Việt Nam có 2.000 doanh nghiệp hóa chất hoạt động
Được đánh giá là ngành công nghiệp nền tảng, có đóng góp quan trọng vào sự phát triển của nền kinh tế. Để nâng cao vai trò của ngành công nghiệp hóa chất trong “kỷ nguyên vươn mình” của dân tộc, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Vương Thành Chung - Phó Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công Thương).
Ông Vương Thành Chung - Phó Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công Thương). Ảnh: NH
Ông đánh giá như thế nào về vai trò và những thành tựu nổi bật của ngành công nghiệp hóa chất đối với nền kinh tế Việt Nam trong những năm qua?.
- Ông Vương Thành Chung: Hóa chất hiện diện trong hầu hết lĩnh vực của đời sống: từ nông nghiệp, công nghiệp chế biến, dệt may - da giày, vật liệu xây dựng cho đến y tế, công nghệ cao.
Nền kinh tế càng phát triển, vai trò của ngành hóa chất càng trở nên quan trọng, bởi đây là nguồn cung nguyên liệu thiết yếu cho những ngành kinh tế trụ cột, đồng thời tạo nền tảng cho phát triển khoa học - công nghệ, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn.
Những năm qua, nhờ sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, ngành công nghiệp hóa chất đã có những bước phát triển đáng kể. Hiện cả nước có khoảng 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực hóa chất, tổng sản lượng công nghiệp hoá chất Việt Nam hàng năm chiếm khoảng 10-11% tổng giá trị GDP ngành công nghiệp, giá trị tổng sản lượng ngành công nghiệp hóa chất chiếm tỷ trọng từ 13-14% toàn ngành công nghiệp. Sự phát triển của ngành công nghiệp hóa chất góp phần nâng cao năng lực sản xuất trong nước, giảm dần phụ thuộc nhập khẩu và từng bước tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Những năm qua, ngành công nghiệp hóa chất đã có đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế Việt Nam, cụ thể trong giai đoạn 2022 – 2025, ngành hóa chất đã thu hút 27 dự án tiêu biểu với tổng vốn gần 100.000 tỷ đồng, trải rộng từ: sản xuất cao su kỹ thuật; nguồn điện hóa học (pin - ắc quy); hóa chất cơ bản, hóa dầu; khí công nghiệp, đến phân bón chất lượng cao.
Nhiều tập đoàn quốc tế như AGC (Nhật Bản) hay Đông Cảng (Trung Quốc) đã đến khảo sát đầu tư các tổ hợp hóa chất quy mô lớn, cho thấy Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn trong bản đồ đầu tư hóa chất khu vực.
Việt Nam đã hình thành các khu công nghiệp và tổ hợp hóa chất, tại nhiều địa phương như Bà Rịa - Vũng Tàu, Phú Thọ, Thái Nguyên, Thanh Hóa,… đã chủ động đưa khu công nghiệp chuyên ngành hóa chất vào quy hoạch, thể hiện sự thay đổi nhận thức rõ rệt về vai trò của ngành hóa chất. Các khu công nghiệp này được định hướng theo hướng: hiện đại, an toàn, gắn với kinh tế tuần hoàn và tận dụng lợi thế cảng biển, logistics.
Việt Nam dù vẫn đang nhập siêu hóa chất, nhưng các sản phẩm trong nước đã bắt đầu tăng về chất lượng và chủng loại. Đây là tiền đề để từng bước giảm phụ thuộc nhập khẩu trong tương lai.
- Bên cạnh những cơ hội, ngành công nghiệp hóa chất đang đối mặt với những thách thức gì, thưa ông?
Ông Vương Thành Chung: Bên cạnh những thành tựu, ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đang đối mặt với không ít những thách thức. Những thách thức này có thể kể đến như nhận thức không đồng đều giữa các địa phương, một số nơi vẫn e ngại thu hút dự án hóa chất do lo ngại về an toàn về vấn đề môi trường.
