Diễn biến thị trường và yếu tố cung - cầu
Nhu cầu tiêu thụ dầu nhiên liệu toàn cầu đang ghi nhận mức tăng đáng kể, vượt xa các dự báo trước đây, bất chấp các chính sách khuyến khích chuyển đổi sang những loại nhiên liệu sạch hơn. Những biến động trong vận tải biển quốc tế và hoạt động của đội tàu cũ chuyên chở dầu đã góp phần quan trọng làm thay đổi cục diện thị trường.
Nhu cầu sử dụng dầu nhiên liệu thế giới tăng mạnh. Ảnh minh họa
Theo báo cáo thường niên công bố tháng 6 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nhu cầu dầu nhiên liệu toàn cầu năm 2025 dự kiến đạt trung bình 6,5 triệu thùng/ngày, tăng 4,8% so với năm 2019, mức tăng nổi bật trong bối cảnh tiêu thụ nhiều sản phẩm lọc dầu khác có dấu hiệu chững lại.
Trong khi nhu cầu dầu diesel và nhiên liệu hàng không giảm so với thời điểm trước đại dịch, còn nhu cầu xăng chỉ tăng nhẹ 1,9%, thì dầu nhiên liệu lại bất ngờ tăng nhanh hơn dự báo.
Một trong những nguyên nhân chính là nhu cầu phát điện tại một số khu vực vẫn ở mức cao, trong khi vận tải biển quốc tế phải điều chỉnh tuyến đường, kéo dài thời gian hành trình, dẫn đến tiêu thụ nhiên liệu tăng.
Ông Royston Huan, nhà phân tích tại Energy Aspects, cho biết: “Thị trường dầu nhiên liệu đã thể hiện sức bật đáng kể trong năm nay, nhờ nhu cầu phát điện ổn định tại Trung Đông và sự gia tăng tiêu thụ nhiên liệu cho các tuyến vận tải dài hơn. Điều này khiến nhu cầu thực tế vượt xa mức mà thị trường dự kiến trước đó”.
Bên cạnh đó, xu hướng lắp đặt các hệ thống làm sạch khí thải (scrubber) trên tàu biển cũng góp phần duy trì nhu cầu đối với dầu nhiên liệu có hàm lượng lưu huỳnh cao (HSFO). Thay vì chuyển sang hoàn toàn các loại nhiên liệu ít lưu huỳnh, nhiều hãng tàu đã lựa chọn đầu tư hệ thống xử lý để tiếp tục sử dụng loại nhiên liệu truyền thống, vốn có chi phí thấp hơn.
Theo số liệu của công ty tư vấn hàng hải DNV, đến cuối năm 2024 đã có hơn 6.000 tàu được trang bị scrubber, dự kiến con số này sẽ tăng lên khoảng 6.523 tàu vào cuối năm 2025, tăng mạnh so với khoảng 4.300 tàu vào năm 2020. Việc mở rộng trang bị thiết bị xử lý giúp các chủ tàu tiết kiệm chi phí nhiên liệu, đồng thời củng cố vị thế của HSFO trên thị trường.
IEA từng dự báo năm 2020 rằng nhu cầu dầu nhiên liệu trong giai đoạn 2019-2025 chỉ tăng khoảng 1,6%, mức tăng chậm nhất trong các sản phẩm dầu tinh chế. Tuy nhiên, diễn biến thực tế đã vượt xa kịch bản này. Một phần nguyên nhân đến từ thời tiết nắng nóng kéo dài trong nhiều mùa hè gần đây ở Trung Đông và Bắc Phi, làm tăng nhu cầu phát điện, trong đó dầu nhiên liệu vẫn là nguồn cung cấp ổn định cho các nhà máy.
Tại Ả Rập Xê Út và Ai Cập, lượng nhập khẩu dầu nhiên liệu trong năm 2024 tăng 33% so với cùng kỳ năm trước và tiếp tục duy trì ở mức cao hơn khoảng 31% trong năm 2025 so với 2023, theo dữ liệu của hãng theo dõi vận tải biển Kepler. Một số nước đã tăng nhập khẩu dầu nhiên liệu từ các nguồn có giá cạnh tranh để dành phần dầu thô trong nước cho hoạt động xuất khẩu, qua đó tối ưu hóa lợi nhuận.
Trong ngắn hạn, giới phân tích cho rằng nhu cầu dầu nhiên liệu sẽ tiếp tục duy trì ở mức cao do một số nhà máy lọc dầu vẫn trong quá trình bảo trì. Tuy nhiên, nguồn cung dự kiến sẽ tăng trở lại vào cuối năm khi các nhà máy lớn tại Ả Rập Xê Út và Brazil hoàn tất bảo dưỡng, giúp cân bằng cung - cầu trên thị trường toàn cầu.
