?

Ngày 18/9/2025, Báo Công Thương tổ chức Toạ đàm nhằm làm rõ các quy định về đăng ký khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu theo Nghị định 58/2025/NĐ-CP của Chính phủ.

MC: Trong những năm gần đây, thực hiện chủ trương phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà.

Nhờ đó, điện mặt trời mái nhà đã có bước phát triển vượt bậc với hàng trăm nghìn hệ thống, tương đương hàng nghìn Mwp, góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia, đặc biệt là vào các giờ cao điểm nắng nóng; bảo vệ môi trường; góp phần thực hiện xu hướng chuyển dịch năng lượng, giảm phát thải ròng vào năm 2050.

Bên cạnh đó, điện mặt trời mái nhà còn giúp người dân, doanh nghiệp tiết kiệm chi phí tiền điện hàng tháng, góp phần hình thành thị trường dịch vụ về năng lượng tái tạo…

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, điện mặt trời mái nhà phát triển quá nóng cũng sẽ gây ra những hệ luỵ không đáng có như quá tải lưới phân phối, nguy cơ cháy nổ và các nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng điện… nếu không có biện pháp quản lý. Chính vì vậy, năm 2024-2025, Bộ Công Thương đã tham mưu, xây dựng trình Chính phủ các nghị định nhằm hiện thực hoá chủ trương phát triển năng lượng tái tạo của Đảng, Nhà nước cũng như Luật Điện lực và các chiến lược khác. Trong đó phải kể đến nội dung điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu trong Nghị định 58/2025/NĐ-CP.

Theo Nghị định 58/2025/NĐ-CP hướng dẫn Luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới, trong đó có quy định khi người dân, doanh nghiệp lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà dù có nối lưới hoặc không thì cũng phải thông báo/đăng ký với cơ quan chức năng.

Trên thực tế, theo thống kê của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), từ sau năm 2020 đến nay, đã có  khoảng 1.300 MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt nhưng không bán điện cho EVN, trong đó đa số các hộ dân không thông báo/đăng ký với cơ quan chức năng. Điều này dẫn đến khó khăn trong công tác dự báo, quản lý, vận hành an toàn hệ thống điện quốc gia và nhiều mục tiêu phát triển ngành điện bền vững.

Để khắc phục những tồn tại trên, tránh những hệ lụy liên quan đến cháy nổ và các yếu tố kỹ thuật gây rủi ro cho hệ thống điện, mới đây EVN đã đề xuất cần có chế tài xử phạt vi phạm hành chính cho việc không thông báo/đăng ký khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu. Thế nhưng trong dư luận đã dấy lên tình trạng “không đồng tình” và có những bình luận trên mạng xã hội hết sức tiêu cực. Thậm chí, thông tin này còn bị các thế lực xấu dùng để xuyên tạc về Việt Nam.

Với mục đích cung cấp thêm thông tin về các cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam; làm rõ các quy định về phát triển điện mặt trời mái nhà được quy định trong Nghị định 58/2025/NĐ-CP; làm rõ những khó khăn, tác hại khi phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu mà không thông báo/đăng ký với cơ quan chức năng; lợi ích của việc đăng ký khi phát triển điện mặt trời mái nhà và giải đáp thắc mắc của các độc giả, Báo Công Thương tổ chức Toạ đàm với chủ đề: Vì sao phải đăng ký khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà?.

Tọa đàm với sự tham dự của các chuyên gia, khách mời gồm:

- Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương

- Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng Việt Nam

- Ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang

- Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh

- Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam

- Ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty NSMO

Phát triển năng lượng xanh, trong đó có điện mặt trời mái nhà luôn được ưu tiên, khuyến khích

MC: Thưa ông, ông có thể khái quát về những chủ trương, cơ chế chính sách về phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam, trong đó có điện mặt trời nói chung và điện mặt trời mái nhà nói riêng?

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương):

Về phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam, quan điểm chỉ đạo tại Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045: “ưu tiên khai thác, sử dụng triệt để và hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo”, đồng thời chỉ đạo nhiệm vụ và giải pháp về năng lượng tái tạo: “xây dựng các cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa các nguồn năng lượng hóa thạch”, “Ưu tiên phát triển phù hợp với khả năng bảo đảm an toàn hệ thống với giá thành điện năng hợp lý. Khuyên khích phát triển điện mặt trời áp mái và trên mặt nước”.

Việc phát triển điện mặt trời, vừa qua Quốc hội đã ban hành Luật Điện lực số 61/2024/QH15, trong đó có chính sách phát triển điện năng lượng tái tạo nói chung. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 58/2025/NĐ-CP quy định một số chính sách trong phát triển điện năng lượng tái tạo, điện mặt trời mái nhà. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 56/2025/NĐ-CP trong đó có quy định nội dung liên quan tới quy hoạch phát triển điện lực, Nghị định số 57/2025/NĐ-CP trong đó có quy định nội dung liên quan tới mua bán điện trực tiếp.

Mới đây nhất, Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn năm 2045, trong đó, đề ra một số nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu như: “Đối với điện gió và điện mặt trời: Ưu tiên phát triển phù hợp với khả năng bảo đảm an toàn hệ thống với giá thành điện hợp lý, đặc biệt là các nguồn điện tự sản xuất, tự tiêu thụ, điện mặt trời mái nhà..."

