Cây thuốc xanh và hành trình trở về của người con miền núi
Ở Yên Trạch, xã miền núi của tỉnh Thái Nguyên, những luống mướp đắng rừng xanh mướt đang mở ra một hướng đi mới cho người dân. Trên mảnh đất còn in dấu lam lũ của bao thế hệ, câu chuyện về Nguyễn Quốc Hoàng, chàng kỹ sư máy tính bỏ phố về bản đã trở thành nguồn cảm hứng về một con đường thoát nghèo bằng nông nghiệp sạch.
Năm 2020, khi nhiều người trẻ chọn gắn bó với phố thị, Hoàng lại quyết định rời thành phố trở về quê. Anh tham gia Hợp tác xã Nông nghiệp Tiên Phong với khát vọng phát triển dược liệu hữu cơ. Nhưng con đường khởi nghiệp không dễ. Dự án trồng cà gai leo ban đầu thất bại, hợp tác xã với vỏn vẹn bảy thành viên lâm vào cảnh thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm. Trong lúc nhiều người nản chí, Hoàng kiên trì tìm hướng mới, trồng mướp đắng rừng theo tiêu chuẩn hữu cơ, một cây vừa hợp thổ nhưỡng, vừa có giá trị kinh tế lẫn dược tính.
Nguyễn Quốc Hoàng, chàng kỹ sư máy tính bỏ phố về quê, quyết tâm phát triển nông nghiệp sạch trên chính quê hương. Ảnh: Phương Thảo
Sự lựa chọn ấy mang lại trái ngọt. Năm 2022, chỉ với 0,8 ha trồng thử nghiệm, hợp tác xã thu về hơn 500 triệu đồng. Thành công bước đầu trở thành động lực để mở rộng diện tích lên 3,3 ha vào năm 2024 và dự kiến thêm 4 ha trong năm 2025. Nếu trước kia người dân chỉ quanh quẩn với ruộng lúa, nương ngô, thì nay, trên vùng đất này, cây thuốc đã vươn mình thành “chìa khóa” mở ra cánh cửa đổi thay.
Không dừng lại ở sản xuất thô, anh Hoàng đầu tư xây dựng nhà xưởng rộng 280m², trang bị máy sấy, máy nghiền, máy nấu cao, máy đóng túi lọc… Nhờ đó, hợp tác xã đưa ra thị trường nhiều sản phẩm chế biến sâu như: trà mướp đắng túi lọc, trà thái lát, cao dạ dày, cao xương khớp, cao khôi nhung. Thay vì bán nguyên liệu thô bấp bênh, giờ đây giá trị cây thuốc được nâng lên gấp nhiều lần, thị trường tiêu thụ cũng ngày càng mở rộng.
Điểm đặc biệt của mô hình là sự kết hợp giữa sản xuất và chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Hợp tác xã Tiên Phong đã thành lập trung tâm vật lý trị liệu, sử dụng bài thuốc Nam hỗ trợ điều trị các bệnh về xương khớp, gan, dạ dày. Không gian hợp tác xã còn được thiết kế thành điểm du lịch cộng đồng, tái hiện nếp sống người Tày với nhà sàn, bếp lửa. Khách đến có thể cùng bà con hái lá, phơi trà, chế biến thuốc, vừa trải nghiệm, vừa hiểu thêm văn hóa bản địa.
Mướp đắng rừng được trồng theo tiêu chuẩn hữu cơ có dược tính cao và giá trị kinh tế. Ảnh: Phương Thảo
Từ vài người ban đầu, nay hợp tác xã có 15 thành viên chính thức, tạo việc làm cho gần 20 lao động địa phương, chủ yếu là đồng bào Tày, Nùng, Dao. Thu nhập bình quân đạt 5 - 6 triệu đồng/người/tháng, giúp nhiều hộ gia đình có cuộc sống ổn định. Như chị Dương Thị Vỹ, thành viên hợp tác xã, chia sẻ: “Trước kia làm ruộng quanh năm mà vẫn chật vật. Từ khi trồng mướp đắng rừng hữu cơ, chúng tôi vừa có thu nhập tốt hơn, vừa khỏe mạnh vì không dùng hóa chất”.
Không chỉ cải thiện kinh tế, hợp tác xã còn chú trọng minh bạch hóa quy trình sản xuất. Tất cả sản phẩm đều có tem truy xuất nguồn gốc, đạt chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm và đến năm 2024 đã được cấp chứng nhận VietGAP, OCOP cấp tỉnh. Đây là “tấm vé” để sản phẩm vươn xa, khẳng định uy tín trên thị trường.
