Giữa vùng núi cao xã Sín Chải, tỉnh Điện Biên, nơi mây vờn quanh năm, khí hậu trong lành và đất trời giao hòa, những cây chè Shan tuyết cổ thụ đã tồn tại hàng trăm năm như chứng nhân của thiên nhiên. Chính từ những gốc chè cổ ấy, người dân nơi đây đã chắt chiu, ươm mầm và nâng niu từng búp trà để làm nên dòng bạch trà mẫu đơn quý giá, hiện là sản phẩm OCOP tiêu biểu của địa phương. Hành trình từ rừng già đến thương hiệu OCOP là một câu chuyện đẹp đẽ về bảo tồn di sản và làm kinh tế xanh, sạch, bền vững.
Bạch trà mẫu đơn hiện là sản phẩm OCOP tiêu biểu của tỉnh Điện Biên. Ảnh: Thu Thủy
Bạch trà mẫu đơn, kết tinh từ trời đất và tâm huyết con người
Không phải ngẫu nhiên mà giới sành trà gọi là bạch trà Sín Chải. Loại trà này được chế biến hoàn toàn thủ công, từ những búp chè non của cây cổ thụ trên 300 năm tuổi, chỉ hái vào đầu vụ xuân. Với yêu cầu về thời tiết vô cùng nghiêm ngặt: Trước khi hái phải có nắng liên tục ít nhất 3 ngày, không khí khô ráo để giảm thủy phần trong búp. Lá trà sau đó được lên men tự nhiên trong vòng 7 - 10 ngày, ở nhiệt độ ổn định khoảng 24–26°C và độ ẩm khoảng 50–60%. Trong suốt quá trình này, không được để bất kỳ yếu tố ngoại cảnh nào làm ảnh hưởng bởi một cơn mưa trái mùa hay ánh nắng đột ngột cũng có thể khiến cả mẻ trà hỏng hoàn toàn.
“Làm trà như nuôi một sinh thể sống. Mình không ép buộc, chỉ tạo điều kiện thuận lợi nhất để lá trà tự tiết ra tinh chất của nó” - những người dân ở đây chia sẻ.
Chè Shan tuyết, cây di sản giữa mây ngàn Sín Chải
Rừng chè Shan tuyết cổ thụ tại xã Sín Chải, tỉnh Điện Biên hiện có gần 4.000 cây, nhiều cây trong số đó đã được công nhận là Cây di sản Việt Nam. Những cây chè có đường kính thân lên tới 2,5 mét, tán rộng như cây cổ thụ, mọc san sát thành rừng. Giữa mùa đông, cây khẳng khiu chống chọi với sương muối, nhưng mỗi độ xuân về lại đâm chồi, trổ búp, nở bung sắc trắng ngà của lớp tuyết mịn dưới mỗi phiến lá.
Chính điều kiện khí hậu đặc biệt của vùng núi cao Sín Chải, nơi độ cao lên đến 1.400m, khí hậu mát mẻ quanh năm, sương phủ nhiều tháng đã tạo nên chất lượng đặc biệt của chè Shan tuyết nơi đây. Lá trà búp to, dày, phủ lớp lông tơ trắng như tuyết, đó cũng là đặc điểm hiếm có của giống chè cổ truyền mọc tự nhiên.
Hành trình “lên đời” từ rừng chè thành thương hiệu OCOP
Trước đây, người dân ở Sín Chải chỉ hái chè để dùng trong gia đình hoặc bán lại cho thương lái với giá rẻ. Nhưng rồi, khi hiểu được giá trị kinh tế và văn hóa của cây chè cổ thụ, nhiều hộ dân bắt đầu thay đổi cách làm. Tiêu biểu là gia đình ông Hạng A Chư ở thôn Hấu Chua, người đã gìn giữ và phát triển hơn 650 cây chè cổ, đồng thời truyền nghề lại cho con trai là anh Hạng A Nhè.
Gia đình anh Nhè hiện đang xây dựng thương hiệu bạch trà mẫu đơn theo hướng chuyên nghiệp, được hướng dẫn đăng ký sản phẩm OCOP và truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Từng cây chè được đặt mã để khách tham quan dễ dàng tìm hiểu. Anh Nhè cho biết: “Chúng tôi thu hái 3 vụ một năm, mỗi vụ đều phải chọn giờ hái đúng từ 7h đến 10h sáng, muộn nhất là 11h. Mỗi bước đều theo quy trình chuẩn, vì chỉ cần sai lệch nhiệt độ hoặc thời điểm sao trà là sẽ ảnh hưởng đến hương vị.”
100 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại xã Sín Chải, tỉnh Điện Biên là ây di sản Việt Nam. Ảnh: Thu Thủy
Hiện, vùng Sín Chải, Sính Phình, tỉnh Điện Biên có gần 600ha chè của khoảng 1.200 hộ, trong đó chè cổ thụ gần 8.000 cây. Sản lượng chè búp tươi thu mỗi năm khoảng 70 tấn, tương ứng khoảng hơn 10 tấn thành phẩm. Từ năm 2019, địa phương đã đưa chè Shan tuyết vào Chương trình OCOP, với sự hỗ trợ của Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường về tem truy xuất nguồn gốc, thiết kế bao bì, kết nối doanh nghiệp và tổ chức sản xuất theo chuỗi. Đến nay, hai chuỗi sản phẩm OCOP đã hình thành, liên kết với các doanh nghiệp chế biến như Công ty Trà Phan Nhất, Công ty TNHH Hương Linh.
Dù là sản phẩm OCOP 3 sao nhưng những người làm trà ở đây không chạy theo số lượng. Với họ, trà không chỉ là hàng hóa mà là bản sắc của vùng cao, là hồn núi rừng và công sức vun trồng qua nhiều thế hệ. Họ kiên định chọn con đường thủ công, sạch, chất lượng dù sản lượng thấp nhưng giá trị cao. Một số dòng trà cao cấp được bán với giá 4,5 triệu đồng/kg, thậm chí có dòng đặc biệt lên tới 40 - 60 triệu đồng/kg, chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng của giới sành trà.
Tháng 6 năm 2022, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã chính thức công nhận 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại thôn Hấu Chua và Sín Chải là Cây di sản Việt Nam. Đây là lần đầu tiên loài cây mang tính đặc sản vùng cao Tây Bắc được ghi danh trong danh mục cây di sản quốc gia. Sự kiện không chỉ là niềm tự hào của đồng bào người Mông nơi đây mà còn mở ra cánh cửa lớn để phát triển du lịch trải nghiệm, bảo tồn giống chè bản địa và khai thác giá trị kinh tế bền vững.