Phát triển bền vững dệt may: Bắt đầu từ đâu?

Khi phát triển bền vững không còn là lựa chọn

Tại phiên Tọa đàm diễn ra trong khuôn khổ Hội thảo Chiến lược phát triển bền vững ngành dệt may Việt Nam trong môi trường biến động, diễn ra chiều 16/12, nhiều doanh nghiệp nhìn nhận thị trường dệt may trong ngắn hạn vẫn còn nhiều thách thức.

Thị trường phục hồi chậm, đơn hàng phân hóa rõ rệt, trong khi các yêu cầu về môi trường, phát thải, lao động và truy xuất nguồn gốc ngày càng siết chặt. Diễn biến thuế quan từ các thị trường nhập khẩu lớn liên tục thay đổi, khó dự báo. Bên cạnh đó, phát triển bền vững không còn là một lựa chọn mang tính tự nguyện, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để doanh nghiệp duy trì đơn hàng và năng lực cạnh tranh.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Ngọc Minh - Trưởng phòng Tuân thủ, Nhãn hàng Hanesbrands, cho rằng, thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở tuyên bố hay cam kết, mà ở khâu triển khai. “Các nhãn hàng đều đã đưa ra những cam kết rất mạnh mẽ về phát triển bền vững, song khoảng cách từ cam kết đó đến thực tiễn tại các nhà máy vẫn còn rất dài, đặc biệt trong các vấn đề liên quan đến khí hậu và giảm phát thải carbon”, bà Minh nói.

Thực tế cho thấy, các thị trường lớn như EU ngày càng quan tâm sâu tới yếu tố phát thải thông qua những công cụ cụ thể, điển hình là Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon. Nếu doanh nghiệp không xây dựng được lộ trình giảm phát thải rõ ràng, năng lực cạnh tranh sẽ dần bị bào mòn, không chỉ bởi các rào cản kỹ thuật mới mà còn bởi chi phí gia tăng trong quá trình xuất khẩu.

Ở chiều ngược lại, để giảm phát thải, doanh nghiệp buộc phải đầu tư vào năng lượng tái tạo, công nghệ xanh, cải tiến dây chuyền sản xuất. Đây đều là những khoản đầu tư lớn, tác động trực tiếp đến cấu trúc chi phí - vốn là lợi thế cốt lõi của nhiều doanh nghiệp dệt may Việt Nam.

Là doanh nghiệp vừa sở hữu nhãn hàng, vừa trực tiếp vận hành nhà máy tại Việt Nam, Hanesbrands nhìn thấy rất rõ bài toán này. Hiện doanh nghiệp có hai nhà máy với gần 10.000 lao động tại Việt Nam. Theo bà Minh, phát triển bền vững không nên được nhìn nhận như một khoản chi phí “phải gánh”, mà là yếu tố tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh và duy trì vị thế trên thị trường.

Lấy chiến lược rõ ràng làm “điểm tựa”

Một trong những khó khăn lớn nhất của doanh nghiệp dệt may hiện nay là phạm vi của phát triển bền vững quá rộng. Từ giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, sử dụng hóa chất an toàn, đảm bảo quyền lao động, bình đẳng giới, cho tới ứng dụng công nghệ, AI và tự động hóa … tất cả đều được đặt ra cùng lúc, tạo áp lực không nhỏ cho doanh nghiệp.

Theo các chuyên gia, chính vì phạm vi quá rộng nên doanh nghiệp càng cần xác định một điểm bắt đầu rõ ràng. Trong đó, một chiến lược phát triển bền vững cụ thể, phù hợp với năng lực nội tại, thay vì cố gắng chạy theo mọi yêu cầu trong cùng một thời điểm.