Thay đổi trong vận tải biển và triển vọng dài hạn
Bên cạnh nhu cầu phát điện, hoạt động vận tải biển quốc tế cũng là một yếu tố quan trọng thúc đẩy tiêu thụ dầu nhiên liệu. Việc nhiều tàu hàng và tàu chở dầu chuyển hướng đi vòng qua Mũi Hảo Vọng thay vì qua kênh đào Suez đã kéo dài hành trình và làm tăng mức tiêu thụ nhiên liệu.
Theo công ty tư vấn FGE, những thay đổi về tuyến hàng hải này đã làm tăng nhu cầu dầu nhiên liệu thêm khoảng 100.000 thùng/ngày, tương đương khoảng 2% tổng nhu cầu nhiên liệu hàng hải toàn cầu.
Một xu hướng khác đáng chú ý là sự mở rộng của đội tàu cũ (được giới vận tải biển gọi là “shadow fleet”) chuyên vận chuyển dầu thô và sản phẩm lọc dầu. Đây là những con tàu có tuổi đời trên 15-20 năm, thường sử dụng nhiên liệu HSFO do chi phí thấp hơn.
Theo ước tính của các nguồn trong ngành, bao gồm Lloyd’s List Intelligence và hãng môi giới Gibson, đội tàu này hiện có khoảng 1.200-1.600 tàu, chiếm khoảng 1/5 tổng số tàu chở dầu toàn cầu. Dựa trên dữ liệu của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO), nhóm tàu này tiêu thụ hơn 106.000 thùng dầu nhiên liệu mỗi ngày, tương đương khoảng 2% nhu cầu toàn cầu.
Ông Eugene Lindell, chuyên gia của FGE, nhận định: “Nhiều tàu trong đội này có tuổi đời khá cao, tiêu hao nhiên liệu nhiều hơn và thường vận hành trên các tuyến đường dài. Đây là một trong những yếu tố quan trọng khiến nhu cầu HSFO tăng cao bất ngờ trong hai năm qua”.
Từ góc độ chính sách, các quy định mới của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) về giảm hàm lượng lưu huỳnh trong nhiên liệu xuống 0,5% từ năm 2020 ban đầu khiến nhu cầu HSFO sụt giảm mạnh. Tuy nhiên, việc lắp đặt scrubber rộng rãi đã giúp loại nhiên liệu này phục hồi vị thế trên thị trường. Nhờ scrubber, các tàu vẫn có thể đáp ứng tiêu chuẩn môi trường trong khi tiếp tục sử dụng loại nhiên liệu có giá rẻ hơn so với dầu ít lưu huỳnh hoặc gasoil hàng hải.
Trong dài hạn, IEA dự báo nhu cầu dầu nhiên liệu sẽ bắt đầu giảm nhẹ sau năm 2026, xuống mức trung bình khoảng 6,1 triệu thùng/ngày vào năm 2030, khi các chính sách môi trường toàn cầu được thực thi mạnh mẽ hơn và quá trình chuyển đổi năng lượng được đẩy nhanh. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định đà giảm sẽ không diễn ra quá nhanh, bởi ngành hàng hải và điện lực ở nhiều khu vực vẫn dựa vào loại nhiên liệu này như một lựa chọn ổn định và kinh tế trong trung hạn.
Ông Kenneth Tveter, chuyên gia tại hãng môi giới Clarksons, cho rằng: “Nhu cầu dầu nhiên liệu có thể sẽ tiếp tục duy trì ổn định ít nhất đến cuối thập kỷ này. Dù xu hướng dài hạn là chuyển sang nhiên liệu sạch hơn, nhưng các yếu tố về chi phí, cơ sở hạ tầng và kỹ thuật sẽ khiến dầu nhiên liệu vẫn giữ vai trò quan trọng trong một số lĩnh vực".
Diễn biến tăng mạnh của nhu cầu dầu nhiên liệu cho thấy thị trường năng lượng toàn cầu đang trải qua những thay đổi phức tạp, trong đó vận tải biển, nhu cầu phát điện và chính sách môi trường cùng tác động đan xen. Trong khi các mục tiêu giảm phát thải và chuyển đổi năng lượng vẫn là xu hướng dài hạn, thực tế cho thấy dầu nhiên liệu sẽ tiếp tục đóng một vai trò đáng kể trong những năm tới, đặc biệt là trong ngành vận tải biển toàn cầu.