Phát huy sức mạnh ‘bó đũa’: Tăng sự chống chịu trước ‘bão’ phòng vệ

Thép và nhôm giữa 'tâm bão' phòng vệ thương mại

Các doanh nghiệp ngành hàng Việt Nam đang ngày càng phải đối mặt với những thách thức lớn hơn từ các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại do các thị trường xuất khẩu khởi xướng. Trong đó, thép, nhôm cùng nhiều sản phẩm xuất khẩu chủ lực đã liên tục vướng vào các vụ kiện từ các thị trường xuất khẩu như Hoa Kỳ, EU, Mexico, Canada cho đến các nước trong khu vực ASEAN.

Thống kê từ Hiệp hội Thép Việt Nam, tính đến tháng 8/2025, đã có tới 86 vụ kiện phòng vệ thương mại liên quan đến thép, chiếm hơn 30% tổng số vụ việc với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Những vụ việc này chủ yếu xuất phát từ các thị trường quan trọng như Hoa Ky, EU và ASEAN, trong đó gần đây nổi lên là Mexico và Hoa Kỳ do kim ngạch xuất khẩu thép tăng mạnh.

Theo ông Lê Việt - Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam, ngành thép là một trong những lĩnh vực sớm phải đối mặt với các vụ việc phòng vệ thương mại, điển hình là vụ kiện chống bán phá giá đối với thép ống vào năm 2004 do Ủy ban châu Âu (EC) khởi xướng. Mặc dù sau gần một năm điều tra, EC đã rút đơn kiện, song từ đó đến nay, thép Việt Nam thường xuyên bị đưa vào “tầm ngắm” điều tra của thị trường.

Đối với ngành nhôm, các vụ kiện phòng vệ thương mại cũng xuất hiện khá sớm. Trong đó, Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam cho biết, vụ việc điển hình của ngành nhôm phải kể tới đó là Hoa Kỳ khởi xướng điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với nhôm ép đùn và nhiều sản phẩm liên quan từ 14 quốc gia, trong đó có Việt Nam, vào tháng 10/2023.

Theo Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam, đây là vụ việc có phạm vi điều tra rộng, ảnh hưởng đến hàng trăm doanh nghiệp, riêng Việt Nam có tới 36 doanh nghiệp tham gia trả lời điều tra. Sau hơn một năm, Hoa Kỳ áp mức thuế chống bán phá giá lên đến 41,84% đối với phần lớn sản phẩm nhôm Việt Nam, khiến các đơn hàng sang thị trường này gần như dừng lại, công suất dư thừa quay về tạo áp lực lớn lên thị trường nội địa.

Đa dạng thị trường, tuân thủ chặt chẽ quy định xuất xứ 

Theo Cục Phòng vệ thương mại, đến nay Việt Nam đã phải đối mặt với 293 vụ việc phòng vệ thương mại từ 25 thị trường khác nhau. Chỉ riêng trong những tháng đầu năm 2025 đã có thêm 16 vụ việc mới, con số này cho thấy mức độ gay gắt và xu hướng bảo hộ ngày càng gia tăng.

Trước xu hướng bảo hộ gia tăng, việc nâng cao năng lực ứng phó đối với doanh nghiệp cũng như các ngành hàng hết sức quan trọng, cấp thiết. Về vấn đề nàym Chủ tịch Hiệp hội Nhôm thanh định hình - ông Nguyễn Minh Kế chia sẻ, kinh nghiệm từ các vụ việc cho thấy, doanh nghiệp phải thường xuyên cập nhật thông tin thị trường để sớm nhận diện nguy cơ, xây dựng hệ thống dữ liệu sẵn sàng cung cấp cho cơ quan điều tra, đồng thời tập trung vào chất lượng thay vì chỉ cạnh tranh bằng giá. Bên cạnh đó, hợp tác chặt chẽ với cơ quan điều tra và tìm kiếm sự hỗ trợ từ các luật sư thương mại quốc tế cũng là những yếu tố then chốt.

