Phát triển logistics và hạ tầng cho thương mại điện tử xuyên biên giới

Chi phí, công nghệ và lời giải từ chuỗi logistics toàn cầu

Thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra một không gian xuất khẩu mới cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy nhiên, phía sau những con số tăng trưởng ấn tượng là bài toán logistics, đây là yếu tố quyết định khả năng cạnh tranh, chi phí và tốc độ giao hàng. Từ góc nhìn của các nhà quản lý và hiệp hội ngành hàng, vấn đề không còn nằm ở “có làm hay không”, mà là “làm bằng cách nào” để doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tại Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025, các diễn giả đã tham gia phiên tọa đàm với chủ đề “Chính sách và pháp luật đối với thương mại điện tử xuyên biên giới giai đoạn 2026 - 2030” tập trung phân tích những yêu cầu mới về hoàn thiện thể chế, chuẩn hóa hoạt động thị trường và nâng cao năng lực tuân thủ của doanh nghiệp trong bối cảnh thương mại số phát triển nhanh và ngày càng xuyên biên giới.

Trao đổi tại tọa đàm, các diễn giả cho rằng, giai đoạn 2026 - 2030 sẽ là thời kỳ bản lề, khi thương mại điện tử xuyên biên giới không còn là một kênh bổ trợ, mà dần trở thành một cấu phần quan trọng trong chiến lược xuất khẩu quốc gia. 

Chia sẻ tại Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025, ông Nguyễn Xuân Hùng, Ủy viên Ban Chấp hành, Trưởng ban Logistics cho thương mại điện tử, Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) cho rằng, mối quan tâm lớn nhất của cộng đồng doanh nghiệp hiện nay vẫn xoay quanh chi phí và khả năng cạnh tranh quốc tế.

Theo ông Hùng, ngành logistics Việt Nam đã trải qua một chặng đường dài để hội nhập với thế giới. Việc Việt Nam từng đăng cai Đại hội Liên đoàn Giao nhận quốc tế sau nhiều năm vận động cho thấy vị thế của logistics Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu đang được cải thiện. Đáng chú ý, trong khuôn khổ các diễn đàn quốc tế, logistics cho thương mại điện tử xuyên biên giới đã trở thành một chủ đề chuyên sâu, phản ánh xu hướng dịch chuyển rõ rệt của thị trường.

“Các doanh nghiệp logistics trên toàn cầu hiện nay đặc biệt quan tâm đến nhóm khách hàng là những doanh nghiệp giao dịch, mua bán hàng hóa xuất nhập khẩu qua kênh thương mại điện tử”, ông Hùng nhấn mạnh.

Dữ liệu từ các chuyên gia quốc tế cho thấy quy mô thị trường thương mại điện tử toàn cầu đã đạt khoảng 550 tỷ USD và được dự báo có thể chạm mốc 2.000 tỷ USD vào năm 2034. Đây là dư địa rất lớn cho xuất khẩu trực tuyến, nhưng cũng đặt ra áp lực cạnh tranh gay gắt về tốc độ giao hàng, chi phí và trải nghiệm khách hàng.

Theo ông Nguyễn Xuân Hùng, nếu như 5 - 10 năm trước, trở ngại lớn nhất của logistics phục vụ thương mại điện tử xuyên biên giới nằm ở công nghệ, thì đến nay bức tranh đã thay đổi đáng kể. Việc kết nối dữ liệu giữa các hệ thống quản trị đơn hàng, bán hàng và hệ thống vận chuyển đã được cải thiện mạnh mẽ nhờ sự phát triển của nền tảng số.

"Hiện nay, 25 - 30% đơn hàng thương mại điện tử toàn cầu được vận chuyển qua đường hàng không. Tỷ lệ này không chỉ phản ánh nhu cầu giao hàng nhanh, mà còn cho thấy vai trò ngày càng lớn của hàng không trong logistics thương mại điện tử”, ông Hùng chỉ rõ, đồng thời phân tích, trước đây, các hãng hàng không chủ yếu tập trung vận chuyển hành khách. Nhưng hiện nay, đã có khoảng 60 hãng hàng không trên thế giới phát triển mạnh các giải pháp vận tải hàng hóa để phục vụ thương mại điện tử xuyên biên giới.

Điều này mở ra thêm một lựa chọn cho doanh nghiệp Việt Nam. Thay vì chỉ tìm đến các công ty logistics truyền thống, doanh nghiệp có thể hợp tác trực tiếp với các hãng hàng không - những đơn vị sở hữu sẵn hạ tầng, mạng lưới và khả năng kết nối quốc tế.

Từ thực tiễn hoạt động của Hiệp hội, ông Nguyễn Xuân Hùng cho biết, VLA đã thành lập Ban Logistics cho thương mại điện tử nhằm xây dựng và kết nối các giải pháp chuyên biệt. Tuy nhiên, mức độ quan tâm của doanh nghiệp vẫn còn khá khiêm tốn so với tiềm năng.