Như vậy, có thể nói chủ trương, cơ chế chính sách về phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam, trong đó có điện mặt trời nói chung và điện mặt trời mái nhà nói riêng đã được xác định một cách rõ ràng, có mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể đối với việc phát triển nguồn điện từ năng lượng tái tạo nhằm góp phần không nhỏ trong việc bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia; cung cấp năng lượng điện đầy đủ, ổn định có chất lượng cao, giảm phát thải cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng, nâng cao đời sống nhân dân, bảo vệ môi trường.

MC: Với chức năng là cơ quan quản lý ngành tại địa phương, ông cho biết, tình hình triển khai Nghị định 58 tại địa phương, đặc biệt là công tác quản lý điện mặt trời mái nhà?

Ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang:

Với chức năng là cơ quan quản lý nhà nước về ngành điện tại địa phương, tôi xin báo cáo về tình hình triển khai Nghị định 58/2025/NĐ-CP của Chính phủ tại tỉnh Tuyên Quang, đặc biệt là công tác quản lý điện mặt trời mái nhà.

Nghị định 58/2025/NĐ-CP đã tạo ra một khung pháp lý quan trọng để thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, góp phần giảm áp lực lên hệ thống điện quốc gia và đạt mục tiêu phát triển năng lượng tái tạo.

Sau khi Nghị định 58 được ban hành, tỉnh Tuyên Quang đã chủ động triển khai các hoạt động để phổ biến và hướng dẫn người dân, doanh nghiệp thực hiện. Chúng tôi đã phối hợp chặt chẽ với các Sở, ngành liên quan và Công ty Điện lực Tuyên Quang để tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo, và cung cấp tài liệu hướng dẫn về quy trình, thủ tục lắp đặt điện mặt trời mái nhà.

Tuy nhiên, do đặc thù địa lý và kinh tế, việc triển khai tại Tuyên Quang có những điểm khác biệt so với các địa phương khác. Tỉnh không có nhiều lợi thế về nguồn năng lượng mặt trời, số giờ nắng ở mức trung bình, không có nhiều điều kiện thuận lợi cho việc lắp đặt điện mặt trời mái nhà (Số giờ nắng trung bình hàng năm: Thường dao động trong khoảng từ 1.500 đến 1.700 giờ/năm. Con số này có thể biến đổi tùy thuộc vào điều kiện thời tiết cụ thể của từng năm; Bức xạ mặt trời: Cường độ bức xạ mặt trời tại Tuyên Quang thường ở mức trung bình, khoảng 4-4,5 kWh/m2/ngày). Như vậy, Tuyên Quang không phải là địa phương có tiềm năng năng lượng mặt trời hàng đầu ở Việt Nam, nhưng vẫn đủ điều kiện và có nhiều cơ hội để phát triển điện mặt trời mái nhà hiệu quả, đặc biệt là đối với các nguồn điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ.

Về Công tác quản lý điện mặt trời mái nhà trên địa bàn tỉnh được thực hiện theo nguyên tắc tự sản xuất, tự tiêu thụ. Chúng tôi tập trung vào việc đảm bảo các hệ thống lắp đặt tuân thủ đúng quy định về an toàn kỹ thuật, an toàn phòng cháy chữa cháy và các tiêu chuẩn liên quan.

Chúng tôi đã tăng cường công tác tuyên truyền để người dân và doanh nghiệp hiểu rõ về chính sách mới, các quy định kỹ thuật và lợi ích của việc sử dụng điện mặt trời.

Phối hợp với Công ty Điện lực Tuyên Quang và chính quyền địa phương để nắm bắt số liệu về các hệ thống đã lắp đặt, giám sát việc tuân thủ quy định và xử lý các vấn đề phát sinh; Khuyến khích, vận động, thúc đẩy lắp đặt tại các công trình công cộng như trường học, bệnh viện, trụ sở cơ quan, để làm gương và tạo hiệu ứng lan tỏa.

Bên cạnh những kết quả đạt được, chúng tôi cũng đối mặt với một số khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai:

Thứ nhất, về thủ tục hành chính và đấu nối: Sở Công Thương đã phối hợp với ngành Điện địa phương ban hành đầy đủ quy trình rút gọn, đơn giản hóa các thủ tục, các quy định về đấu nối hệ thống điện mặt trời mái nhà vào lưới điện quốc gia. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực cải thiện, nhưng cũng cần sự vào cuộc của các Sở, ngành liên quan trong việc nghiệm thu hệ thống PCCC, An toàn xây dựng, Môi trường ...

Thứ hai, về vận hành lưới điện, điện mặt trời phụ thuộc thời tiết, công suất phát không ổn định. Nếu người dân, doanh nghiệp tự lắp đặt mà không thông báo, không đăng ký, thì hệ thống điện tại địa phương rất dễ rơi vào tình trạng quá tải cục bộ, gây khó khăn cho công tác điều độ, thậm chí có nguy cơ mất an toàn.

Thứ ba, về an toàn kỹ thuật, không ít hộ dân sử dụng thiết bị kém chất lượng, lắp đặt thiếu đồng bộ, chưa qua kiểm định, chưa được nghiệm thu an toàn điện – phòng cháy chữa cháy. Điều này tiềm ẩn rủi ro cháy nổ, tai nạn điện, ảnh hưởng trực tiếp đến cả khu dân cư.

Thứ tư, về quản lý và quy hoạch, chúng ta chưa có cơ sở dữ liệu đầy đủ, cập nhật về các hệ thống điện mặt trời mái nhà. Thiếu thông tin chính xác sẽ khiến địa phương khó lập kế hoạch phát triển năng lượng tái tạo, cũng như cân đối cung - cầu điện trong tương lai.