Bên cạnh đó, dù có khoảng 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực hóa chất, nhưng đa số doanh nghiệp hóa chất trong nước còn yếu, thiếu vốn, thiếu công nghệ, khó cạnh tranh với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Các dự án hóa chất vốn đầu tư lớn, yêu cầu công nghệ cao, trong khi cơ chế tín dụng chưa thực sự phù hợp. Dữ liệu ngành công nghiệp hóa chất còn thiếu, gây khó khăn trong công tác dự báo và hoạch định chính sách của các cơ quan chức năng. Hệ thống pháp luật về hóa chất thiếu đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của nền kinh tế…
Việt Nam ban hành nhiều cơ chế, chính sách tạo thuận lợi cho ngành công nghiệp hóa chất phát triển. Ảnh minh họa
Cơ hội để ngành hóa chất bứt phá
- Để khắc phục những thách thức, hiện thực hóa mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia có nền công nghiệp hiện đại vào năm 2045, Đảng, Nhà nước đã có những chính sách gì để khuyến khích sự phát triển ngành công nghiệp hóa chất trong thời gian tới, thưa ông?
Ông Vương Thành Chung: Thời gian qua, chủ trương của Đảng và Nhà nước liên quan tới phát triển công nghiệp hoá chất, các văn kiện chiến lược cấp cao đã xác định rõ hóa chất là ngành công nghiệp nền tảng cần ưu tiên phát triển.
Cụ thể, tại Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030 nhấn mạnh, phát triển các ngành công nghiệp nền tảng như năng lượng, luyện kim, cơ khí, hóa chất, đồng thời thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về Tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn 2045 cũng nhấn mạnh, ưu tiên phát triển hóa chất cơ bản, hóa dầu, hóa dược và phân bón.
Kết luận 81-KL/TW vào ngày 4/6/2024 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường cũng đặt trọng tâm chuyển đổi xanh, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch…
Đặc biệt, Chiến lược phát triển ngành công nghiệp hóa chất đến 2030, tầm nhìn 2040 tại Quyết định 726/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ là bước đi quan trọng, tạo hành lang pháp lý cho ngành công nghiệp hóa chất phát triển hiện đại, bền vững. Những định hướng này thể hiện rõ quyết tâm của Đảng, Nhà nước trong việc xây dựng một ngành công nghiệp hóa chất tự chủ, xanh và công nghệ cao.
Để ngành công nghiệp hóa chất thực sự trở thành trụ cột của nền kinh tế, năm 2025 Quốc hội đã ban hành Luật Hóa chất sửa đổi và có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Luật Hóa chất 2025 lần đầu tiên quy định rõ các lĩnh vực công nghiệp hóa chất trọng điểm như: hóa chất cơ bản, hóa dầu, hóa dược, phân bón chất lượng cao, sản xuất hydro, amoniac xanh, khu công nghiệp chuyên ngành hóa chất, tổ hợp hóa chất quy mô lớn.
Theo đó, các dự án đủ điều kiện sẽ được hưởng ưu đãi theo cơ chế đặc biệt, bao gồm: thuế nhập khẩu và Thuế Thu nhập doanh nghiệp ưu đãi (mức 10% trong 15 năm theo Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp 2025), ưu đãi đất đai, hỗ trợ chuyển giao công nghệ, ưu tiên tiếp cận tín dụng, đào tạo nhân lực. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng khuyến khích đầu tư sâu vào các phân ngành chiến lược.
Để đảm an toàn, an ninh hóa chất, Luật Hóa chất cũng yêu cầu, dự án phải lập kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố hóa chất ngay từ giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Tuân thủ quy hoạch khoảng cách an toàn khi bố trí mặt bằng. Báo cáo nghiên cứu khả thi phải thể hiện đầy đủ các giải pháp an toàn. Đây là những quy định bắt buộc nhằm bảo đảm ngành hóa chất phát triển bền vững và an toàn cho cộng đồng.
Cùng với đó, thúc đẩy chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số. Luật Hóa chất đã đưa vào yêu cầu: lựa chọn công nghệ sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm sử dụng hóa chất nguy hiểm, giảm chất thải, thiết kế sản xuất theo nguyên tắc hóa học xanh, áp dụng chuyển đổi số trong quản trị doanh nghiệp và quản lý nhà nước. Đây là xu thế tất yếu của ngành công nghiệp hóa chất toàn cầu và mở ra những cơ hội cho ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới.
- Xin cảm ơn ông!
Ông Vương Thành Chung - Phó Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công Thương): Ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đang đứng trước thời cơ lớn để bứt phá, trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế. Với hành lang pháp lý mới, với sự quyết tâm của Chính phủ, sự đồng hành của địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng được một ngành công nghiệp hóa chất hiện đại, xanh, an toàn và tự chủ.