Ở góc độ công nghệ, ông Jatin Paul - Tổng giám đốc Công ty World Fashion Exchange, nhấn mạnh, chuyển đổi số và AI không nhằm thay thế con người, mà để hỗ trợ doanh nghiệp vận hành hiệu quả hơn. Trong sản xuất dệt may, AI và robot giúp con người làm việc nhanh hơn, thông minh hơn và đưa ra quyết định chính xác hơn dựa trên dữ liệu. Những ứng dụng rất cụ thể như xử lý bộ hồ sơ kỹ thuật, quản lý dữ liệu đơn hàng hay lưu trữ tri thức sản xuất hoàn toàn có thể được AI đảm nhiệm, qua đó giảm thao tác thủ công, hạn chế sai sót và tiết kiệm thời gian. Đây được xem là cách tiếp cận “bền vững từ gốc”, bắt đầu từ nâng cao hiệu quả vận hành.

Ở khía cạnh lao động và xã hội, bà Nguyễn Hồng Hà - Quản lý Chương trình Better Work Việt Nam chỉ ra rằng, phát triển bền vững của ngành dệt may không thể tách rời bài toán lao động. Hiện khoảng 90% doanh nghiệp dệt may Việt Nam là doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ, với năng lực tài chính hạn chế và khả năng quản trị rủi ro còn yếu. Đây chính là nhóm dễ bị tổn thương nhất khi đối mặt với các yêu cầu ngày càng cao về trách nhiệm xã hội.

Bên cạnh đó, lợi thế lao động giá rẻ đang dần suy giảm, trong khi khoảng 80% lao động ngành vẫn là lao động giản đơn, kỹ năng thấp. Nếu không có chiến lược nâng cao kỹ năng và chuyển dịch cơ cấu lao động song song với đổi mới công nghệ, quá trình chuyển đổi xanh có thể kéo theo những rủi ro xã hội mới.

Một trụ cột khác của phát triển bền vững là đối thoại tại nơi làm việc. Theo bà Alessandra Cornale - Giám đốc toàn cầu Chương trình Thụy Điển tại nơi làm việc, đối thoại hiệu quả không chỉ giúp giảm nguy cơ đình công hay rủi ro truyền thông tiêu cực, mà còn là lợi thế chiến lược của chuỗi cung ứng.

Bên cạnh nỗ lực nội tại, nhiều ý kiến cho rằng doanh nghiệp cần tận dụng tốt hơn hệ thống chính sách hiện có. Bởi lẽ, thời điểm hiện tại khung chính sách cho phát triển bền vững đã có, doanh nghiệp cần tận dụng để có sự hỗ trợ hiệu qủa trong quá trình đầu tư, phát triển với mục tiêu xanh, tuần hoàn.

Từ phía cơ quan quản lý và các tổ chức trung gian, nhiều mô hình hợp tác đối tác công - tư, phối hợp giữa Bộ Công Thương, hiệp hội và các tổ chức quốc tế đã và đang được triển khai. Các khuôn khổ hợp tác đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật từng bước được hình thành, tạo thêm “điểm tựa” cho doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi.

Có thể thấy, để phát triển bền vững doanh nghiệp cần xác định rõ ưu tiên của mình: Giảm phát thải ở khâu nào, nâng cao hiệu quả lao động ra sao, ứng dụng công nghệ ở mức độ nào và xây dựng lộ trình phù hợp. Những mô hình hành động cụ thể, từ dự án giảm phát thải trong chuỗi cung ứng đến các chương trình đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và chia sẻ tài chính giữa nhãn hàng và nhà máy, cho thấy đây không phải là câu chuyện đơn độc.

Trong bối cảnh yêu cầu ngày càng cao và dư địa chi phí ngày càng thu hẹp, phát triển bền vững chính là phép thử về năng lực quản trị và tầm nhìn dài hạn của doanh nghiệp dệt may. Bắt đầu từ chiến lược rõ ràng, tận dụng chính sách sẵn có và hành động một cách thực chất, đó là con đường khả thi nhất để ngành dệt may Việt Nam đi tiếp trong giai đoạn tới.

Một trong những mục tiêu quan trọng của ngành dệt may trong giai đoạn 5 năm 2026 - 2030 là xanh hoá và số hoá, chung tay đạt mục tiêu phát thải bằng 0% vào năm 2050. Để làm được điều này, bên cạnh sự nỗ lực của Chính phủ và các Bộ, ngành trong xây dựng chính sách còn cần sự chủ động và “thông thái” của doanh nghiệp trong thực thi, thụ hưởng chính sách.