Để tháo gỡ những vướng mắc này, chúng tôi kiến nghị Chính phủ và Bộ Công Thương sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết hơn, đặc biệt là về cơ chế tài chính để tạo động lực cho các tổ chức, người dân, doanh nghiệp phát triển nguồn điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ cụ thể cho các địa phương như Tuyên Quang để thúc đẩy hơn nữa việc phát triển năng lượng tái tạo, góp phần vào sự phát triển chung của đất nước.

Những bất cập và hệ luỵ khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà không đăng ký

MC: Là đơn vị triển khai chính sách điện mặt trời mái nhà, ông có thể nêu các bất cập liên quan đến hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất tự tiêu thụ?

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam:

Trong thời gian qua, liên quan đến điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu, có thể thấy Nghị định 58 của Chính phủ ra đời đã tạo hành lang pháp lý quan trọng, đồng thời cũng mang lại nhiều thuận lợi. Về phía EVN, chúng tôi rất phấn khởi bởi đây là một trong những chính sách gắn trực tiếp với trách nhiệm lớn nhất của tập đoàn đó là bảo đảm cung cấp đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội, đời sống nhân dân với chi phí thấp nhất. Khi người dân có thể tự đầu tư, lắp đặt điện mặt trời để tự sản, tự tiêu, điều này không chỉ giúp giảm áp lực cung ứng điện cho hệ thống quốc gia, mà còn góp phần giảm chi phí sử dụng điện của chính người dân. Có thể nói, Nghị định 58 đã mang lại lợi ích “hai chiều”, cả cho tập đoàn và cho xã hội.

Ngay khi Nghị định được ban hành, EVN đã khẩn trương thiết lập các công cụ hỗ trợ để người dân có thể dễ dàng thông báo việc lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà. Các kênh thông báo đa dạng được triển khai đồng bộ, từ website, ứng dụng di động cho đến những phương thức trực tuyến khác. Nhờ vậy, hiện nay hệ thống tiếp nhận thông báo đã vận hành ổn định, tạo thuận lợi tối đa cho khách hàng.

Tuy nhiên, từ thực tiễn triển khai cũng bộc lộ không ít bất cập. Điện mặt trời mái nhà gắn liền với những yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt trong vận hành lưới điện. EVN khi xây dựng kế hoạch cấp điện dù dài hạn hay ngắn hạn đều dựa trên hai yếu tố cơ bản: dự báo phụ tải và kế hoạch chuẩn bị nguồn. Nếu không nắm chắc được lượng điện mặt trời mái nhà tham gia vào hệ thống, thì công tác dự báo phụ tải sẽ thiếu chính xác. Khi đó, trong những thời điểm không có nắng, lưới điện buộc phải gánh toàn bộ phụ tải, dẫn đến nguy cơ thiếu chuẩn bị nguồn, gây áp lực cho cả khâu truyền tải, phân phối và hạ thế. Điều này có thể kéo theo những hệ lụy không tốt đối với công tác vận hành an toàn, ổn định của hệ thống điện.

Một khó khăn lớn khác chính là vấn đề dữ liệu. Mặc dù từ năm 2020 đến nay, lượng công suất điện mặt trời mái nhà lắp đặt đã đạt khoảng 1.300 MW, nhưng con số được người dân, doanh nghiệp chủ động thông báo đến EVN lại rất hạn chế. Thực tế, phần lớn số liệu mà chúng tôi có được là nhờ tự đi khảo sát, thu thập, chứ chưa hình thành được cơ chế báo cáo, cập nhật thường xuyên từ phía người dân. Hệ quả là số liệu thống kê không đồng bộ, thiếu chính xác, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác dự báo phụ tải và đảm bảo nguồn cung.

Tóm lại, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà theo Nghị định 58 là bước đi đúng đắn, mang lại nhiều lợi ích. Song để việc triển khai đạt hiệu quả tối đa, cần khắc phục bất cập trong khâu cập nhật thông tin và phối hợp dữ liệu giữa người dân, doanh nghiệp và EVN. Có như vậy, hệ thống điện quốc gia mới vận hành an toàn, minh bạch, bền vững, đồng thời khai thác được hết tiềm năng của nguồn năng lượng tái tạo tại chỗ.

MC: Với vai trò là đơn vị điều độ hệ thống điện, xin đại diện NSMO cho biết những vấn đề nảy sinh, những khó khăn vướng mắc trong vận hành HTĐ khi không có thông tin về ĐMTMN tự sản tự tiêu.

Ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, NSMO:

Ở góc độ đơn vị làm nhiệm vụ điều độ hệ thống điện quốc gia, chúng tôi nhìn nhận việc có đầy đủ thông tin về các hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu phát triển theo các cơ chế mới được ban hành gần đây của Chính phủ là hết sức cần thiết cho công tác vận hành. Đặc biệt là trong việc dự báo khả năng phát điện của loại hình nguồn điện này, cũng như các tính toán hệ thống điện như tần số, điện áp, chất lượng điện năng, quán tính hệ thống điện đảm bảo cung cấp điện an toàn, ổn định.

