Tái cấu trúc đào tạo để dẫn đầu chuyển dịch nhân lực Công Thương

Tại Hội nghị Tổng kết công tác đào tạo, bồi dưỡng giai đoạn 2021 - 2025 và phương hướng nhiệm vụ giai đoạn 2026 - 2030 được tổ chức chiều 1/12, ông Nguyễn Quang Hồng, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Công Thương đã có những báo cáo tổng kết về công tác đào tạo giai đoạn 2021 - 2025 của Bộ Công Thương, cũng như phương hướng nhiệm vụ giai đoạn 2026 - 2030. 

Thành tựu nổi bật trong chỉ đạo, tự chủ và nghiên cứu

Theo ông Nguyễn Quang Hồng, đột phá đầu tiên trong công tác đào tạo của Bộ Công Thương giai đoạn này nằm ở phương thức chỉ đạo, điều hành và tái cấu trúc mạng lưới cơ sở giáo dục. 

“Với định hướng nhất quán “giữ ổn định trường đại học, giảm đầu mối trường cao đẳng”, Bộ đã xây dựng và triển khai 05 đề án sáp nhập, tinh giản đầu mối nhằm tạo nên những cụm trường liên ngành, đa lĩnh vực và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực”, ông Nguyễn Quang Hồng nêu rõ. 

Bên cạnh đó, một trọng tâm cải cách khác của Bộ trong 5 năm là thúc đẩy tự chủ tài chính ở các cơ sở đào tạo. Với Quyết định 3335/QĐ-BCT, Bộ đã giao quyền tự chủ tài chính giai đoạn 2023 - 2025 cho 32 trường thuộc lĩnh vực giáo dục - đào tạo và dạy nghề. 

Báo cáo của ông Nguyễn Quang Hồng chỉ rõ, cơ chế phân nhóm tự chủ được thiết lập rõ ràng nhằm tạo động lực và khuôn khổ phát triển độc lập cho từng khối. Trong đó, 05 trường đại học và 01 trường cao đẳng được phân vào nhóm tự chủ hoàn toàn (tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư), 02 trường cao đẳng thuộc nhóm tự bảo đảm chi thường xuyên, còn lại 04 trường đại học và 20 trường cao đẳng nằm trong nhóm tự bảo đảm một phần chi thường xuyên. Đây là cách phân cấp có tính thực dụng và kiến tạo, giúp các trường vừa có cơ chế, vừa có động lực tự thân tái đầu tư và phát triển ổn định.

Nhờ cơ chế tự chủ và nỗ lực đa dạng hóa nguồn thu, tổng thu của các cơ sở đào tạo trực thuộc Bộ từ ngân sách nhà nước đã tăng từ 824 tỷ đồng năm 2021 lên xấp xỉ 6.355 tỷ đồng năm 2025. Đặc biệt, nguồn thu sự nghiệp ghi nhận bước bứt phá ấn tượng: tăng từ 3.432 tỷ đồng năm 2021 lên 5.828 tỷ đồng năm 2025, chiếm hơn 80% tổng thu của các trường trong hệ thống. Quy mô nguồn thu sự nghiệp lớn đã giúp hệ thống tạo ra phần tích lũy vượt ngưỡng 2.000 tỷ đồng để tái đầu tư cho cơ sở vật chất và hoạt động đào tạo, nghiên cứu.

Ở mảng đầu tư công, Bộ Công Thương đã bố trí gần 800 tỷ đồng cho 22 dự án đầu tư công trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo, gồm 20 dự án xây dựng cơ sở vật chất và 02 dự án khoa học - công nghệ. Với tiến độ và hiệu quả triển khai, đến năm 2025, Bộ đã hoàn thành 21/22 dự án, đảm bảo cơ sở vật chất thiết yếu cho hệ sinh thái giảng dạy và nghiên cứu.