Theo ông, hiện có nhiều doanh nghiệp nước ngoài cung cấp giải pháp logistics và công nghệ cho thương mại điện tử xuyên biên giới tại thị trường châu Âu và châu Mỹ. Các giải pháp này không chỉ dừng ở vận chuyển, mà còn xử lý bài toán kho bãi, giao hàng chặng cuối và tối ưu dòng chảy hàng hóa tại thị trường sở tại.

“Có hai hướng mà doanh nghiệp có thể tiếp cận: một là các công ty logistics gắn với ngành hàng không; hai là các doanh nghiệp cung cấp giải pháp công nghệ, tập trung vào khâu giao hàng chặng cuối tại thị trường nước ngoài”, ông Hùng khuyến nghị.

Theo đánh giá của ông, việc kết hợp tốt giữa logistics và công nghệ sẽ giúp doanh nghiệp Việt rút ngắn thời gian giao hàng, giảm chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh trên các nền tảng thương mại điện tử toàn cầu.

Từ trung tâm dịch vụ đến năng lực tuân thủ của doanh nghiệp

Nếu logistics là “đòn bẩy cứng”, thì hạ tầng thể chế và năng lực tuân thủ được xem là “điều kiện mềm” để thương mại điện tử xuyên biên giới phát triển bền vững. Từ góc nhìn của cơ quan quản lý, việc hình thành các trung tâm dịch vụ và nâng cao năng lực doanh nghiệp đang được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược dài hạn.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết trong các chiến lược phát triển gần đây, Việt Nam đặt mục tiêu hình thành một số trung tâm dịch vụ logistics và thương mại ngang tầm quốc tế. Điểm khác biệt ở đây là các trung tâm này không đơn thuần là kho bãi, mà là tổ hợp dịch vụ hỗ trợ xuất nhập khẩu.

Theo ông Hải, các địa phương như Hà Nội, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh có lợi thế để phát triển các trung tâm quy mô lớn, nhưng cần một mô hình cụ thể hơn. Một trong những hướng đi đang được nhiều địa phương lựa chọn là mô hình khu thương mại tự do, gắn với khu phi thuế quan.

“Khi hàng hóa được xử lý trong khu vực phi thuế quan, các thủ tục hải quan, giấy phép chuyên ngành và những rào cản tại biên giới sẽ được giảm đáng kể”, ông Hải phân tích.

Bên cạnh đó, sự xuất hiện của các hạ tầng hàng không lớn như sân bay Long Thành và các sân bay quốc tế trọng điểm ở phía Bắc được kỳ vọng sẽ đưa Việt Nam trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa thương mại điện tử trong khu vực. Đặc biệt, với những mặt hàng có giá trị cao, vận chuyển bằng đường hàng không là lựa chọn tối ưu.

Một vấn đề khác được ông Trần Thanh Hải đề cập là sự băn khoăn của nhiều người bán hàng về mô hình kinh doanh, đặc biệt là trong bối cảnh quản lý thuế ngày càng chặt chẽ. Theo ông, đây không hẳn là rào cản của thương mại điện tử xuyên biên giới, mà là quá trình chuyển đổi tất yếu từ hộ kinh doanh sang mô hình doanh nghiệp.

“Việc đăng ký doanh nghiệp sẽ giúp người bán hàng minh bạch hơn trong hoạt động thuế và hải quan, đồng thời tạo nền tảng để tham gia sâu hơn vào thương mại điện tử xuyên biên giới”, ông Hải nhận định.

Ở góc độ chính sách, các vấn đề về thuế, hải quan hay thủ tục chuyên ngành cần được nhìn nhận như một phần của hệ sinh thái xuất khẩu số, thay vì coi đó là lực cản riêng lẻ.

Bà Nguyễn Thúy Anh, Phó phòng Chuyển đổi số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, Cục đang phối hợp chặt chẽ với các nền tảng quốc tế lớn để triển khai các chương trình đào tạo, kết nối doanh nghiệp xuất khẩu trực tuyến.

Trong giai đoạn tới, theo bà Thúy Anh, kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử sẽ đặc biệt chú trọng đến đào tạo tuân thủ pháp luật trong thương mại điện tử xuyên biên giới. Các chương trình đào tạo trực tuyến, tài liệu số sẽ được xây dựng nhằm giúp doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ dễ dàng tiếp cận.

“Mục tiêu của chúng tôi là giúp doanh nghiệp Việt Nam có công cụ tốt hơn và nắm rõ hơn các quy định pháp luật khi tham gia thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới”, bà Thúy Anh nhấn mạnh.

Sự kết hợp giữa hạ tầng logistics, trung tâm dịch vụ, thể chế minh bạch và đào tạo bài bản được kỳ vọng sẽ tạo nên nền móng vững chắc cho xuất khẩu số của Việt Nam. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, đây không chỉ là câu chuyện của từng doanh nghiệp, mà là bài toán của cả hệ sinh thái.