Theo đó, điều quan trọng nhất là phải có thông số về qui mô lắp đặt loại hình này, qua đó dự báo được tổng công suất điện mặt trời mái nhà có thể phát ra trong từng giờ, từng ngày, theo diễn biến thời tiết. Nếu thiếu dữ liệu cơ bản này, độ chính xác của các mô hình dự báo sẽ bị hạn chế, dẫn tới những sai số trong tính toán huy động nguồn, đáp ứng nhu cầu sử dụng điện của người dân, ảnh hưởng đến tính an toàn, ổn định của toàn hệ thống điện quốc gia nói chung.

Có thể nói, việc người dân và doanh nghiệp đăng ký hệ thống điện mặt trời mái nhà không chỉ phục vụ công tác quản lý, mà trước hết là giúp những người làm công tác điều độ như chúng tôi có được bức tranh đầy đủ hơn để đảm bảo hệ thống điện quốc gia vận hành an toàn, ổn định và hiệu quả hơn.

MC: Là cơ quan nghiên cứu, tham mưu chính sách, Viện Năng lượng có thể cho biết việc thiếu số liệu về ĐMT nói chung và ĐMT mái nhà tự sản, tự tiêu có gây khó khăn gì đến việc lập quy hoạch điện ở địa phương cũng như quy hoạch quốc gia?

Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương):

Chia sẻ thông tin về quá trình xây dựng Quy hoạch điện VIII và Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, xây dựng phương án phát triển điện lực cấp tỉnh.

Khẳng định vai trò số liệu trong công tác quy hoạch: Đối với công tác lập Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, số liệu chính xác, cập nhật về nguồn năng lượng tái tạo điện mặt trời, trong đó có điện mặt trời mái nhà, là hết sức quan trọng.

Thiếu số liệu sẽ dẫn tới việc khó đánh giá đúng quy mô công suất đã vận hành, tốc độ phát triển, đặc biệt với mô hình tự sản xuất và tự tiêu thụ, không báo cáo lên ngành điện/cơ quan quản lý. Trong quá trình xây dựng Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, Viện Năng lượng phải sử dụng nhiều nguồn dữ liệu khác nhau (EVN, địa phương, doanh nghiệp, báo cáo của IEA/IRENA) để ước lượng tổng công suất điện mặt trời mái nhà, thay vì có một cơ sở dữ liệu tập trung. Theo EVN, đến cuối năm 2023 đã có hơn 103.000 hệ thống điện mặt trời mái nhà với tổng công suất khoảng 9.595 MWp được lắp đặt (EVN công bố số liệu 2023) tuy nhiên có rất nhiều hệ thống lắp đặt không đăng ký.

Hiện nay, theo Luật Quy hoạch, chỉ có Quy hoạch điện quốc gia; các địa phương không còn lập quy hoạch điện riêng. Tuy nhiên, việc thiếu số liệu ở cấp địa phương sẽ khiến khó khăn cho cả việc tổng hợp, dự báo và quản lý phát triển nguồn phân tán trong quy hoạch cấp quốc gia. Ngay trong Quy hoạch điện VIII (QĐ 500) cũng đã đề xuất: “Cần thiết xây dựng cơ chế theo dõi, cập nhật, giám sát sự phát triển của các nguồn điện phân tán, trong đó có điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu, để phục vụ công tác quy hoạch và vận hành hệ thống điện.”

Tóm lại, thiếu số liệu điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu gây khó khăn trong: Dự báo và xây dựng kịch bản cân đối cung cầu điện trong trung và dài hạn; Xây dựng phương án phát triển lưới phù hợp cũng như việc đánh giá đúng về tỷ trọng, đủ về vai trò của điện mặt trời nói chung và điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu nói riêng để điều chỉnh chính sách phát triển điện lực.

Nhà nước tạo điều kiện, người dân cần chung tay

MC: Dưới góc độ chuyên gia ông có đánh giá gì về quá trình triển khai thực hiện các chủ trương về phát triển điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam thời gian qua, nhất là Nghị định 58 của Chính phủ?

Ông Hà Đăng Sơn, chuyên gia năng lượng:

Để nhìn đúng bản chất của vấn đề triển khai Nghị định 58 về năng lượng tái tạo, cần quay lại từ khởi điểm Luật Điện lực sửa đổi năm 2024. Luật đã thể hiện tinh thần nhất quán của Đảng và Nhà nước trong việc giảm thiểu tối đa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là các hệ thống điện mặt trời tự sản, tự tiêu.

So với các quy định trước đây như Quyết định 11, Quyết định 13 hay Nghị định 135, 138…, Nghị định 56 và Nghị định 58 đã bãi bỏ nhiều điều kiện phức tạp, loại bỏ đáng kể giấy phép và hồ sơ bắt buộc. Tinh thần chung là khuyến khích lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu mà không bị hạn chế về quy mô. Tuy nhiên, nếu phát triển không kiểm soát, rủi ro về vận hành và an toàn hệ thống điện sẽ rất lớn.

Thực tế đã từng cho thấy giai đoạn 2019-2020, mục tiêu đặt ra chỉ khoảng 1.000 MW điện mặt trời nhưng trên thực tế bùng nổ vượt xa, dẫn tới khủng hoảng về lưới truyền tải. Sau khi dừng làn sóng điện mặt trời trang trại, thì sự bùng nổ điện mặt trời mái nhà lại gây áp lực lên lưới phân phối. Khi đó, Bộ Công Thương và EVN buộc phải đưa ra các quy định kiểm soát chặt chẽ, trong khi hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia vẫn còn thiếu đồng bộ.