Song hành với cải cách hệ thống và tự chủ tài chính, quy mô đào tạo của hệ thống trường trực thuộc Bộ cũng tăng trưởng mạnh mẽ. Từ 156.000 sinh viên năm 2021, tổng quy mô người học đã chạm gần 199.000 sinh viên vào năm 2025, phản ánh sức hấp dẫn tuyển sinh và nhu cầu thị trường lao động dành cho nhóm nhân lực được đào tạo trong khối Công nghiệp - Thương mại. Hằng năm, hệ thống trường trực thuộc Bộ duy trì chỉ tiêu tuyển sinh ổn định từ 95.000 đến 110.000 học sinh, sinh viên. Đặc biệt, 05 trường đại học đã tự chủ tài chính và 03 trường cao đẳng tự chủ tài chính đều đạt 95 - 100% chỉ tiêu tuyển sinh, cho thấy mô hình tuyển sinh linh hoạt và gắn với nhu cầu thị trường đã phát huy hiệu quả rõ nét.

Ở mảng học liệu, hơn 800 chương trình đào tạo đã được phát triển, điều chỉnh, trong đó có 134 chương trình mới, tập trung vào tự động hóa, robot công nghiệp, trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học dữ liệu, logistics và năng lượng tái tạo. Các trường trong hệ thống đã biên soạn hoặc mua sắm gần 9.300 giáo trình và tài liệu giảng dạy, trong đó 1.540 giáo trình mới do giảng viên trong hệ thống biên soạn. 

Cùng với sự phát triển của quy mô người học và chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên trong hệ thống đào tạo của Bộ cũng tăng trưởng về số lượng và chất lượng. Theo ông Nguyễn Quang Hồng, tổng số lượng cán bộ, giảng viên đạt 10.156 người, tăng 9% so với năm 2021. Đáng chú ý, số lượng giảng viên có trình độ Tiến sĩ tăng 104%, từ 775 người (năm 2021) lên 1.583 người (năm 2025), nâng tỷ lệ giảng viên có trình độ Tiến sĩ lên 23%. 

“Tuy nhiên, Bộ cũng nhận diện rõ sự phân hóa nguồn lực khi 100% giáo sư, phó giáo sư và phần lớn tiến sĩ tập trung tại 09 trường đại học - cấu trúc tập trung nguồn lực nghiên cứu nhưng đồng thời tạo nên khoảng cách về năng lực học vị, học hàm giữa khối đại học và cao đẳng”, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ nhấn mạnh.

Điểm sáng nổi bật nhất trong công tác đào tạo của Bộ giai đoạn 2021 - 2025 là bứt phá trong nghiên cứu khoa học, hợp tác doanh nghiệp và chuẩn quốc tế hóa kiểm định đào tạo. Trong 5 năm, các trường trực thuộc hệ thống đào tạo của Bộ đã tạo ra 26.845 sản phẩm nghiên cứu khoa học. Riêng số bài báo quốc tế ISI/Scopus đã tăng từ 1.139 bài (năm 2021) lên 1.815 bài (năm 2025), khối đại học giữ vai trò nòng cốt với 85% tổng công bố quốc tế. Các đơn vị tiêu biểu trong công bố quốc tế gồm Đại học Công nghiệp Hà Nội với hơn 1.500 công bố quốc tế và Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh với khoảng 1.200 công bố quốc tế.

Bên cạnh đó, công tác kiểm định chất lượng cũng đạt dấu ấn khi 100% các trường đại học trực thuộc Bộ hoàn thành kiểm định cơ sở giáo dục. Ở cấp độ quốc tế, Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh trở thành đơn vị duy nhất trong hệ thống đạt kiểm định theo chuẩn AUN-QA năm 2025. 

Hệ sinh thái hợp tác doanh nghiệp cũng tăng tốc với trên 1.200 biên bản hợp tác được ký kết trong 5 năm. Các trường đại học đã triển khai chương trình thực tập có hưởng lương, xây dựng phòng thí nghiệm chuẩn doanh nghiệp với các tập đoàn FDI như Samsung, Toyota và Foxconn. Kết quả này giúp nhiều trường đại học đạt tỷ lệ sinh viên có việc làm 90 - 95% trong 6 - 12 tháng sau tốt nghiệp. Ở khối cao đẳng, các trường triển khai mô hình đào tạo kép (Dual System), thời lượng thực hành tại doanh nghiệp chiếm 40 - 60% chương trình, đồng thời đẩy mạnh mô hình “Một chương trình - Hai địa điểm”, lý thuyết học tại trường, thực hành tại doanh nghiệp.

