Một mô hình vay - cho vay kiểu mới trong kỷ nguyên số
Cho vay ngang hàng (P2P Lending) là hình thức kết nối trực tiếp giữa người có tiền và người cần tiền thông qua nền tảng trực tuyến, không cần trung gian tài chính như ngân hàng hay công ty tín dụng. Thay vì phải chứng minh thu nhập hay tài sản thế chấp, người vay được đánh giá dựa trên dữ liệu hành vi và lịch sử tín dụng số. Mô hình này đã phát triển mạnh tại nhiều quốc gia, trở thành kênh huy động vốn linh hoạt và minh bạch cho cả người dân lẫn doanh nghiệp nhỏ.
Tại Việt Nam, P2P Lending từng hoạt động trong “vùng xám pháp lý” chưa có khung giám sát rõ ràng, khiến thị trường xuất hiện cả những nền tảng uy tín lẫn mô hình trá hình mang tính tín dụng đen. Tuy nhiên, từ giữa năm 2025, hành lang pháp lý đầu tiên cho mô hình này đã được hình thành, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lộ trình xây dựng tài chính toàn diện.
Cơ chế cho vay ngang hàng giúp doanh nghiệp dễ tiếp cận vốn, người dân có thêm kênh đầu tư mới. Ảnh: Duy Minh
Giữa tháng 4/2025, Chính phủ ban hành Nghị định 94/2025/NĐ-CP, tạo cơ sở thử nghiệm cho hoạt động P2P Lending. Tiếp đó, Ngân hàng Nhà nước lần lượt ban hành Quyết định 2866/QĐ-NHNN và Quyết định 2970/QĐ-NHNN, quy định giới hạn dư nợ, cơ chế kết nối dữ liệu tín dụng và báo cáo thông tin khách hàng với Trung tâm Thông tin tín dụng quốc gia (CIC). Các bước đi này đặt nền móng đầu tiên cho thị trường cho vay ngang hàng hợp pháp, có kiểm soát và an toàn hơn.
Theo PGS.TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, P2P Lending sẽ là “đất diễn” mới của fintech Việt. “Nếu tại ngân hàng, người gửi chỉ hưởng lãi 4 - 5%/năm và người vay trả 9 - 10%, thì biên lãi ròng (NIM) khoảng 4 - 5%. Trong khi đó, ở P2P Lending, NIM chỉ còn 1-2%, giảm chi phí trung gian, tạo lợi ích cho cả hai bên”, ông phân tích.
Ông nhận định thêm, cơ chế này giúp doanh nghiệp dễ tiếp cận vốn, người dân có thêm kênh đầu tư mới và hệ thống tài chính tiến gần hơn tới mục tiêu tài chính toàn diện. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam có hơn 100 triệu dân, 68% trong độ tuổi lao động, thu nhập bình quân 4.700 USD/người/năm (2024) và tỷ lệ sử dụng dịch vụ tài chính số tăng mạnh, tiềm năng phát triển của lĩnh vực này được đánh giá là rất lớn.
Thử nghiệm có kiểm soát
Tại họp báo thường kỳ tháng 9 của Ngân hàng Nhà nước tổ chức mới đây, ông Phạm Chí Quang, Vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ (Ngân hàng Nhà nước), cho biết, hai quyết định của Ngân hàng Nhà nước đã “mở khóa” cho mô hình P2P Lending bằng cách tạo hành lang rõ ràng để thử nghiệm có kiểm soát. Theo ông, tinh thần chủ đạo của Chính phủ là thúc đẩy tài chính toàn diện, giúp người yếu thế, người dân ở khu vực chưa được tiếp cận dịch vụ ngân hàng có cơ hội tiếp cận vốn chính thức.
Đối tượng tham gia được quy định cụ thể gồm cá nhân và pháp nhân, cả ở vai trò người vay lẫn người cho vay. Hạn mức tối đa 100 triệu đồng cho mỗi nền tảng và 400 triệu đồng trên toàn bộ các nền tảng thử nghiệm được xem là phù hợp, vừa đáp ứng nhu cầu khởi nghiệp hoặc tiêu dùng, vừa tránh rủi ro nợ xấu. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, mức hạn này “vừa đủ an toàn” và hiện nay nhiều doanh nghiệp đang gấp rút kết nối với CIC để xin giấy phép tham gia cơ chế thử nghiệm.
PGS.TS Trần Hùng Sơn, Viện Nghiên cứu phát triển công nghệ ngân hàng, Đại học Kinh tế - Luật, nhấn mạnh, vai trò then chốt của Quyết định 2970 trong việc kết nối thông tin tín dụng. “Trước đây, nhiều người vay cùng lúc ở nhiều app, gây ‘vỡ trận nợ’. Nay, khi dữ liệu được kết nối CIC, việc vay chồng chéo gần như không còn đất sống”, ông nói
Ở góc nhìn khác, chuyên gia tài chính Trần Nhật Nam, nguyên Phó Tổng giám đốc SHB, nhận định rủi ro của P2P Lending “không đến từ mô hình, mà từ cách vận hành và quản trị”. Ông cho rằng, nếu đối tượng vay là người tiêu dùng có hành vi tài chính lành mạnh, có kế hoạch trả nợ rõ ràng, thì rủi ro hoàn toàn có thể kiểm soát được. Nhưng nếu để mô hình biến tướng thành “tín dụng đen online”, cho vay nặng lãi và thu hồi nợ phi pháp, hậu quả sẽ rất khó lường.
“Vấn đề cốt lõi là phải minh bạch dòng tiền, xây dựng cơ chế chấm điểm tín dụng nghiêm ngặt và xác lập rõ trách nhiệm pháp lý của nền tảng khi xảy ra tranh chấp”, ông Nam nhấn mạnh.
Theo ông Phạm Chí Quang, để bảo đảm an toàn, Ngân hàng Nhà nước đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an và Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật, bảo mật dữ liệu và hạ tầng công nghệ. Những quy định này không chỉ bảo vệ người tham gia mà còn ngăn chặn nguy cơ biến tướng huy động vốn trá hình.
Kinh nghiệm từ Trung Quốc và Indonesia đã được Việt Nam tiếp thu kỹ lưỡng: Khi ngành cho vay ngang hàng không được quản lý, dòng tiền hỗn loạn và rủi ro lan truyền khắp hệ thống. Vì vậy, Việt Nam chọn đi theo hướng “chậm mà chắc”, thử nghiệm, đánh giá, rồi hoàn thiện khung pháp lý. Sau hai năm thí điểm, Ngân hàng Nhà nước sẽ tổng kết và báo cáo Chính phủ để sửa đổi, bổ sung chính sách phù hợp hơn với thực tiễn.
Từ đây, P2P Lending không chỉ là một sản phẩm của fintech, mà còn là thử nghiệm mô hình tài chính thế hệ mới, nơi công nghệ, quản trị và niềm tin được gắn kết trong một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ. Nếu được quản lý hiệu quả, lĩnh vực này hoàn toàn có thể trở thành “kênh dẫn vốn song hành” với ngân hàng truyền thống, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế số tại Việt Nam.
Theo IMARC Group, quy mô thị trường cho vay ngang hàng Việt Nam năm 2024 đạt 5,5 tỷ USD và có thể tăng lên 52,7 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng kép 10,2%/năm.