Phát triển điện mặt trời không chỉ là hoạt động kinh tế thông thường, mà là hoạt động có điều kiện, luôn gắn liền với vận hành hệ thống điện quốc gia. Dù người dân lắp đặt phục vụ tự dùng, họ vẫn có quyền đấu nối, sử dụng lưới điện quốc gia. Điều này đồng nghĩa lưới điện đóng vai trò như một nguồn dự trữ khổng lồ cho các hộ gia đình và khi cần, họ lấy điện ngược từ lưới để dùng. Do đó, các rủi ro về chất lượng hệ thống, an toàn kỹ thuật, phòng nổ, tiêu chuẩn vận hành… vẫn đặt ra.

Khi Nhà nước đã tạo điều kiện tối đa, thì người dân và doanh nghiệp cũng cần hợp tác, chia sẻ thông tin minh bạch. Chỉ như vậy, chúng ta mới có thể phát triển điện mặt trời bền vững, vừa khuyến khích tự sản tự tiêu, vừa đảm bảo vận hành an toàn hệ thống điện quốc gia.

MC: Vừa qua ngay sau khi có đề xuất có chế tài cho việc không đăng ký/thông báo khi lắp đặt điện mặt trời mái nhà, dư luận đã có nhiều ý kiến trái chiều nhưng đa số là phản đối đề xuất này. Vậy ông có thể chia sẻ rõ hơn những quy định trong Nghị định 58 liên quan đến lắp đặt điện mặt trời mái nhà? Và mục đích của việc đăng ký/thông báo này là gì?

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương):

Nghị định số 58/2025/NĐ-CP đã quy định cụ thể về đối tượng có nghĩa vụ thông báo phát triển tại Điều 12 và Điều 15, gồm: (1) Tổ chức, cá nhân phát triển nguồn điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ không đấu nối với hệ thống điện quốc gia; (2) Hộ gia đình lắp công suất nhỏ hơn 100 kW và đấu nối với hệ thống điện quốc gia; (3) Tổ chức, cá nhân lắp công suất nhỏ hơn 1.000 kW có đấu nối với hệ thống điện và không bán sản lượng điện dư.

Đối tượng đăng ký phát triển được quy định rõ tại Điều 16, gồm tổ chức, cá nhân lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản xuất-tự tiêu thụ có đấu nối với hệ thống điện quốc gia (1) Tổ chức, cá nhân lắp công suất từ 1.000 kW trở lên; (2) Tổ chức, cá nhân lắp công suất nhỏ hơn 1.000 kW không bán sản lượng điện dư nhưng có nhu cầu cấp Giấy chứng nhận đăng ký phát triển; (3) Tổ chức, cá nhân lắp công suất nhỏ hơn 1.000 kW đăng ký bán sản lượng điện dư vào lưới điện của Bên mua điện dư

Đối tượng phải đăng ký phát triển không bao gồm: hộ gia đình phát triển nguồn điện có công suất nhỏ hơn 100 kW trên mái công trình nhà ở riêng lẻ và đối tượng phát triển tại khu vực miền núi, biên giới, hải đảo chưa được cấp điện từ hệ thống điện quốc gia.

Trong Nghị định 58 cũng đã có quy định rõ về trách nhiệm của các cơ quan đơn vị Theo đó, cơ quan quản lý nhà nước, đơn vị điện lực có trách nhiệm hướng dẫn tổ chức, cá nhân gửi thông báo thực hiện theo quy định pháp luật chuyên ngành khi tổ chức, cá nhân đề nghị.

Việc gửi thông báo hoặc thực hiện đăng ký phát triển nhằm hai mục đích cơ bản: (1) Thực hiện đúng quy định của pháp luật trong việc phát triển loại hình nguồn điện mặt trời mái nhà (về đầu tư, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy chữa cháy và quy định pháp luật liên quan khác). (2) Đảm bảo cơ quan quản lý nhà nước thực hiện tốt việc quản lý, đưa ra chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển; giúp đơn vị điện lực quản lý, điều hành hệ thống điện an toàn, hiệu quả; trong đó có việc tính toán, dự báo nhu cầu phụ tải và xây dựng phương án vận hành phù hợp.

Lý do cơ bản EVN đề xuất tăng chế tài

MC: Cũng liên quan đến quy định trong Nghị định 58, xin hỏi lý do tại sao EVN lại đề xuất thêm chế tài xử phạt hành chính cho việc không đăng ký/thông báo của hộ dân?

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam:

Có thể thấy việc dự báo phụ tải là vấn đề hết sức quan trọng. Nó là nguồn số liệu đầu vào để NSMO lập kế hoạch vận hành dài hạn, ngắn hạn. Đồng thời, với Tập đoàn Điện lực Việt Nam, đó cũng là cơ sở để chuẩn bị hạ tầng, từ lưới truyền tải cho tới các trạm phân phối, nhằm đảm bảo cung cấp điện cho người dân. Có nghĩa là, việc này buộc phải làm: một là vì đã được quy định trong Nghị định 58, hai là để xác định quy mô điện mặt trời mái nhà phục vụ quản lý, vận hành và chuẩn bị phương thức, chuẩn bị nguồn cung.