Câu chuyện khởi nghiệp của Hoàng không chỉ là chuyện cây thuốc, mà còn là minh chứng rằng ngay tại những vùng đất nghèo, khi có tri thức, ý chí và sự kiên trì, vẫn có thể kiến tạo mô hình kinh tế bền vững, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững nơi miền núi.
Không dừng lại ở sản xuất thô, anh Hoàng đầu tư xây dựng nhà xưởng rộng, trang bị máy móc chế biến sâu các sản phẩm từ cây mướp đắng. Ảnh: Phương Thảo
Tiềm năng lớn của miền núi Thái Nguyên
Không chỉ riêng Hợp tác xã Tiên Phong, những năm gần đây, Thái Nguyên chứng kiến sự trỗi dậy của ngành dược liệu. Khảo sát của Viện Nghiên cứu và Phát triển lâm nghiệp cho thấy địa phương có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp, đa dạng tài nguyên dược liệu cả thực vật lẫn động vật. Từ cát sâm, đinh lăng, ba kích, khôi nhung, sạ đen, nghệ, giảo cổ lam, sa nhân, sâm bố chính… đến nhiều cây thuốc quý khác đều có thể trồng trên đất này.
Thực tế, người dân đã đưa nhiều loại cây vào trồng ở các xã Yên Ninh, Yên Trạch, Phấn Mễ, với tổng diện tích trên 18 ha, chủ yếu là cà gai leo, thìa canh, gừng, sả. Tại Phú Lạc, An Khánh, đinh lăng, xạ đen, kim ngân, khúc khắc, bò khai được trồng với diện tích hơn 3 ha. Ngoài ra, những cây quý như hà thủ ô, trà hoa vàng, ba kích, đàn hương… cũng được người dân trồng xen kẽ trong vườn nhà, dưới tán rừng.
Khoảng 5 năm trở lại đây, nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã đã tham gia vào chuỗi trồng và chế biến sâu sản phẩm dược liệu. So với bán thô, chế biến sâu có giá trị cao gấp 10 - 15 lần. Không ít hộ mạnh dạn đầu tư nhà xưởng, máy móc hiện đại để nâng cao giá trị sản phẩm. Điều này cho thấy nông nghiệp sạch, đặc biệt là dược liệu, đang trở thành ngành kinh tế giàu tiềm năng, có khả năng mở lối giảm nghèo bền vững cho đồng bào miền núi.
Người dân xã Văn Lăng chăm sóc hoa của cây sâm bố chính. Ảnh: Phương Thảo
Để thúc đẩy hơn nữa, tỉnh Thái Nguyên đã và đang triển khai nhiều giải pháp. Các cơ quan chức năng tiến hành rà soát, quy hoạch quỹ đất phù hợp; đồng thời đưa vào sản xuất các giống cây dược liệu quý, năng suất cao, phù hợp điều kiện sinh thái và đáp ứng nhu cầu thị trường. Bên cạnh đó, tỉnh tổ chức tập huấn, xây dựng mô hình chuyển giao kỹ thuật, khuyến khích ứng dụng công nghệ cao trong trồng, khai thác, chế biến.
Chính sách cũng khuyến khích dồn điền đổi thửa, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, hình thành vùng chuyên canh dược liệu. Nhờ đó, nông dân không chỉ có cơ hội mở rộng quy mô, mà còn được hỗ trợ kỹ thuật và kết nối đầu ra. Đây chính là nền tảng để cây dược liệu trở thành một “mũi nhọn” kinh tế mới cho địa phương.
Trong chia sẻ về định hướng, Nguyễn Quốc Hoàng cũng bày tỏ mong muốn nhân rộng mô hình của hợp tác xã, đào tạo thêm hộ dân, hỗ trợ đầu ra, để bà con cùng làm và cùng hưởng lợi. Đó cũng chính là mục tiêu mà tỉnh Thái Nguyên hướng tới, biến nông nghiệp sạch thành chìa khóa giúp đồng bào miền núi không chỉ thoát nghèo, mà còn vươn tới cuộc sống ổn định, khỏe mạnh và bền vững.
Trên những triền đồi Yên Trạch, những dây mướp đắng rừng vẫn xanh mướt. Nhưng hơn cả màu xanh của cây, đó là màu hy vọng. Hy vọng rằng từ những hạt giống nhỏ bé, một ngành kinh tế sạch sẽ nảy nở, đem lại sinh kế lâu dài cho người dân, giữ gìn văn hóa bản địa, và mở ra cánh cửa thoát nghèo cho miền núi.