Người lính cụ Hồ với tình yêu nhãn lồng đất phố Hiến
Hưng Yên là vùng đất được thiên nhiên ưu đãi với phù sa sông Hồng màu mỡ, khí hậu ôn hòa, nổi tiếng từ lâu với đặc sản nhãn lồng. Nơi đây có một người đàn ông đã dành trọn đời mình gắn bó với loài cây này bằng tất cả sự tận tụy, kiên trì và sáng tạo, đó là ông Bùi Xuân Tám, ở xã Tân Hưng.
Người lính Bùi Xuân Tám với tình yêu nhãn lồng đất phố Hiến. Ảnh M.T
Trước khi trở thành người làm nông nổi tiếng, ông Tám từng là người lính cụ Hồ. Khi trở về với cuộc sống đời thường, ông tiếp tục 15 năm làm Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Lễ Châu (nay là xã Tân Hưng, tỉnh Hưng Yên). Tình yêu với cây nhãn đã nhen nhóm từ thời niên thiếu, khi ông thường xuyên trèo cây nhãn ăn quả và cảm nhận vị ngọt thanh, không gây đầy bụng như nhiều loại trái cây khác.
Năm 1990, ông nhận thuê toàn bộ rặng nhãn cổ ven đê dài 3km thuộc xã Tân Hưng, với gần 1.000 gốc nhãn. Sau ba năm miệt mài chăm sóc, ông phát hiện cây nhãn có chất lượng vượt trội, là cây nhãn quý được khách hàng tìm mua với giá cao. Với sự nhạy bén và kinh nghiệm tích lũy, ông quyết định đặt tên cho giống nhãn đặc biệt này là “nhãn cùi cổ Bùi Tám”, vừa để ghi dấu công sức cá nhân, vừa tạo lập thương hiệu lâu dài.
Từ năm 2010, giống nhãn cùi cổ mang thương hiệu gia đình chính thức được thương mại hóa. Giá bán khi đó đã lên tới 80.000 đồng mỗi kg, trong khi các giống nhãn khác chỉ đạt mức từ 15.000 đến 25.000 đồng. Đến nay, giống nhãn này vẫn giữ giá cao, dao động khoảng 120.000 đồng mỗi kg, tương đương với đặc sản vải thiều Lục Ngạn. Trên diện tích khoảng 1 hecta, gia đình ông Tám đã cải tạo thành công 95% đất để chuyên canh giống nhãn đặc biệt này.
Không dừng lại ở việc phát triển kinh tế hộ gia đình, ông Tám tích cực tham gia các hội thi, sự kiện tôn vinh nông sản địa phương. Năm 2022, giống nhãn cùi cổ của ông đạt giải cao trong hội thi cây nhãn đầu dòng do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hưng Yên tổ chức. Nhãn của ông hiện được các sở, ngành trong tỉnh lựa chọn làm sản phẩm biếu tặng. Nhiều đoàn chuyên gia, báo chí và đại diện các địa phương khác cũng đã đến tận nơi tham quan, học hỏi mô hình canh tác hiệu quả này.
Canh tác hữu cơ và bản lĩnh người dám nghĩ dám làm
Điều làm nên sự khác biệt của mô hình trồng nhãn nhà ông Tám không chỉ nằm ở giống cây quý, mà còn ở phương pháp canh tác tiên phong theo hướng nông nghiệp hữu cơ. Từ năm 2010, ông là người đầu tiên trong vùng áp dụng mô hình này, bất chấp những ánh nhìn hoài nghi và cả dị nghị từ người xung quanh. Mùi phân hữu cơ từng khiến hàng xóm phàn nàn, nhưng ông đã kiên trì sử dụng thuốc khử mùi vi sinh, chứng minh hiệu quả bằng chất lượng sản phẩm.
Công thức phân bón của ông được phối hợp công phu giữa ngô, đỗ tương và cá. Nguyên liệu được nghiền, trộn với vôi bột theo tỉ lệ nhất định rồi ủ kín trong bể khoảng 6 tháng để tạo thành chất hữu cơ chín kỹ. Cả bã và nước đều được dùng tưới cây, giúp nhãn phát triển ổn định, cho quả ngọt sâu, cùi dày, mẫu mã đẹp và an toàn cho người sử dụng.
Nhãn giống cùi cổ được nông dân Bùi Xuân Tám ứng dụng khoa học kĩ thuật và sản xuất theo tiêu chuẩn VietGap. Ảnh M.T
Ông Tám còn sử dụng chế phẩm nano bạc sinh học thay cho thuốc trừ sâu, tạo lớp bảo vệ sinh học cho cây, hạn chế sâu bệnh mà không tồn dư hóa chất. Việc chuyển đổi mô hình canh tác cũng là một hành trình gian khó. Trong giai đoạn 2010 đến 2016, ông từng phá bỏ toàn bộ vườn cam đường canh vốn có giá trị cao để chuyển hoàn toàn sang trồng nhãn, dù lúc đó quyết định này bị cho là mạo hiểm. Song ông hiểu rõ đặc tính thổ nhưỡng vùng đất của mình và nhận thấy nhãn phù hợp hơn, bền vững hơn cả về sức khỏe đất lẫn hiệu quả kinh tế.
Không ngừng học hỏi, ông Tám tích cực tham gia các lớp bồi dưỡng khoa học kỹ thuật từ tỉnh đến trung ương, cần mẫn ghi chép và áp dụng ngay vào thực tiễn. Ông có thói quen đi khảo sát các vườn trong làng, tự mình phân tích lý do vườn nào đẹp, vườn nào kém để rút ra kinh nghiệm. Tinh thần cầu thị ấy đã giúp ông không ngừng hoàn thiện mô hình của mình, đồng thời truyền cảm hứng cho nhiều hộ nông dân khác cùng thay đổi cách làm nông.
Với những nỗ lực bền bỉ, ông Bùi Xuân Tám đã nhận được nhiều bằng khen, giấy khen và chứng nhận từ Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hưng Yên. Ông từng giữ vai trò Giám đốc Hợp tác xã nhãn lồng Nễ Châu từ năm 2015, hiện là Phó Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp xanh Phố Hiến, phụ trách kỹ thuật, bảo tồn và phát triển giống nhãn cùi cổ tiến vua.
Câu chuyện về ông Tám là biểu tượng của tinh thần đổi mới, dám nghĩ dám làm, biến một loại cây trồng truyền thống thành một sản phẩm nông nghiệp giá trị cao, mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội và góp phần nâng tầm thương hiệu nhãn lồng Hưng Yên trên thị trường.