Qua theo dõi, chúng tôi thấy có hai vấn đề. Thứ nhất, chúng tôi nhận được phản ánh từ người dân và doanh nghiệp. Một số tổ chức bán lẻ điện - hiện nay trên cả nước có hơn 734 đơn vị, trong đó có các tổ chức bán lẻ điện trong khu công nghiệp - khi chủ đầu tư muốn xây dựng, lắp hệ thống điện mặt trời mái nhà để tự sản, tự tiêu, lại vướng mắc với đơn vị bán điện là những đơn vị này không thuộc EVN, nên đôi khi gây khó khăn. Đây là vấn đề mà Nghị định 58 cũng đã nhắc tới, cần tạo điều kiện cho người dân và doanh nghiệp phát triển điện mặt trời mái nhà. Tuy nhiên thực tế vẫn còn những việc làm cản trở sự phát triển của hệ thống điện mặt trời, điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu.

Do đó, trong đề xuất của Tập đoàn cũng có kiến nghị phải có cơ chế buộc các đơn vị bán điện không được có hành vi ngăn cản, tạo ra khó khăn, không được ngăn cản doanh nghiệp việc lắp đặt điện mặt trời mái nhà để tự sản, tự tiêu. Chúng tôi nhận thấy công cụ hiện nay của Tập đoàn đã được xây dựng khá cẩn thận và dễ dàng. Thực chất, đây chỉ là việc người dân cung cấp thông tin về hệ thống điện mặt trời mái nhà, chứ không phải thủ tục hành chính, không có thủ tục gì phức tạp, chỉ cần cung cấp thông tin là lắp đặt như thế này, công suất bao nhiêu.

Nhưng thực tế, số lượng thông tin cung cấp hiện nay còn rất hạn chế. Chính vì vậy, chúng ta không có đủ số liệu để gửi cho các đơn vị chuyên ngành, ví dụ như NSMO hay viện năng lượng, để họ tính toán hệ thống điện. Do đó, tôi cho rằng việc người dân và doanh nghiệp hợp tác, có trách nhiệm cung cấp số liệu là hết sức cần thiết. Đó chính là lý do Tập đoàn phải đưa ra đề xuất này xử phạt như vậy.

MC: Ở góc độ địa phương, ông có đồng tình với đề xuất của EVN hay không? Và thực tế việc lắp đặt điện mặt trời mái nhà mà không đăng ký sẽ gây ra tác động xấu nào cho địa phương? (gợi ý nêu vấn đề cháy nổ, số liệu thống kê.…)

Ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang:

Từ những thực tế trên, ở góc độ địa phương, chúng tôi hoàn toàn đồng tình với đề xuất của Tập đoàn Điện lực Việt Nam về việc cần có cơ chế quản lý chặt chẽ, quy định rõ ràng việc đăng ký, đấu nối, cũng như yêu cầu tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật. Đây chính là cơ sở để vừa khuyến khích người dân và doanh nghiệp phát triển điện mặt trời mái nhà, vừa bảo đảm sự ổn định, an toàn cho hệ thống điện chung.

Việc lắp đặt điện mặt trời mái nhà không đăng ký hoặc không thông báo sẽ gây ra nhiều tác động xấu, cụ thể như vấn đề an toàn lưới điện, nguy cơ cháy nổ; khó khăn trong quản lý và quy hoạch; thiếu sự đảm bảo về chất lượng…

Từ những lý do trên, việc yêu cầu đăng ký hoặc thông báo cho Sở Công Thương và ngành điện không phải là để "làm khó" người dân, mà là để đảm bảo sự phát triển của điện mặt trời mái nhà được thực hiện một cách an toàn, bền vững và có trật tự. Điều này vừa bảo vệ lợi ích của người dân, vừa đảm bảo an ninh năng lượng và sự ổn định của hệ thống điện địa phương.

Điện mặt trời mái nhà là một xu hướng tất yếu, góp phần quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu phát triển năng lượng sạch, bền vững. Nhưng để thực sự phát huy hiệu quả, thì cùng với sự nỗ lực của người dân và doanh nghiệp, rất cần có khung pháp lý thống nhất, minh bạch và một cơ chế quản lý khoa học, hiện đại. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể vừa khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo, vừa đảm bảo lợi ích chung của cộng đồng và sự an toàn cho hệ thống điện quốc gia.

MC: Trước những luồng dư luận phản đối cho rằng lắp đặt điện mặt trời mái nhà không nối lưới, tại sao phải đăng ký, hay như vậy là thêm quy định….Ông đánh giá sao về ý kiến này?

Ông Hà Đăng Sơn, chuyên gia năng lượng:

Tôi cho rằng, về nguyên tắc pháp luật, chúng ta đã có những nghị định quy định rõ ràng về thủ tục, trách nhiệm và cả chế tài xử phạt vi phạm hành chính. Khi ai đó không tuân thủ, việc áp dụng xử phạt là có cơ sở. 

Quan trọng hơn, chúng ta phải nói rõ cho người dân cái lợi khi tuân thủ. Đó là hệ thống điều độ lưới điện quốc gia có thông tin để vận hành an toàn, viện nghiên cứu và các cơ quan quản lý có dữ liệu để quy hoạch chính xác, còn người dân thì được bảo đảm quyền lợi khi hệ thống điện có biến động. 

MC: Đa số các hệ thống Điện mặt trời mái nhà hiện nay chưa có lưu trữ, chỉ dùng vào ban ngày. Đối với các hệ thống nối lưới, lượng điện dư phát lên lưới sẽ ảnh hưởng đến hệ thống điện ra sao về mặt kỹ thuật?

Ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, NSMO:

Trong thực tế vận hành, vào những ngày nắng nóng, điện mặt trời mái nhà đã góp phần hỗ trợ giảm tải cho hệ thống điện vào buổi trưa, đặc biệt tại các khu vực có phụ tải cao.