Lộ trình quốc tế hóa, số hóa và chuẩn hóa đào tạo

Bước sang giai đoạn mới 2026 - 2030, Bộ nhìn nhận hệ thống đào tạo của mình cần khắc phục triệt để những hạn chế về chất lượng không đồng đều, kỹ năng mềm, ngoại ngữ và chuyển đổi số chưa toàn diện. Đặc biệt, 17/20 trường cao đẳng và 4/9 trường đại học vẫn chưa đủ điều kiện tự chủ tài chính, còn phụ thuộc một phần vào ngân sách do quy mô đào tạo và nguồn thu còn hạn chế. Bên cạnh đó, Bộ cũng nhận diện rõ thách thức về cơ sở vật chất thiếu đồng bộ và công tác dự báo nhu cầu lao động, điều chỉnh cơ cấu ngành nghề đào tạo chưa kịp thời. 

Từ những thành tựu và hạn chế đó, Bộ đã xác định hiệu quả cải cách trong đào tạo giai đoạn tới sẽ đặt trên 5 trụ cột chiến lược: Đổi mới tư duy và thể chế nội bộ, đảm bảo triển khai tự chủ gắn với giải trình trách nhiệm; giáo dục toàn diện và xây dựng văn hóa học đường an toàn, hiện đại; chuyển đổi số toàn diện trong quản trị - đào tạo, đưa AI vào kiểm định, thi cử, đánh giá; phát triển đội ngũ nhà giáo đạt chuẩn quốc tế, tập trung cho nhóm ngành STEM và ngành trọng điểm; đẩy mạnh liên kết song hướng quốc tế thu hút chuyên gia, sinh viên, nguồn lực và chuyển giao công nghệ.

Ông Nguyễn Quang Hồng chỉ rõ, khối trường đại học giữ vai trò nòng cốt sẽ tập trung nâng cao chất lượng đào tạo bậc sau đại học và phát triển nhân lực mũi nhọn ngành Công Thương. Các nhiệm vụ trọng tâm gồm hoàn thiện chiến lược tự chủ, đổi mới tuyển sinh đảm bảo công bằng và chất lượng, thu hút giảng viên cho ngành STEM, tăng chuẩn kiểm định quốc tế, đẩy mạnh nghiên cứu gắn tác động xã hội và chủ động truyền thông để gia tăng niềm tin của thị trường lao động cũng như xã hội.

Trong khi đó, khối trường cao đẳng đặt chuyển đổi số và ứng dụng AI là ưu tiên hàng đầu, triển khai học bạ số và văn bằng số, mở rộng chương trình đào tạo gắn hạ tầng logistics, năng lượng xanh, công nghiệp phụ trợ và kinh tế số, đồng thời thúc đẩy “Một chương trình - Hai địa điểm”, tăng thời lượng thực hành tại doanh nghiệp và tích hợp kỹ năng xanh - kỹ năng số - tư duy khởi nghiệp trong toàn bộ chương trình đào tạo nghề. 

“Đặc biệt, Bộ xác định mục tiêu đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong giáo dục nghề nghiệp, mở rộng mô hình hợp tác 3 nhà và khuyến khích doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào hoạt động đào tạo nhân lực”, ông Nguyễn Quang Hồng khẳng định.

Hướng đi hội nhập quốc tế giai đoạn tới sẽ chú trọng dòng “song hướng” tri thức - nhân lực qua liên kết đào tạo và nghiên cứu với các hệ thống uy tín quốc tế như Erasmus+ và nguồn lực phát triển kỹ thuật đào tạo nghề từ USAID. Giai đoạn 2026 - 2030 được kỳ vọng không chỉ là tiến trình mở rộng quy mô đào tạo nhân lực kỹ thuật, mà còn là lộ trình định vị nhân lực Công Thương trong chuỗi giá trị đào tạo toàn cầu, tạo bước chuyển bền vững cho ngành chế tạo thông minh, logistics, năng lượng xanh và kinh tế số của quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Trong giai đoạn 2021 - 2025, các cơ sở đào tạo của Bộ Công Thương đã nghiêm túc triển khai các nghị quyết, chỉ thị và chính sách lớn của Đảng và Nhà nước về giáo dục - đào tạo như Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013 của Hội nghị trung ương 8 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa 12 về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, các Chiến lược của Thủ tướng Chính phủ về phát triển giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030.