Trong đó, đại diện Hiệp hội Nhôm thanh định hình nhấn mạnh tầm quan trọng của việc gia tăng tỷ lệ nội địa hóa trong sản phẩm, nhằm đáp ứng tiêu chí xuất xứ và hạn chế nguy cơ bị áp thuế chống lẩn tránh. Đặc biệt, một điều quan trọng nữa là các doanh nghiệp trong ngành phải đoàn kết, hợp tác và chia sẻ thông tin với nhau. “Chúng ta không thể ứng phó riêng lẻ bởi phòng vệ thương mại thường tác động đến cả ngành hàng, nếu mỗi doanh nghiệp “một mình một hướng” thì sẽ rất khó có được kết quả chung tích cực” - ông Kế nhấn mạnh.

Còn theo đại diện Hiệp hội Thép Việt Nam, bên cạnh việc hợp tác chặt chẽ với cơ quan chức năng, các doanh nghiệp thép cần đa dạng hóa sản phẩm, thị trường xuất khẩu, nâng cao quản trị nội bộ và tuân thủ chặt chẽ quy định về xuất xứ hàng hóa. Đồng thời, việc tăng cường cảnh báo sớm từ các cơ quan chức năng sẽ giúp doanh nghiệp kịp thời xây dựng chiến lược ứng phó.

Ngoài sự chủ động từ phía doanh nghiệp, các hiệp hội và cơ quan quản lý cần tiếp tục tăng cường cảnh báo sớm, đào tạo nâng cao năng lực, tạo cơ chế đối thoại giữa các bên để chia sẻ thông tin và kinh nghiệm. Đặc biệt, việc thúc đẩy hoạt động ngoại giao thương mại hướng tới công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam hết sức quan trọng, qua đó nhằm hạn chế bất lợi trong quá trình điều tra phòng vệ thương mại.

Bên cạnh đó, cần tiếp tục chủ trì các kênh đối thoại giữa doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề và các bên liên quan để tăng cường sự hiểu biết hợp tác, nhằm hạn chế tối đa các vụ kiện và điều tra phòng vệ thương mại, gây tốn kém nguồn lực của đối tác trong khuôn khổ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký.  

Thời gian qua, Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương luôn đồng hành cùng doanh nghiệp trong suốt quá trình xử lý các vụ việc. Đồng thời, đẩy mạnh phổ biến pháp luật, chia sẻ kinh nghiệm về phòng vệ thương mại để doanh nghiệp nắm rõ quyền và nghĩa vụ. Đặc biệt, khi xảy ra vụ việc, Cục Phòng vệ thương mại tư vấn, hướng dẫn doanh nghiệp tham gia tích cực vào quá trình điều tra, cung cấp thông tin chính xác nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực.

Thời gian tới, ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại cho biết, các biên pháp hỗ trợ doanh nghiệp tiếp tục được Cục đẩy mạnh, đặc biệt là công tác cảnh báo sớm. Trong đó, Cục Phòng vệ thương mại sẽ tiếp tục hoàn thiện và nâng cấp hệ thống cảnh báo sớm theo hướng hiện đại, đa tầng và hiệu quả hơn. 

"Công tác cảnh báo sẽ được triển khai một cách có trọng tâm, trọng điểm, không chỉ dừng lại ở phạm vi sản phẩm hay ngành hàng mà còn đi sâu tới từng doanh nghiệp cụ thể. Mục tiêu là chủ động phát hiện sớm nguy cơ, từ đó giảm thiểu tối đa rủi ro và thiệt hại cho doanh nghiệp trong quá trình tham gia thương mại quốc tế"- ông Trung nêu.

Theo Cục Phòng vệ thương mại, các vụ điều tra phòng vệ thương mại thời gian qua đang tập trung chủ yếu vào các ngành hàng xuất khẩu chủ lực như sắt thép, nhôm, thủy sản, gỗ, sợi, dệt may, nhựa, hóa chất và điện tử. Xu hướng điều tra này đang đặt ra yêu cầu cấp bách về việc trang bị kỹ năng pháp lý, nâng cao năng lực thu thập dữ liệu và xây dựng hệ thống quản trị rủi ro hiệu quả đối với doanh nghiệp, ngành hành.