Tuy vậy, cùng với những lợi ích đó, sự gia tăng nhanh của nguồn này cũng mang đến một số thách thức kỹ thuật cần được theo dõi sát trong công tác điều độ.

Đặc điểm nổi bật của điện mặt trời mái nhà là phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết: khi trời nắng, công suất có thể tăng rất nhanh; nhưng chỉ cần một đám mây lớn hay mưa bất chợt, công suất lại giảm đột ngột.

Phần lớn các hệ thống hiện nay chưa có lưu trữ, chủ yếu phát điện vào ban ngày.

Thực tế, với các hệ thống này là tự sản tự tiêu, tức lượng điện phát ra được dùng trực tiếp tại chỗ, thì trong điều kiện vận hành bình thường về cơ bản không gây ảnh hưởng đến vận hành hệ thống.

Tuy nhiên, vào những thời điểm đặc biệt như dịp lễ, Tết, phụ tải toàn hệ thống giảm rất thấp, lượng công suất điện mặt trời mái nhà phát ra vào buổi trưa có thể vượt nhu cầu tiêu thụ tại chỗ, từ đó có thể gây hiện tượng quá tải các đường dây cục bộ hoặc thừa nguồn trên phạm vi toàn hệ thống.

Ngoài ra, vào chiều tối, khi điện mặt trời mái nhà ngừng phát và phụ tải sinh hoạt tăng mạnh, hệ thống cần huy động nhanh các nguồn truyền thống, tạo áp lực điều độ lớn hơn.

Với trách nhiệm phải giữ hệ thống điện quốc gia vận hành liên tục, an toàn, cung cấp đủ điện cho mọi nhu cầu của người dân và doanh nghiệp trong mọi tình huống, đây là những biến động mà bộ phận điều độ phải bám rất sát để có kế hoạch huy động nguồn phù hợp.

Lợi ích của việc đăng ký điện mặt trời mái nhà

MC: Từ những phân tích nêu trên, việc đăng ký/thông báo cần phải là quy định bắt buộc. Mặc dù là tài sản riêng song việc đăng ký này không chỉ phục vụ công tác quản lý, vận hành an toàn hệ thống điện, phòng chống cháy nổ mà còn phục vụ các mục tiêu lớn hơn của ngành điện. Vậy các vị diễn giả có thể nói rõ thêm về các lợi ích của quy định này?

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương):

Theo thống kê của Cục, nếu căn cứ vào Quyết định 768 mà Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt về Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, mục tiêu đến năm 2030, sản lượng từ điện mặt trời tự sản, tự tiêu sẽ rất lớn. Chúng tôi đang xây dựng quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ cho loại nguồn này, đặc biệt là các hộ gia đình lắp đặt trên mái nhà để tự sản xuất, tự tiêu thụ.

Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, đến năm 2030 có thể đạt khoảng 14 triệu hộ gia đình tham gia, với công suất trung bình mỗi hộ từ 3-5 kW, tổng cộng chiếm khoảng 16% cơ cấu nguồn điện quốc gia. Chính sách này dự kiến sẽ có các cơ chế hỗ trợ về tài chính (hỗ trợ cố định từ nhà nước, hỗ trợ cho vay từ các ngân hàng), hỗ trợ kỹ thuật (các công ty điện lực địa phương có trách nhiệm hướng dẫn, hỗ trợ hộ gia đình trong việc lắp đặt, đảm bảo tiêu chí kỹ thuật). Điều này giúp đảm bảo an toàn vận hành, phòng chống cháy nổ, đồng thời thống kê nguồn điện mái nhà chính xác, phục vụ điều độ hệ thống điện quốc gia cũng như khu vực.

Ông Nguyễn Bá Hoài, Phó phòng Năng lượng tái tạo, NSMO:

Từ góc độ điều độ hệ thống điện quốc gia, chúng tôi nhìn nhận việc đăng ký điện mặt trời mái nhà không chỉ đơn thuần cung cấp số liệu kỹ thuật, mà còn là sự thống nhất thông tin giữa các khâu quản lý - vận hành - phân phối. Khi có dữ liệu đồng bộ, các cấp điều độ từ quốc gia, miền đến địa phương có thể phối hợp xây dựng phương án vận hành, xử lý sự cố, điều chỉnh khi phụ tải biến động. Nói ngắn gọn, việc đăng ký không chỉ phục vụ quản lý hành chính, mà còn tạo điều kiện để điều độ quốc gia vận hành hệ thống linh hoạt, hiệu quả hơn.

Ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng Việt Nam:

Về góc độ quy hoạch, chúng tôi cũng nhất trí rằng việc đăng ký, chia sẻ thông tin chính là sự đồng hành của các hộ tiêu thụ và doanh nghiệp lắp đặt điện mặt trời mái nhà trong việc thực thi chính sách khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo. Đây là hành động hợp lý, vừa hỗ trợ chính sách, vừa bảo đảm lợi ích cộng đồng.

Ông Hà Đăng Sơn, chuyên gia năng lượng:

Điện mặt trời mái nhà tự dùng hiện chia làm hai nhóm, một là doanh nghiệp, khu công nghiệp; hai là hộ gia đình. Với doanh nghiệp, vì khoản đầu tư lớn nên họ thường tuân thủ nghiêm, đồng thời mong muốn bán điện dư thừa lên lưới để tránh lãng phí, tăng hiệu quả dự án. Họ sẵn sàng chọn thiết bị, nhà thầu uy tín để đảm bảo chất lượng, tuổi thọ hệ thống.

Tuy nhiên, với hộ gia đình thì phức tạp hơn. Hiện nay, chúng ta chưa quản lý chặt chẽ các đơn vị cung cấp dịch vụ thiết kế, lắp đặt điện mặt trời mái nhà. Chưa có quy định cụ thể về tiêu chuẩn thiết bị, dẫn đến tình trạng xuất hiện hàng trôi nổi, nhà thầu thiếu kinh nghiệm, thiết bị kém chất lượng. Điều này tiềm ẩn nguy cơ sự cố cháy nổ, ảnh hưởng đến chính hộ gia đình và kéo theo trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước khi sự cố xảy ra

Chính vì vậy, việc đăng ký cũng là công cụ để Bộ Công Thương kiểm soát chất lượng hàng hóa, nhà thầu lắp đặt, hạn chế rủi ro từ hàng kém chất lượng. Như thực tế đã từng xảy ra, một số hệ thống lắp đặt bằng dây dẫn, thiết bị không đạt chuẩn, sau thời gian ngắn đã xuống cấp, gây chập điện, cháy nổ. Việc quản lý chặt chẽ từ khâu đăng ký sẽ giúp phòng ngừa các sự cố như vậy.

Tóm lại, lợi ích của đăng ký hệ thống điện mặt trời mái nhà không chỉ cho từng hộ gia đình, đảm bảo an toàn, hiệu quả đầu tư mà còn cho cả hệ thống điện quốc gia, cho xã hội. Đây là bước quan trọng để hình thành thị trường dịch vụ, hàng hóa chuẩn hóa, giúp cơ quan quản lý dễ dàng giám sát, kiểm tra, xử lý khi có sự cố.

Tiếp tục đẩy mạnh truyền thông

MC: Qua theo dõi trên báo chí và mạng xã hội, có thể nói chỉ 1 đề xuất dù rất đúng cũng có thể gây ra những dư luận không tốt. Điều này có thể thấy, công tác truyền thông cũng còn hạn chế. Vậy xin hỏi các vị diễn giả, chúng ta cần cải tiến truyền thông như thế nào để tạo được sự đồng thuận?

Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương):

Theo quy định và chỉ đạo của lãnh đạo Bộ, khi Chính phủ ban hành nghị định hoặc Bộ trưởng Bộ Công Thương ban hành các thông tư chuyên ngành, sau khi được phê duyệt, Bộ luôn tổ chức các hội nghị công bố, cả trực tiếp và trực tuyến. Trong bối cảnh hiện nay, với mô hình chính quyền hai cấp, vai trò của các cơ quan chuyên môn ở địa phương, đặc biệt là Sở Công Thương và phòng kinh tế - hạ tầng cấp xã, trở nên rất quan trọng.

Sở Công Thương khi tiếp nhận nghị định, thông tư mới cần chủ động trao đổi, hướng dẫn cho các phòng kinh tế - hạ tầng để phổ biến những nội dung quan trọng, chẳng hạn như chính sách về điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Ở cấp xã, cán bộ cơ sở cần làm tốt vai trò “cầm tay chỉ việc”, trực tiếp giải thích cho người dân. Hơn nữa, nhờ hệ thống trực tuyến được trang bị tới cấp xã, việc truyền đạt thông tin từ trung ương xuống địa phương hiện nay rất nhanh chóng. Các buổi giao ban định kỳ hàng tuần, hàng tháng cũng là kênh hiệu quả để lồng ghép, tuyên truyền chính sách.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam:

Việc nắm bắt phụ tải là tối quan trọng. Nếu sắp tới Chính phủ có chính sách hỗ trợ để khuyến khích người dân lắp đặt điện mặt trời mái nhà, thì cần truyền thông song song cả hai vấn đề lợi ích của người dân khi tham gia chương trình hỗ trợ và trách nhiệm cung cấp thông tin cho ngành điện. Lồng ghép hai nội dung này sẽ giúp người dân chủ động, hưởng lợi từ chính sách, đồng thời ngành điện cũng quản lý hiệu quả hơn.

Kính thưa quý vị và các bạn!
Từ sự phân tích của các vị khách mời tại Tọa đàm cho thấy, việc thông báo, đăng ký khi lắp đặt điện mặt trời dù tự dùng hay nối lưới đã được quy định trong các văn bản pháp luật. Bên cạnh đó, việc đăng ký/thông báo không phải là thủ tục hành chính hay điều kiện mà chỉ phục vụ mục đích thống kê, quản lý kỹ thuật, vận hành hệ thống điện an toàn; phòng tránh cháy nổ và các yếu tố liên quan đến tính toán phát triển bền vững ngành điện nói chung, lĩnh vực năng lượng tái tạo nói riêng.
Hiện nay với sự phát triển của khoa học công nghệ và chuyển đổi số, việc đăng ký cũng hết sức đơn giản, thuận tiện, không mất chi phí.
Do đó qua tọa đàm, chúng tôi hy vọng sẽ phần nào giúp người dân cả nước hiểu rõ về việc thông báo, đăng ký khi lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà, tránh để các thế lực xấu kích động. Chỉ cần một hành động nhỏ, nhưng đã góp phần giúp cho công tác quản lý vận hành hệ thống điện an toàn.
Một lần nữa xin được trân trọng cảm ơn các vị khách mời.
Xin chào và hẹn gặp lại.